روش‌ های خلاقانه ایرانیان برای نگهداری غذا در گرمای کویر

یخچال‌های سنتی ایرانی با قدمتی نزدیک به چهار قرن پیش از میلاد، به شکل گنبد‌هایی از خشت و گل ساخته می‌شدند. این بناهای خارق‌العاده توانایی ذخیره یخ جمع‌آوری‌شده در زمستان را داشتند تا در ماه‌های گرم تابستان مورد استفاده قرار گیرند و یکی از دستاوردهای شگفت‌آور تمدن ایرانی بودند.

یخچال‌ها؛ طراحی هوشمندانه ایرانیان برای مقابله با تابستان‌های شدید

خلاقیت نهفته در یخچال های سنتی ایران، در جزئیات طراحی آن‌ها نمایان است. برای مثال، این سازه‌ها دارای گنبدهای خشتی بودند که ارتفاع آن‌ها گاهی به ۱۸ متر می‌رسید. دیوارهای فوق‌العاده ضخیم این بناها، که در بخش پایه به دو متر هم می‌رسیدند، با نوعی ملات ویژه به نام ساروج ساخته می‌شدند. این ملات که ترکیبی از خاک رس، ماسه، خاکستر، موی بز و مواد دیگر بود، نقش یک عایق حرارتی قدرتمند را ایفا می‌کرد.

با کمک این دیوارهای ضخیم، گرما از ورود به فضای داخلی یخچال منع می‌شد. یخ لازم نیز در فصل زمستان، از منابع طبیعی همچون کوه‌های اطراف یا کانال‌های مخصوص به دست می‌آمد. سپس در زیرزمین یخچال ذخیره می‌شد و برای مدت طولانی نگهداری می‌شد. این روش هوشمندانه و مبتکرانه به ایرانیان کمک می‌کرد تا در شرایط اقلیمی سخت، غذای خود را سالم نگه دارند.

یک روش خلاقانه دیگر، تخمیر مواد غذایی بود. این فرآیند که گمان می‌رود به طور تصادفی کشف شده باشد، برای تهیه خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های خاص مثل نوشیدنی‌های تخمیری بر پایه انگور به کار می‌رفت. تخمیر به واسطه میکروارگانیسم‌های مفید، قند موجود در مواد غذایی را تبدیل به محصولی با ماندگاری بالا می‌کرد.

تحول تاریخی؛ از یخچال‌های باستانی تا فناوری مدرن

استفاده از یخ برای نگهداری مواد غذایی محدود به ایران نبوده و در اروپا نیز چنین روش‌هایی وجود داشت. در قرن نوزده میلادی، خانواده‌های ثروتمند غربی خانه‌های یخی می‌ساختند؛ چاله‌های بزرگی که دیوارهای ضخیم داشتند و در زمستان با یخ پر می‌شدند تا در تابستان مورد استفاده قرار گیرند. بعدها جعبه‌های یخی چوبی که با فلز یا قلع پوشش داده شده بودند، روی کار آمدند.

این روند به مرور زمان و با تلاش‌های کارآفرینان مشهور مانند فردریک تودور، به صنعت بزرگ تجارت یخ تبدیل شد. نهایتا در سال ۱۹۱۳، اولین یخچال برقی توسط فرد دبلیو ولف ساخته شد و ده سال بعد، شرکت فریجیدر توانست اولین نسل یخچال‌های خانگی را به تولید انبوه برساند. این فناوری نوآورانه توانست زندگی بشر را دگرگون کند اما روش‌های بدیع گذشته همچنان در تاریخ ماندگار باقی مانده‌اند.