نگاهی به گذشته: سنگ‌ نگاره‌ های تاریخی فتحعلی شاه قاجار در چشمه‌ علی ری

به گفته «فریده کلهر»، محقق و پژوهشگر شهرری، سنگ‌نگاره‌ای که بر بدنه جنوبی کوه سرسره نقش بسته بود، تصویری از فتحعلی شاه سوار بر اسب و در حال شکار شیر را به نمایش می‌گذاشت. این اثر که به نام «شکار شیر فتحعلی شاه» شناخته می‌شد، در سال ۱۲۴۶ قمری طراحی شده بود. سنگ‌نگاره دیگر با نام «نقش خاقان» که در سال ۱۲۴۸ قمری بر تپه چشمه‌علی حک شده بود، همچنان سالم باقی مانده است.

در سنگ‌نگاره معروف به نقش خاقان، چهره شاه قاجار که بر تختی مشابه تخت طاووس نشسته به همراه پسرانش که گرد او ایستاده‌اند، روی یک لوح سنگی به تصویر کشیده شده است. اسامی هر یک از شاهزادگان نیز بالای سر آن‌ها حکاکی شده. علاوه بر آن، در اطراف این صحنه سنگی، اشعاری در ستایش فتحعلی شاه نگارش شده است.

کلهر در توضیح درباره سنگ‌نگاره شکار شیر می‌گوید: این اثر در نزدیک چشمه‌علی قرار داشت. به نظر می‌رسد قبل از حکاکی تصاویر فتحعلی شاه، در آن محل نقوشی مربوط به دوره ساسانی وجود داشته که متأسفانه توسط قاجارها محو شده و به جای آن تصویر فتحعلی شاه حکاکی شده است. این سنگ‌نگاره توسط عبدالله خان معمار طراحی و محمدقاسم خان حجارباشی حکاکی شده بود.

متأسفانه، سنگ‌نگاره شکار شیر، بین سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۵ شمسی، تحت تأثیر انفجارهای کارخانه سیمان ری تخریب شد و قطعاتی از آن در پای کوه سرسره پراکنده شد. در حال حاضر تنها تکه کوچکی از این اثر باقی مانده که در محوطه موزه کارخانه سیمان ری نگهداری می‌شود.

در دوره ناصرالدین شاه قاجار مرمت‌های محدودی بر روی سنگ‌نگاره نقش خاقان انجام شد. اما با گذشت زمان و عدم رسیدگی مناسب، این اثر تاریخی بی‌نظیر به توجه بیشتری در زمینه حفاظت و نگهداری نیاز دارد.