معرفی کتاب: ملک گرسنه (زندگی شمس تبریزی)/ نویسنده خود شمس را به عنوان راوی برگزیده

به گزارش رکنا، نهال تجدد در این زمینه کتاب هایی چند را به زبان فرانسه نوشته است: «عارف جان سوخته»، «در جستجوی مولانا» و «روشنایی خاموش شده». در این میان کتاب «عارف جان سوخته» با ترجمه مهستی بحرینی به فارسی در آمده و با استقبال نیز روبه‌رو شده است. این کتاب که شرح زندگی مولانا و حوادثی است که او پش سرگذرانده، از دید حسام الدین چلپی (یکی از  شاگردان مولانا) روایت می‌شود.

چلپی کسی که مولانا را عاشقانه دوست داشت و اگر اصرارها، نسخه نویسی و تصحیح نسخه‌ها انجام شده توسط او نبود، بی‌گمان مثنوی همانند امروز در دسترس قرار نداشت.

به هر حال همان گونه که «عارف جان سوخته» تقویم زندگی مولانا ست، «ملک گرسنه» نیز تقویم زندگی شمس تبریزی پیر و مراد اوست، کسی که مولانا درباره‌ اهمیت دیدارش با او و تاثیری که از شمس گرفته این بیت معروف را سروده: سجاده نشین باوقاری بودم /  بازیچه‌ی کوی کودکانم کردی. شاید برای بسیاری این پرسش به میان آمده باشد که آیا همانقدر که از راه رسیدن شمس و آشنایی او با مولانا، بر زندگی این عالم دینی  سجاده‌نشین تاثیر گذاشته بر زندگی خود شمس نیز تاثیر داشته است؟ این آشنایی زمانی رخ داده که شمس حدود شصت سال داشته و مولانا چهل ساله بود. بی گمان از منظر علوم عرفانی شمس در مرتبتی بوده که به عنوان پیر و مراد بر مولانا تاثیر بسیار گذاشته است؛ اما مولانا نیز به سهم خود کوشیده به شیوه‌های مختلف شرایطی را مهیا کند که شمس در قونیه ماندگار شود.

به هر روی پاسخ سوالاتی از دست را با خواندن «ملک گرسنه» به خوبی می‌توان دریافت؛ خاصه آنکه نهال تجدد برای روایت زندگی شمس تبریزی از از زاویه دید خود او استفاده کرده و از این جهت ارتباط نزدیک تری با کتاب برقرار می کند. علاوه بر دو مقدمه کوتاه از نویسنده  و همچنین همسرش ژان کلود کاریر، متن اصلی کتاب از سه بخش تشکیل شده است: «پیش از او»، «با او»، «پس از او». فصل اول کتاب «پیش از او»، حوادث زندگانی شمس کودکی او تا هنگام ترک خانواده‌اش را را شامل می‌شود. بخش دوم به دوران کسب علم و معرفت شمس اختصاص دارد . اگرچه مراد از عنوان این فصل «با او» آشنایی شمس با مولاناست و شرح این ارتباط نیز بیشترین بخش کتاب را تشکیل می‌دهد. اما در این بخش به رابطه و بده بستان شمس و دیگر شیوخ و عرفا نیز پرداخته شده است. ماجرای شمس و کیمیا خاتون که از بخش های جذاب زندگی شمس به حساب می‌آید نیز در همین فصل مورد اشاره قرار گرفته است. فصل سوم کتاب «پس از او»؛ ماجرای جدایی ناخواسته شمس از مولاناست که در آن حسادت مریدان مولانا نقش پررنگی داشته است.  منابع کتاب و همچنین واژه نامه لغات دشوار متن نیز در صفحات پایانی کتاب آمده است.

یکی از ویژگی های کتاب حاضر این است که برخلاف «عارف جان سوخته» که در اصل به فرانسه نوشته شده بود از همان ابتدا به فارسی نوشته شده است. سوای آنکه می‌تواند به روشنی بازتاب دهنده کیفیت کار خود نویسنده باشد مانع از آن شده که بخشی از ظرافت‌های ادبی کار مخدوش شود به خصوص که نویسنده خود شمس را به عنوان راوی برگزیده و شمس نیز خود صاحب کتابی است به نثر که در این اثر نیز به صورت مستقیم و غیر مستقیم بدان ارجاع داده شده است.

بی گمان «ملک گرسنه» از این منظر اثری قابل اعتناست که آبشخور آن، مطالعات بسیار نویسنده روی متون مختلف عرفانی فرهنگ و ادبیات فارسی است و محدود به آثار شمس و مولانا نمی‌شود. این مهم را از چگونگی متن روایی ساخته شده در «ملک گرسنه» به خوبی می‌توان دید. متن این روایت حاصل در آمیختن برگزیده‌هایی از منابع مورد استفاده نویسنده و بخش‌هایی است که به قلم خود نویسنده نوشته شده است. در میان منابع متعدد کتاب که اسامی آنها ذکر شده، «ملک گرسنه» 2 منبع اصلی داشته است، مقالات خود شمس و مناقب العارفین  افلاکی. نهال تجدد چنانکه از پژوهشگر حرفه‌ای انتظار می رود، بخش‌هایی را که از متون دیگر آورده با ارجاع درون‌متنی مشخص ساخته است، سبک و شیوه استفاده او نیز به گونه‌ای بوده که متنی هموار و تا حد ممکن یکدست را تحویل مخاطبی داده که مخاطب روایت زندگی شمس تبریزی است. در مجموع این انتخاب و نحوه استفاده آن به یکی از ویژگی‌های ارزنده کتاب بدل شده است. کتابی است که هم خواندنی است و هم از منظر پژوهشی اثری است مقبول.

منبع: کتاب نیوز