آمریکا چگونه راه‌های فروش نفت ایران را مختل می‌کند؟

احتمالاً در چند ماه گذشته، نام پالایشگاه‌های قوری یا Teapot را در اخبار مربوط به فروش نفت ایران و تحریم‌های اعمال شده از سوی ایالات متحده آمریکا شنیده باشید. این پالایشگاه‌ها که در این گزارش آن‌ها را تی‌پات می‌نامیم، پالایشگاه‌هایی کوچک و خصوصی در کشور چین هستند که در مقایسه با پالایشگاه‌های عظیم شرکت دولتی نفت چین، لقب قوری را به خود گرفته‌اند. نام این پالایشگاه‌ها با معاملات غیررسمی نفت و خرید نفت از کشورهای تحریمی گره خورده است.

به گزارش فرارو، راه رسیدن نفت تحریمی ایران به پالایشگاه‌های قوری، متفاوت از مسیر رسمی فروش نفت است. ایران نمی‌تواند فروش نفت را کنار بگذارد چون منبع درآمد اصلی کشور است و طرف مقابل نیز به همین دلیل تلاش می‌کند شبکه دور زدن تحریم را از بین ببرد. ایران از طریق واسطه‌ها و شبکه‌ای که در کشورهای مختلف برای فروش نفت ایجاد کرده، ۹۰ درصد نفت خود را از مسیر ناوگان سایه به پالایشگاه‌های قوری در چین می‌فروشد. دو هدفی که آمریکا به دنبال زدن آن‌هاست. آمریکا دو روز قبل سومین پالایشگاه قوری چین را تحریم کرد.

تیپات‌های خاص

رسانه آسیا تایمز (مستقر در کانادا) در آگوست ۲۰۲۴ در گزارشی راجع به فروش نفت ایران به تیپات‌ها نوشت: «تیپات‌ها، ۹۰ درصد نفت صادراتی ایران را دریافت می‌کنند. در سال ۲۰۱۸ پس از خروج ایالات متحده آمریکا از برجام و آغاز کارزار فشار حداکثری بر ایران، شرکت‌های دولتی چین از ترس تحریم‌های فراسرزمینی آمریکا خرید نفت از ایران را متوقف کردند. اما تیپات‌ها همچنان به این کار ادامه می‌دهند.»

این رسانه هنگ‌کنگی مستقر در کانادا، در ادامه گزارش خود به دلایل ادامه خرید نفت ایران از سوی تیپات‌ها می‌پردازد. از جمله این دلایل، جنگ تعرفه آمریکا و چین در دوران اول ترامپ بود. چین در جریان آن جنگ تجاری، بر نفت آمریکا تعرفه اعمال کرد و برخی تیپات‌ها نفت ایران را جایگزین کردند. علت دیگر، فروش تخفیفی نفت ایران است. بر اساس گزارش آسیا تایمز، نفت ایران زمانی ۱۳ دلار ارزان‌تر از میانگین قیمت نفت در بازار بود.

سومین دلیل گزارش آسیا تایمز نیز جالب توجه است: «برخی از تیپات‌های کوچک‌تر، با هیچ کشور دیگری غیر از ایران تجارت نمی‌کنند و به جای دلار آمریکا، به ایران پول چین را پرداخت می‌کنند. از این طریق از صلاحیت قضایی فراسرزمینی آمریکا مصون هستند. شرکت‌های دولتی چین که از این طریق تطبیق‌پذیری برخوردار نیستند، نمی‌توانند با ایران تجارت کنند چرا که سرمایه‌گذاری‌های خود را در سایر نقاط جهان به خطر می‌اندازند.» آبان ۱۴۰۲ رویترز گزارش داده بود که ۴۰ تی‌پات چینی، نفت ایران را خریداری می‌کنند. این پالایشگاه‌ها خریدار نفت ونزوئلا و روسیه نیز هستند.

