دختر 16 ساله با 69 درصد نظر کاربران اینستاگرام خودکشی کرد!

«زورگویی سایبری»[1] به معنای استفاده از ابزارهای فضای مجازی برای آزار و اذیت، تهدید یا تحقیر دیگران در فضای مجازی است. با رشد سریع فناوری و دسترسی گسترده به اینترنت، رفتارهای آسیب‌زای دیجیتال به‌ویژه در میان نوجوانان افزایش یافته‌ است. در این مقاله، نویسندگان با بررسی دو مورد خودکشی نوجوانان در مالزی، نقش پررنگ شبکه‌های اجتماعی در تقویت پدیده زورگویی سایبری را تحلیل کرده و پیامدهای آن بر سلامت روان را برجسته می‌کنند.

زورگویی سایبری در مالزی به سطحی نگران‌کننده رسیده است. گزارش‌های داخلی حاکی از آن‌اند که هشت نفر از هر ده دانش‌آموز در این کشور تجربه زورگویی داشته‌اند. در فضای مجازی، تهدید، تمسخر، و پخش شایعات، رایج‌ترین شکل‌های زورگویی هستند. طبق نظرسنجی کمیسیون ارتباطات و چندرسانه‌ای مالزی، ۷۰ درصد از دانش‌آموزان هدف آزار و اذیت آنلاین قرار گرفته‌اند. آمار تیم اضطراری امنیت رایانه‌ای این کشور نیز در سال ۲۰۱۹، ثبت ۲۶۰ گزارش رسمی زورگویی سایبری را نشان می‌دهد.

مطالعه حاضر با استفاده از تحلیل منابع کتابخانه‌ای و بررسی «راهبرد ملی امنیت سایبری مالزی» (۲۰۲۰–۲۰۲۴) انجام شده است. تمرکز مقاله بر ستون چهارم این سند ملی است: «ظرفیت‌سازی، آگاهی‌بخشی و آموزش». نویسندگان با تحلیل انتقادی منابع پیشین، به خلأهای موجود در راهکارهای مقابله‌ای پرداخته‌اند و نشان می‌دهند که بیشتر پژوهش‌ها به تبیین مفهومی بسنده کرده‌اند و نیاز به راه‌حل‌های کاربردی احساس می‌شود.

انواع زورگویی سایبری

این مقاله انواع مختلفی از زورگویی سایبری را معرفی می‌کند، از جمله:

• ترولینگ[2] و شعله‌ور کردن بحث‌ها[3]: ارسال عمدی نظرات توهین‌آمیز برای برانگیختن واکنش منفی.
• افشای اطلاعات (داکسینگ)[4]: انتشار عمومی داده‌های شخصی بدون رضایت.
• جعل هویت و فراپینگ[5]: ساختن حساب کاربری جعلی یا انتشار محتوای ناپسند از طرف حساب قربانی.
• آزار و اذیت، تعقیب سایبری، طرد اجتماعی، فریبکاری، بدنام‌سازی.

بر اساس نظرسنجی‌ها، رایج‌ترین شکل‌های زورگویی شامل پیام‌های توهین‌آمیز، تهدید، و پخش شایعات هستند. این رفتارها اغلب در شبکه‌های اجتماعی رخ می‌دهند و پیامدهای عاطفی و روانی سنگینی برای قربانی دارند.

مطالعه موردی اول: داویا امیلیا

در ماه مه ۲۰۱۹، دختری ۱۶ ساله به نام داویا در شهر کوچینگ اقدام به خودکشی کرد. او در اینستاگرام نظرسنجی گذاشته بود که آیا باید «زندگی کند یا بمیرد». ۶۹ درصد از دنبال‌کنندگانش به «مرگ» رأی دادند. ساعاتی بعد، از طبقه سوم ساختمان به پایین پرید و جان باخت. او از مشکلات خانوادگی، طرد پدر، و افسردگی رنج می‌برد. پیش از مرگ، پیام‌هایی حاکی از ناامیدی در فیسبوک و وی‌چت منتشر کرده بود. این حادثه توجه رسانه‌ها و مقامات قضایی را جلب کرد. طبق قوانین مالزی، تشویق کودکان به خودکشی جرم تلقی می‌شود.

مطالعه موردی دوم: ته ون چون

در مه ۲۰۱۷، ته ون چون، دانشجوی ۲۰ ساله مهندسی در ایالت پنانگ، پس از انتشار یادداشت خداحافظی در فیسبوک، از طبقه هفدهم یک مجتمع مسکونی پایین پرید. دوستانش بعداً گزارش دادند که او به دلیل فشار درسی و تمسخر آنلاین دچار افسردگی شده بود. او از مقاله‌ای اینترنتی که به وجهه‌اش لطمه زده بود، عمیقاً رنجیده بود. پدرش گفت که از آزارهای سایبری اطلاع داشته اما پسرش آن‌ها را جدی نمی‌گرفته یا پنهان می‌کرده است.

