۵ روز تا رسیدن به خط پایان برجام و محدودیت‌های هسته‌ای
رکنا سیاسی : ۲۶ مهرماه ۱۴۰۴، طبق مفاد برجام، باید پرونده هسته‌ای ایران از دستور کار شورای امنیت خارج شود، با این حال سه کشور اروپایی با فعال‌سازی مکانیسم ماشه تلاش کردند مانع از لغو کامل محدودیت‌ها شوند؛ اقدامی که به گفته کارشناسان، فاقد اعتبار حقوقی و ناشی از فشار سیاسی آمریکا است.
فارس نوشت ؛ توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ در تیرماه ۱۳۹۴ در وین امضا شد، هدف از این توافق، رفع تحریم‌های بین‌المللی در برابر محدودسازی موقت برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران بود.
ایران به تمامی تعهدات خود در زمینه کاهش سطح غنی‌سازی، محدودسازی سانتریفیوژها و بازطراحی رآکتور اراک پایبند ماند، اما طرف‌های غربی حتی در دوره اوباما نیز تعهدات اقتصادی خود را به‌طور کامل اجرا نکردند.
با خروج رسمی آمریکا از برجام در اردیبهشت ۱۳۹۷ و ناتوانی اروپا در جبران خسارت‌ها، توافق عملاً بی‌اثر شد. سازوکار مالی اروپا موسوم به اینستکس هیچ نتیجه‌ای نداشت و ایران از منافع وعده‌داده‌شده محروم ماند.
بر اساس بند هشتم قطعنامه ۲۲۳۱، شورای امنیت موظف است ده سال پس از روز توافق، یعنی در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵، همه مفاد قطعنامه را لغو و پرونده ایران را از دستور کار خود خارج کند.
از منظر حقوق بین‌الملل، این تاریخ باید پایان رسمی محدودیت‌های هسته‌ای و خروج ایران از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد باشد.
ادعای اسنپ‌بک؛ جدال سیاسی به‌جای حقوقی
در آستانه این موعد، سه کشور اروپایی با استناد به بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام مدعی فعال‌سازی « مکانیسم ماشه » شدند. اما روسیه و چین بلافاصله این اقدام را غیرقانونی خواندند و تأکید کردند که اروپا پس از خروج آمریکا از توافق، صلاحیت استناد به چنین بندی را از دست داده است.
تحلیلگران معتقدند اقدام اروپا بیش از آنکه جنبه حقوقی داشته باشد، تلاشی سیاسی برای جلوگیری از بازگشت ایران به وضعیت عادی در نظام بین‌الملل است.
مواضع تهران؛ قطعنامه منقضی می‌شود، تحریم‌ها بازنمی‌گردند
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، تأکید کرده است که قطعنامه ۲۲۳۱ در ۲۶ مهرماه منقضی می‌شود و هرگونه تلاش برای احیای تحریم‌ها «باطل و بی‌اعتبار» است.
وی اقدام سه کشور اروپایی را سوءاستفاده از روندهای قانونی دانست و گفت که تحریم‌های لغوشده قابل بازگشت نیستند.در همین زمینه، ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس، در گفت‌وگویی تاکید کرد: با پایان مهلت قطعنامه، ایران از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد خارج می‌شود و دیگر هیچ الزامی به رعایت محدودیت‌های برجام ندارد. به گفته وی، اگر ادعای اسنپ‌بک پذیرفته شود، چیزی از برجام باقی نخواهد ماند و کشور مسیر مستقل خود را دنبال خواهد کرد.
مکانیسم ماشه؛ عملیات روانی اروپا
فواد ایزدی، کارشناس مسائل بین‌الملل نیزگفت : اختلاف‌نظرها در شورای امنیت نشان می‌دهد مکانیزم ماشه به‌طور رسمی فعال نشده است. به گفته او، اروپا در حال اجرای عملیات روانی است و بازتاب رسانه‌ای این موضوع در داخل نباید موجب التهاب اقتصادی شود، زیرا تصمیمات شورای امنیت الزام اجرایی مستقیمی برای ایران ندارد.
ضرورت تثبیت حقوقی موضع ایران
کارشناسان حقوق بین‌الملل می‌گویند آمریکا و اروپا سال‌هاست هیچ تعهدی از برجام را اجرا نکرده‌اند و بنابراین صلاحیت استناد به بندهای مکانیزم ماشه را ندارند. از سوی دیگر، بدون همراهی روسیه و چین هیچ تصمیمی در شورای امنیت قابلیت اجرا ندارد.رئیس مرکز وکلای قوه قضاییه نیز پیشنهاد داده است که ایران با تهیه یادداشت‌های حقوقی از سوی مؤسسات دانشگاهی و ثبت آن‌ها در دبیرخانه سازمان ملل، پایان قطعنامه را به‌عنوان سند الزام‌آور تثبیت کند.
بازتعریف سیاست خارجی پس از برجام
پایان برجام می‌تواند فرصتی برای بازتعریف سیاست خارجی ایران باشد. در شرایطی که غرب بارها بدعهدی کرده، تکیه بر توان داخلی، گسترش همکاری با کشورهای غیرغربی و استفاده از ظرفیت‌های دیپلماسی چندجانبه منطقی‌ترین مسیر پیش‌روست.
اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه، نیز گفته است اقدام سه کشور اروپایی نه‌تنها فاقد وجاهت قانونی است، بلکه موجب سردرگمی در شورای امنیت شده، زیرا مشخص نیست آن‌ها دقیقاً چه تحریم‌هایی را بازگردانده‌اند.
وی این اقدام را حرکتی لجاجت‌آمیز و دنباله‌رو خواست آمریکا توصیف کرد.
در پایان باید گفت که ۲۶ مهرماه ۱۴۰۴ می‌تواند نقطه عطفی در تاریخ پرونده هسته‌ای ایران باشد؛ روزی که به‌طور رسمی پایان یک دهه محدودیت و آغاز مرحله‌ای تازه از استقلال هسته‌ای و سیاسی کشور را رقم می‌زند.
اگر شورای امنیت طبق نص صریح قطعنامه ۲۲۳۱ عمل کند، ایران رسماً از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد خارج می‌شود. اما در صورت پافشاری غرب بر تفسیر سیاسی از قانون، تهران نیز گزینه‌های متعددی برای پیگیری مسیر مستقل خود در اختیار دارد.
برجام برای ایران تنها یک توافق هسته‌ای نبود، بلکه تجربه‌ای عمیق و پرهزینه از بدعهدی، زورگویی و سیاست دوگانه آمریکا و اروپا بود. این توافق نشان داد که حتی وقتی ایران با حسن‌نیت و بر اساس منطق مذاکره وارد میدان می‌شود، طرف مقابل با فشار، تحریم و تفسیر دلخواه از تعهدات، مسیر اعتمادسازی را تخریب می‌کند.
خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام و انفعال اروپا در عمل به وعده‌های اقتصادی، برای ملت ایران روشن ساخت که در منطق قدرت‌های غربی، «حقوق ملت‌ها» تنها زمانی معنا دارد که در چارچوب منافع خودشان تعریف شود.
برجام در واقع کلاس درسِ واقع‌گرایی سیاسی برای ایران بود؛ درسی که یادآوری می‌کند تکیه‌گاه واقعی کشور، توان داخلی، اقتدار ملی و وحدت در برابر زیاده‌خواهی بیگانگان است.
کارشناسان معتقدند که پایان برجام، در صورت مدیریت هوشمندانه آغاز دوره‌ای تازه از واقع‌گرایی و اقتدار ملی در سیاست خارجی ایران خواهد بود.
ارسال نظر