شکل گیری فروچاله‌ ۱۰ متری در دریاچه ارومیه / دکتر زارع: اگر آب رها نشود، فاجعه‌ بزرگ‌تر در راه است/ ارومیه در مسیر پدیده‌هایی مشابه بحرالمیت حرکت می‌کند

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، پدیده‌ای در جنوب‌غرب دریاچه ارومیه به وقوع پیوسته است؛ پدیده‌ای که نه‌تنها از منظر محیط‌زیستی، بلکه از جنبه‌های زمین‌شناسی نیز شایسته توجه ویژه است.  گودالی به قطر حدود ۱۰ متر در فاصله حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ متری از سواحل دریاچه ارومیه، در حاشیه مسیر ارومیه به مهاباد، ایجاد شده است.

جوشش آب شیرین از زیر دریاچه ارومیه، حاصل فشار آب زیرزمینی و فعالیت زمین‌گرمایی است

دکتر مهدی زارع، استاد تمام زمین‌شناسی، در گفت‌وگو با رکنا در این خصوص گفت:بر اساس گزارش مدیریت محیط زیست استان آذربایجان غربی، گودالی به قطر حدود ۱۰ متر در جنوب‌غرب دریاچه ارومیه، در فاصله ۷۰۰ تا ۸۰۰ متری از خط ساحلی و در حاشیه جاده ارومیه–مهاباد ایجاد شده است. منشأ این گودال، به نفوذ آب ناشی از آبیاری پایاب سد حسنلو به سفره‌های آب زیرزمینی و جوشش آن از اعماق زمین نسبت داده شده است. این احتمال نیز مطرح است که آب گودال، از منابع زیرزمینی ناشی از آبیاری اراضی پایین‌دست سد حسنلو تأمین شده باشد. آب موجود در گودال شیرین است و افزایش دمای آن می‌تواند به دلیل گرم شدن نواحی نزدیک به کف دریاچه باشد.

خشک‌ شدن بستر دریاچه ارومیه موجب حل شدن لایه‌های نمک توسط آب‌های زیرزمینی و بارندگی شده که به تشکیل حفره‌های زیرسطحی منجر می‌شود. با فروپاشی این حفره‌ها، فروچاله‌هایی ایجاد می‌شوند؛ پدیده‌ای که در سایر دریاچه‌های خشک‌شده جهان، نظیر بحرالمیت واقع در مرز اردن و فلسطین نیز مشاهده شده است.

سد حسنلو که بر روی رودخانه نازلو (یکی از سرشاخه‌های اصلی دریاچه ارومیه) احداث شده، آب را برای مصارف آبیاری و شهری منحرف می‌کند. این امر موجب کاهش ورودی آب به دریاچه شده و در نتیجه، تراکم رسوبات و انحلال نمک‌ها تشدید شده و خطر فرونشست زمین افزایش می‌یابد.

مناطق پیرامون دریاچه ارومیه دارای پتانسیل زمین‌گرمایی قابل توجهی هستند. هرچند منطقه مستقیماً آتشفشانی نیست، اما گرمای به‌جا مانده از فعالیت‌های ماگمایی دیرینه، به شکل‌گیری منابع زمین‌گرمایی کمک کرده است. شکستگی‌های ایجاد شده در سنگ بستر به‌دلیل فعالیت‌های زمین‌ساختی، موجب افزایش حرکت آب‌های زیرزمینی می‌شود که این جریان می‌تواند به انحلال نمک‌ها و گچ در لایه‌های زمین منجر شود.

زمین‌شناسی منطقه با ترکیبی از سنگ‌های آتشفشانی، رسوبات آبرفتی و نهشته‌های نمکی، تحت شرایط خاص مستعد فرونشست و تشکیل فروچاله است. فعالیت‌های زمین‌گرمایی نیز با دگرسانی سنگ‌ها، آن‌ها را در برابر انحلال آسیب‌پذیر می‌سازد و احتمال بروز فروچاله را افزایش می‌دهد. همچنین، لایه‌های رسوبی به جا مانده از فعالیت‌های آتشفشانی پیشین نیز ممکن است شامل موادی باشند که در برابر انحلال یا فروپاشی ساختاری حساس هستند.

این تغییرات زمین‌گرمایی و زمین‌ساختی به‌طور مستقیم بر پویایی آب‌های زیرزمینی و پایداری ساختار زیرسطحی اثر می‌گذارند. نمونه اخیر، فروچاله‌ای است که در سال ۱۴۰۴ در پایین‌دست سد حسنلو، و در شرایط اقلیمی ناشی از خشک‌ شدن دریاچه ارومیه ایجاد شده است.

 برای پیشگیری از گسترش این پدیده، بازگرداندن جریان ورودی آب به دریاچه ضروری است. یکی از راهکارهای مؤثر، رهاسازی آب از سد حسنلو و سایر سدهاست؛ اقدامی که می‌تواند به احیای جریان‌های سطحی، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و در نهایت پر شدن فروچاله‌های ایجاد شده در بستر دریاچه کمک کند.