اقدامات مداخله‌ای

الف) اقدامات عمومی

این مقاله تأکید می‌کند که قربانیان نباید به زورگویان پاسخ دهند، زیرا این کار می‌تواند شرایط را بدتر کند. راهکارهای موثر شامل:

• مشورت با والدین، معلمان یا مشاوران.
• مستندسازی پیام‌ها و رفتارهای آزاردهنده.
• استفاده از امکانات گزارش‌دهی در پلتفرم‌ها.

پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام، فیسبوک، توییتر و اسنپ‌چت ابزارهایی برای محدودسازی، مسدود کردن و گزارش زورگویی فراهم کرده‌اند. اینستاگرام از هوش مصنوعی برای هشدار قبل از انتشار محتوای توهین‌آمیز استفاده می‌کند. قابلیت‌هایی مانند «Restrict» نیز به کاربر امکان می‌دهد مزاحم را محدود کند بدون آنکه او مطلع شود. فیسبوک نیز از استانداردهای اجتماعی سخت‌گیرانه‌ای پیروی می‌کند.

ب) نشانه‌های زورگویی سایبری که والدین باید به آن توجه کنند

شناسایی به‌موقع نشانه‌های زورگویی می‌تواند از بروز آسیب‌های جدی جلوگیری کند. والدین و اطرافیان باید در خصوص علائم زیر هوشیار باشند:

• بروز اضطراب در فرزند نوجوان هنگام دریافت پیام، ایمیل یا اعلان‌های فوری
• بی‌میلی یا ناراحتی نوجوان از گفتگو درباره فعالیت‌های فضای مجازی
• انزوا، خودآزاری، افت تحصیلی یا بی‌علاقگی به فعالیت‌های ورزشی
• اختلالات خواب یا پریشانی پس از استفاده از اینترنت

متأسفانه در بسیاری از موارد، خانواده‌ها دیر از شرایط فرزند خود آگاه می‌شوند، و مداخله دیرهنگام می‌تواند فاجعه‌بار باشد.

ماژول ملی آگاهی‌بخشی امنیت سایبری

در پاسخ به این چالش‌ها، آژانس ملی امنیت فضای مجازی مالزی با همکاری وزارت آموزش‌وپرورش، یک برنامه آموزشی تحت عنوان «ماژول ملی آگاهی‌بخشی امنیت سایبری» تدوین کرده است. این ماژول شش محور اصلی را پوشش می‌دهد:

• رسانه‌های اجتماعی
• زورگویی سایبری
• ایمنی در اینترنت
• شهروندی دیجیتال
• مدیریت زمان آنلاین
• اخلاق در فضای مجازی

ساختار ماژول

ماژول برای گروه سنی ۷ تا ۱۷ سال طراحی شده و به چهار سطح (پایه‌های اول تا یازدهم) تقسیم می‌شود. اهداف اصلی آن شامل آموزش رفتار ایمن آنلاین، تقویت سواد دیجیتال، و تربیت سفیران آگاهی در مدارس است. این برنامه از سال ۲۰۱۸ توسعه یافت و پس از اجرای آزمایشی در ۳۰۰ مدرسه، ارتقا داده شد. در کنار آن، فعالیت‌هایی مانند:

• گفت‌وگوهای سایبر-سیف (ارائه‌های آموزشی)
• مسابقات دانشی و بازی‌های اکتشافی
• رقابت‌های گفتمان دانش‌آموزی در سطح ملی
• تولید محتوای دیجیتال (پوستر، ویدیو)

نتیجه‌گیری

زورگویی سایبری یک تهدید واقعی برای سلامت روان، به‌ویژه در میان نوجوانان است و می‌تواند به خودکشی نیز منجر شود. استفاده گسترده از رسانه‌های اجتماعی و فقدان آموزش کافی، این خطر را تشدید کرده است. مقابله با این پدیده نیازمند اقداماتی در سطح فردی، نهادی و پلتفرمی است. مشارکت فعال خانواده‌ها، آگاهی‌رسانی در مدارس و سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه می‌توانند از قربانی شدن افراد جلوگیری کنند.

توسعه ماژول ملی آگاهی‌بخشی امنیت سایبری اقدامی پیشگیرانه و هدفمند در جهت آموزش نسل جوان است. اگر این اقدامات با جدیت ادامه یابد، می‌تواند فرهنگ استفاده مسئولانه از اینترنت را نهادینه کرده و امنیت روانی کاربران، به‌ویژه نوجوانان، را تضمین کند.