گزارش سازمان ملل/ آینده هوش مصنوعی ایران در گرو بهبود زیرساخت‌ها

به گزارش رکنا، سازمان ملل در گزارش اخیر خود اعلام کرده که ایران توان قابل توجهی برای پیشرفت در حوزه هوش مصنوعی دارد، اما زیرساخت‌های فناوری بهبود یافته و کارآمد، ضروری است تا این پیشرفت‌ها تحقق یابد. این گزارش با عنوان «فناوری و نوآوری ۲۰۲۵» توسط کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (UNCTAD) منتشر شده است و تأکیدی ویژه بر قابلیت کشورهای مختلف در بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته داده است.

تحلیلی بر موقعیت فناوری‌های نوین

بر اساس این گزارش، ایران در شاخص آمادگی برای فناوری‌های مرزی (Frontier Technologies Readiness Index)، در رتبه ۷۲ میان ۱۶۶ کشور جهان قرار دارد. این رتبه نشان‌دهنده وضعیت نسبی ایران در استفاده از فناوری‌هایی مانند اینترنت اشیا، بلاک‌چین، و داده‌های بزرگ است. در حالی که این رتبه‌بندی تنها یک پله افزایش نسبت به سال گذشته داشته، نیاز به توجه بیشتری به چالش‌ها و فرصت‌های این حوزه وجود دارد.

تعریف فناوری‌های مرزی

فناوری‌های مرزی به فناوری‌هایی اطلاق می‌شود که در مراحل ابتدایی توسعه خود قرار دارند و توانایی ایجاد تغییرات عمده در صنایع و زندگی اجتماعی را دارند. هوش مصنوعی، پهپادها، چاپ سه‌بعدی، ویرایش ژن، نانوتکنولوژی، و فناوری‌های انرژی پاک تنها نمونه‌هایی از این فناوری‌ها هستند که در گزارش سازمان ملل به آن‌ها اشاره شده است.

نقشه وضعیت ایران در میان همسایگان

با وجود تلاش‌هایی که ایران در حوزه فناوری انجام داده است، جایگاه آن در مقایسه با کشورهای منطقه مانند ترکیه (رتبه ۴۳) و امارات متحده عربی (رتبه ۳۱) پایین‌تر محسوب می‌شود. با این حال، رتبه قابل توجه ۳۵ جهانی ایران در تحقیق و توسعه (R&D) امیدواری‌هایی را برای پیشرفت‌های بیشتر ایجاد می‌کند.

شاخص‌های کلیدی و عملکرد ایران

شاخص آمادگی برای فناوری‌های مرزی سازمان ملل بر پنج حوزه اصلی متمرکز است: فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، مهارت‌ها، تحقیق و توسعه، صنعت، و مالی. در این بخش‌ها، عملکرد ایران چنین ارزیابی شده است:

• تحقیق و توسعه (R&D): رتبه ۳۵، نشان از سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های نوآورانه.
• مهارت‌ها (Skills): رتبه ۸۲، که نیازمند توجه به آموزش تخصصی است.
• فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT): رتبه ۹۴، نمایانگر ضعف در زیرساخت‌های اینترنتی.
• صنعت (Industry): رتبه ۹۴، نشان‌دهنده فاصله موجود در به‌کارگیری فناوری در صنایع.
• مالی (Finance): رتبه ۵۶، بیانگر محدودیت‌هایی در دسترسی به منابع مالی.

هوش مصنوعی، حوزه‌ای با ظرفیت بالا

یکی از بخش‌های مهم در گزارش آنکتاد، بحث پیرامون هوش مصنوعی است. ایران در این زمینه نشان داده که در بخش‌هایی مانند دسترسی به داده‌ها و پهنای باند ثابت عملکرد خوبی داشته، اما توسعه زیرساخت‌های پیشرفته‌تر همچنان مورد نیاز است.

مطابق این گزارش، ایران در زمینه داده‌های هوش مصنوعی موقعیتی پیشرو دارد، اما شکاف‌های مهمی در زمینه مهارت‌های پیشرفته و نیروی کار ماهر وجود دارد.

چالش‌ها و مسیر پیشرفت

مواردی مانند محدودیت‌های اقتصادی، کمبود نیروهای متخصص، و نبود زیرساخت‌های دیجیتال پیشرفته از جمله موانعی هستند که بر سرعت پیشرفت ایران در این حوزه تأثیرگذار بوده‌اند. با این حال، ظرفیت ایران در تحقیق و دسترسی به داده‌ها فرصتی فراهم می‌کند تا از طریق همکاری‌های بین‌المللی و تقویت سرمایه‌گذاری، به جایگاه بهتری دست یابد.

اقدامات ضروری برای تحول

برای تبدیل شدن به یک بازیگر منطقه‌ای در زمینه فناوری‌های پیشرفته، ایران باید سرمایه‌گذاری‌های کلیدی انجام دهد:

• بهبود زیرساخت‌های دیجیتال، به‌ویژه در زمینه اینترنت پرسرعت و فناوری ۵G.
• توسعه آموزش مهارت‌های تخصصی در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی و بلاک‌چین.
• حمایت از استارتاپ‌ها و شرکت‌های فناوری.
• گسترش تعاملات بین‌المللی برای انتقال دانش.

پیام پایانی گزارش آنکتاد

همان‌طور که این گزارش جهانی نشان داده، خطر عقب‌ماندن کشورهای در حال توسعه از کشورهای پیشرفته در پذیرش فناوری‌های نوظهور جدی است. برای ایران، این گزارش باید مانند یک نقشه راه عمل کند تا با ایجاد تغییرات اساسی در زیرساخت‌ها و ارتقای سطح مهارت‌ها به جایگاه مطلوب‌تری برسد.