معرفی 10 آتشفشان فعال ایران؛ آیا باید نگران باشیم؟

به گزارش رکنا، در بزرگ‌ترین فاجعه آتشفشانی قرن بیستم، کوه معروف "پله" زمینه‌ساز حادثه‌ای مرگبار در دریای کارائیب شد. این انفجار مهیب که در سال ۱۹۰۲ اتفاق افتاد، تنها در چند دقیقه شهر ۳۰ هزار نفری "سنت پیر" را به‌طور کامل از بین برد و تقریباً تمامی ساکنان آن، به غیر از دو نفر، جان خود را از دست دادند.

کوه‌ آتشفشانی تفتان این روزها به کانون توجه پژوهشگران زمین‌شناسی بین‌المللی تبدیل شده است. نتایج یک تحقیق جدید که در نشریه Geophysical Research Letters منتشر شده، از رشد بسیار آرام قله تفتان خبر می‌دهد؛ ارتفاع این کوه بین ماه‌های ژوئیه ۲۰۲۳ تا مه ۲۰۲۴ نزدیک به ۹ سانتی‌متر افزایش یافته است. این تحولات می‌تواند نشان‌دهنده تجمع گازها و مایعات داغ در لایه‌های زیرزمینی باشد که برای دانشمندان اهمیت بسیار بالایی دارد.

کوه تفتان در کجا قرار دارد؟

کوه تفتان در استان سیستان و بلوچستان و در فاصله ۵۰ کیلومتری شمال شهر خاش، در نزدیکی مرز ایران و پاکستان جای گرفته است. این کوه با ساختاری از نوع آتشفشان لایه‌ای، طی سدها هزار سال از تجمع گدازه‌ها و خاکسترهای آتش‌فشانی به وجود آمده است. دانشمندان تخمین می‌زنند که آخرین فعالیت این آتشفشان به ۷۰۰ هزار سال پیش (یعنی ۷۰۰۰ قرن گذشته) بازمی‌گردد. پس از آن هیچ گزارشی از فوران یا منتشر شدن گدازه از این کوه به‌طور رسمی ثبت نشده است، گرچه برخی ادعاها بیانگر درخششی شبانه در سال ۱۹۰۲ هستند که هیچ مدرک موثقی برای آن وجود ندارد.

با این همه، فعالیت فومارول‌ها و بخارهای گوگردی در دهانه تفتان همچنان ادامه دارد و افراد در مناطق اطراف کوه ممکن است بوی گوگرد را به‌وضوح احساس کنند. فومارول‌ها دهانه‌هایی کوچک هستند که از آن‌ها بخار و گازهایی چون گوگرد خارج می‌شود و نشانه‌ای از زنده بودن سیستم زیرزمینی یک آتشفشان است.

چه خواهد شد اگر تفتان فعال شود؟

حضور انسان‌ها در اطراف و دامنه‌های آتشفشان همیشه می‌تواند با خطرات جدی همراه باشد. اگر تفتان فعال شود، احتمالاً فوران‌های انفجاری و خروج گدازه صورت می‌گیرد و این رویداد بیش‌ترین تهدید را برای ساکنین روستاهای واقع در دامنه کوه، منابع آبی و کیفیت هوا ایجاد خواهد کرد. فوران‌ها ممکن است همراه با گازهای سمی همچون گوگرد و دی‌اکسیدکربن، بارش خاکستر و طوفان‌های آتشفشانی باشند.

ضایعات احتمالی این فوران به شدت فعالیت آن بستگی دارد. همان‌گونه که در فاجعه پله در سال ۱۹۰۲ مشاهده شد، فعالیت یکی از این آتشفشان‌ها می‌تواند در عرض دقایقی تلفات گسترده‌ای به بار بیاورد. البته مواردی نیز وجود داشته که آتشفشان‌ها پس از فعال شدن تنها به گدازه‌ریزی محدود و خارج شدن دودهای اندک بسنده کرده‌اند و موجب خسارت‌های عمده‌ای نشده‌اند.

آیا باید از آتشفشان تفتان هراس داشته باشیم؟

گزارش‌ها تاکنون نکته نگران‌کننده‌ای را نشان نداده‌اند، بنابراین پاسخ ساده به این پرسش "خیر" است. از منظر علمی، ذخایر زیرزمینی تفتان در حال تبادل تدریجی گرما، بخار و گاز است. بر همین اساس، بالا رفتن ارتفاع قله، که اخیراً حدود ۹ سانتی‌متر افزایش داشته، احتمالاً به دلیل تجمع مایعات داغ و بخار در یک مخزن کوچک زیرسطحی است و شواهدی از حرکت مواد مذاب به سمت سطح زمین گزارش نشده است، بنابراین در حال حاضر تهدید خاصی مردم و منطقه را نشانه نمی‌گیرد. البته این مسئله بدین معنا نیست که آتشفشان‌های خاموش همواره بی‌خطر هستند، بلکه نیاز به رصد و بررسی همیشگی دارند. ذکر این نکته ضروری است که استقرار آتشفشان‌ها به طور کلی همراه با علائم هشداردهنده قبلی است و تاکنون هیچ نشانه‌ای از این دست در مورد تفتان مشاهده نشده است.

وضعیت دیگر آتشفشان‌های ایران

کشور ایران دارای تعداد ۱۰ کوه آتشفشانی شناخته شده است که خوشبختانه هیچ‌کدام از آن‌ها تا به امروز فعال نشده‌اند.

طبق علم زمین‌شناسی، آتشفشان‌ها به چهار گروه مختلف بر اساس میزان فعالیت تقسیم می‌شوند:

• فعال: در حال حاضر فوران دارد یا در آستانه فوران است.
• نیمه‌فعال: اگرچه فاقد فوران مستقیم است، اما نشانه‌هایی مانند گاز و بخار از آن دیده می‌شود.
• خفته: از نظر زیرزمینی فعال است اما برخلاف نوع نیمه‌فعال، هیچ نشانه خارجی ندارد.
• خاموش: به نظر می‌رسد که دیگر هرگز فعال نخواهد شد.

وضعیت کنونی آتشفشان‌های ایران

• کوه دماوند (رشته‌کوه البرز/شمال تهران): نیمه‌فعال
• تفتان (سیستان و بلوچستان): نیمه‌فعال
• سبلان (استان اردبیل): نیمه‌فعال
• سهند (آذربایجان شرقی): نیمه‌فعال
• قلعه‌حسن‌علی (راین، کرمان): نیمه‌فعال
• سرآخور (خراسان رضوی - قوچان): نیمه‌فعال
• درازو (خراسان رضوی - قوچان): خفته
• میدان آتشفشانی شهسواران (سیستان و بلوچستان): خفته
• بزمان (سیستان و بلوچستان): خاموش
• ملک سیاه‌کوه (سیستان و بلوچستان): خاموش