انتقال در تاریکی شب

ناوگان سایه یا ناوگان تاریکی، بخش دیگر اهداف تحریمی آمریکا را به خود اختصاص داده است. Dark Fleet یا Shadow Fleet مختص به ایران نیست. این ناوگان، نفت را خارج از سیستم بین‌المللی و در پوشش‌های مختلف منتقل می‌کند و به پالایشگاه‌های قوری می‌رساند. در حال حاضر بزرگترین ناوگان سایه متعلق به روسیه است که پس از حمله به اوکراین با تحریم‌های نفتی مواجه شد و این ناوگان را توسعه داد. ناوگان سایه شکل پیشرفته‌تری از سیستم دریایی دور زدن تحریم‌های نفتی در مقیاسی گسترده‌تر است. بر اساس اخبار، این انتقال کشتی به کشتی، معمولاً شبانه انجام می‌شود.

این ناوگان که وجود آن سری نیست و در رسانه‌های داخلی هم به آن پرداخته شده، نفت ایران را در نقاط مختلف دریافت می‌کنند و به نقاط تخلیه در چین می‌رسانند. خبرگزاری دویچه وله آلمان در این باره نوشت: «کارشناسان می‌گویند صادرات نفت ایران از طریق شبکه‌ای پیچیده با عملیات پنهانی انجام می‌شود که بخشی از صنعت عظیم بین‌المللی صادرات غیررسمی است. نفتکش‌ها سیستم‌های موقعیت‌یابی خود را خاموش می‌کنند تا قابل ردیابی نباشند. در بسیاری موارد، نفت در دریا از یک کشتی به کشتی دیگر منتقل می‌شود تا منشأ آن پنهان بماند. همچنین، کشتی‌ها مکرراً نام، پرچم و کشور ثبت خود را تغییر می‌دهند تا مسیر را برای ردیابی دشوار کنند. در برخی موارد نیز اسناد جعلی ارائه می‌شود تا منشأ نفت کشورهایی مانند عراق، پاناما یا مالزی عنوان شود.

بخش بزرگی از آنچه به ناوگان سایه معروف است، از نفتکش‌های قدیمی تشکیل شده که برای بازیافت فروخته شده‌اند و دیگر تحت پوشش بیمه‌های بین‌المللی نیستند. پالایشگاه‌های چینی از تخفیف‌های سنگین بهره‌مند می‌شوند، درحالی‌که دولت چین تحریم‌های آمریکا علیه ایران را به رسمیت نمی‌شناسد. این صنعت پنهانی و سودآور موجب نگرانی واشنگتن شده است، چراکه خلأهای اجرایی، به‌ویژه در جنوب‌شرقی آسیا، کارآیی سیاست تحریمی آمریکا را زیر سؤال برده است.»

تنگ‌تر کردن حلقه فشار حداکثری

آمریکا اسفند سال گذشته محسن پاکنژاد وزیر نفت، چند نفتکش و همچنین چند شرکت و فرد خارجی که در عملیات فروش نفت ایران نقش دارند را تحریم کرد. در بیانیه وزارت خارجه آمریکا علاوه بر یادآوری این که تحریم‌های فعلی اقداماتی در راستای یادداشت امنیت ملی ترامپ برای احیای فشار حداکثری است، از انتقال کشتی به کشتی نفت ایران نیز یاد کرده است. در ۶ ماه گذشته حدود ۱۰۰ نفتکش ایران تحریم شده‌اند.

آمریکایی‌ها از طرف دیگر در تلاش هستند با رایزنی‌های سیاسی و استفاده از ابزارهای مختلف، کشورهایی که به ایران در حوزه فروش نفت یا انتقال پول کمک می‌کنند را تحت فشار بگذارند. همچنین اخبار حاکی از آن است که دولت آمریکا در حال رایزنی‌های گسترده برای افزایش تولید نفت از سوی کشورهای عربی و جایگزین کردن نفت ایران در بازار انرژی است. اقدامات مختلف سیاسی، اقتصادی و امنیتی برای تنگ‌تر کردن این حلقه فشار حداکثری ادامه دارد. آن‌ها در تلاش هستند مسیر درآمدی ایران را قطع کنند.