آیا تب برفکی می‌ تواند برای انسان خطرناک باشد؟

به گزارش رکنا، تب برفکی یکی از بیماری‌های ویروسی بسیار مسری است که حیوانات زوج‌سم را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این بیماری توسط ویروسی به نام آپتوس (Aphthovirus) از خانواده پیکورناویریده (Picornaviridae) به وجود می‌آید.

این ویروس شامل هفت سروتیپ اصلی (O، A، C، Asia 1، SAT 1، SAT 2، SAT 3) است که هر سروتیپ می‌تواند زیرتیپ‌های مختلفی داشته باشد، اما ایمنی متقابل بین آن‌ها وجود ندارد. نخستین گزارش علمی درباره این بیماری در سال ۱۵۱۴ توسط هیرونیمو فراکاستورو، یک دامپزشک ایتالیایی، ارائه شد؛ اما شناسایی دقیق ویروس عامل این بیماری در سال ۱۸۹۸ به دست فردریش لوفلر انجام گرفت. با آزمایش‌های فیلتراسیون، لوفلر ثابت کرد که عامل این بیماری یک ویروس است و نه باکتری.

ویروس این بیماری بسیار مقاوم بوده و توانایی زنده ماندن در محیط‌های مرطوب، روی سطوح آلوده، یا حتی محصولات حیوانی مانند گوشت یخ‌زده را تا هفته‌ها دارد. راه‌های انتقال بیماری شامل تماس مستقیم (مانند بزاق، مدفوع، شیر) یا غیرمستقیم (مانند آئروسل یا وسایل آلوده) است. حیواناتی مانند گاو، گوسفند، بز، خوک و زوج‌سم‌های وحشی از جمله گوزن و بوفالو به شدت در برابر این بیماری حساس هستند. علائم مشخص بیماری شامل تب بالا، تاول‌های دردناک در ناحیه دهان، زبان، بین سم‌ها و پستان است. همچنین لنگش، کاهش تولید شیر و مرگ‌ومیر بالا در حیوانات جوان (تا ۵۰ درصد در گوساله‌ها) دیده می‌شود.

سازمان جهانی بهداشت حیوانات (WOAH) این بیماری را در فهرست بیماری‌های اجباری برای گزارش‌دهی قرار داده است، چرا که شیوع آن می‌تواند خسارات اقتصادی بزرگی وارد کند. برای نمونه، در سال ۲۰۰۱ شیوع این بیماری در بریتانیا باعث خسارت بیش از ۸ میلیارد پوندی شد.

آیا تب برفکی به انسان منتقل می‌شود؟

انتقال تب برفکی به انسان امری بسیار نادر است و موارد ثبت‌شده در منابع پزشکی بسیار کم هستند. ویروس FMD بیشتر گیرنده‌های خاص سلولی در حیوانات زوج‌سم را هدف قرار می‌دهد. این گیرنده‌ها در انسان به ندرت بیان می‌شوند و به همین دلیل احتمال ابتلای انسان به این بیماری بسیار پایین است.

براساس اطلاعات سازمان بهداشت جهانی (WHO) و مرکز کنترل بیماری‌ها (CDC)، از سال ۱۸۳۴ تاکنون کمتر از ۴۰ مورد تایید شده از ابتلای انسانی به این بیماری گزارش شده است. بیشتر این موارد در افراد با تماس نزدیک با حیوانات آلوده (مانند دامپزشکان و کشاورزان) مشاهده شده‌ است.

اولین مورد ثبت شده انسانی مربوط به سال ۱۸۳۴ توسط یک پزشک آلمانی به نام هرتل است. در سال‌های اخیر، موارد نادری از ابتلا در آزمایشگاه‌ها نیز ثبت شده‌اند. برای مثال، در سال ۱۹۶۶ در بریتانیا دو کارمند آزمایشگاهی پس از تماس با سروتیپ O دچار علائم شدند. علائم انسانی شامل تب، تاول‌های کوچک روی دست‌ها یا دهان، درد عضلانی و گاهی تهوع بوده است، که معمولاً طی ۱ تا ۲ هفته بدون نیاز به درمان خاصی بهبود می‌یابد. هیچ گزارشی از مرگ انسانی مرتبط با این بیماری ثبت نشده است.

مطالعات سرولوژیک بر روی جمعیت‌های در معرض خطر نیز نشان داده‌اند که عفونت بدون علائم در میان انسان‌ها بسیار نادر است. برای مثال، در یک مطالعه انجام شده روی ۷۵۰ کشاورز در ترکیه، تنها ۰.۵۳ درصد موارد آنتی‌بادی مثبت یافت شد. CDC نیز تاکید کرده است که ویروس FMD نمی‌تواند به طور موثر در بدن انسان تکثیر یابد و انتقال انسانی به انسانی این بیماری تاکنون مشاهده نشده است.

آیا تب برفکی برای انسان خطرناک است؟

این بیماری برای انسان خطرناک نیست و در دسته بیماری‌های زئونوز جدی قرار نمی‌گیرد. علائم انسانی همیشه خفیف، محدود به خود و بدون هیچ عارضه بلندمدت بوده‌اند. تاکنون هیچگاه مرگ، ناتوانی یا انتقال مادرزادی از این بیماری گزارش نشده است.

در قیاس با بیماری‌های زئونوز جدی مانند هاری یا آنفلوآنزای پرندگان، تب برفکی ریسک ناچیز دارد. سازمان جهانی بهداشت حیوانات (WOAH) و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) اعلام کرده‌اند که اقدامات کنترلی نظیر واکسیناسیون دام و قرنطینه بیشتر برای حفاظت از اقتصاد دامداری انجام می‌شود، نه برای سلامت عمومی انسان.

با این حال، در موارد شیوع گسترده نگرانی‌های غیرمستقیمی نیز وجود دارد. مصرف شیر یا گوشت آلوده پاستوریزه‌نشده ممکن است ویروس را منتقل کند. البته فرآیند پاستوریزاسیون (در دمای ۷۲ درجه سانتی‌گراد به مدت ۱۵ ثانیه) می‌تواند ویروس را غیرفعال کند. به همین دلیل، در کشورهایی با استانداردهای بهداشتی بالا، ریسک انتقال به انسان عملاً صفر است.

در ایران، آخرین شیوع گسترده این بیماری در سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۳۹۹ گزارش شده است. سازمان دامپزشکی کشور برای کنترل آن بیش از ۱۰۰ میلیون دز واکسن استفاده کرد. همچنین هیچ مورد انسانی از این بیماری در ایران گزارش نشده است که با الگوی جهانی همخوانی دارد.

در نهایت، تب برفکی یک تهدید جدی برای صنعت دامداری بوده، اما برای انسان بی‌ضرر محسوب می‌شود. تحقیقات در حوزه توسعه واکسن‌های جدید مانند واکسن‌های DNA یا زیرواحد ادامه دارد تا دام‌ها با شیوع کمتری روبرو شوند، اما تمرکز عمده این تحقیقات روی حفاظت از انسان نیست.