سقوط عجیب تراز دریای خزر / آیا خشکی کامل در راه است؟
سقوط بیسابقه تراز آب دریای خزر به دلیل تغییرات اقلیمی و کاهش ورودی رودخانهها، منجر به بحران زیستمحیطی و تهدید معیشت جوامع ساحلی و زیرساختهای اقتصادی کشورهای حاشیه خزر شده است.
دریای خزر به همکاری گسترده کشورهای ساحلی نیازمند است؛ بزرگترین دریاچه جهان با کاهش سطح تراز آب خود، نگرانیهای بسیاری را در میان کارشناسان محیط زیست برانگیخته است. کارشناسان پیشبینی میکنند اگر این روند ادامه یابد، ممکن است طی ۳۰ تا ۴۰ سال آینده سطح آب آن به شدت کاهش یابد.
به گزارش فرارو، وضعیت نگرانکننده تراز آب دریای خزر باعث شده کشورهای ایران و قزاقستان به دنبال اقدامات مشترک برای نظارت و مدیریت بحران این دریا باشند. در همین راستا، رئیس سازمان هواشناسی ایران نیز از فشار زیادی که بر منابع آبی وارد شده و تأثیر آن بر زندگی ساکنان محلی صحبت کرده است. اما این کاهش چشمگیر تراز ناشی از چیست؟ آیا کاهش بارندگی، مدیریت ناکافی منابع آب و سدسازیها مسئول این فاجعه هستند یا این تغییرات نتیجه مستقیم تغییر اقلیم و افزایش میزان تبخیر است؟ و نهایتاً، این بحران چه کشورهایی در منطقه را بیشتر متأثر خواهد کرد و برای ایران که بخش بزرگ و پرجمعیتی از آن به دریای خزر وابسته است، چه پیامدهایی به همراه خواهد داشت؟
سیده معصومه بنیهاشمی، رئیس مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر در این خصوص با فرارو گفتوگویی انجام داده است:
کاهش سطح آب خزر به دلیل تبخیر شدید و غیرقابل جبران با رودخانهها
بنیهاشمی اظهار کرد: «نوسانات سطح آب دریای خزر بهعنوان یک دریاچه محصور، عمدتاً تحت تأثیر شرایط هیدرواقلیمی قرار دارد. برای تحلیل این تغییرات، لازم است ورودیها و خروجیهای اصلی آب در این حوضه آبی مورد بررسی قرار گیرند. منابع اصلی ورودی دریا شامل رودخانهها و بارش مستقیم روی سطح آن هستند، و در مقابل، تبخیر مهمترین خروجی محسوب میشود. بنابراین تغییرات دما، بارش و اصول مدیریت منابع آب عوامل اصلی کنترلکننده تراز آب در این منطقه هستند.»
وی افزود: «در سالهای اخیر، یکی از دلایل اصلی کاهش قابل توجه تراز سطح آب دریای خزر، تغییرات اقلیمی است. افزایش دمای هوا و متعاقباً افزایش دمای سطح دریا باعث رشد سطح تبخیر شده است. مشاهدات نشان داده دمای سطح آب دریای خزر طی ۹ سال گذشته به شکلی پایدار بالاتر از متوسط بلندمدت خود بوده و پیشبینی میشود این روند ادامه یابد. این افزایش دما تأثیراتی منفی بر منابع آبی این دریا میگذارد. مطابق سناریوهای تغییرات اقلیمی، سطح آب دریای خزر تا پایان قرن جاری ممکن است بیشتر کاهش یابد.»
تأثیرات پایین آمدن سطح آب بر زیرساختها و زیستبومها
رئیس مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر تأکید کرد: «در شرایطی که نقش اقتصادی و منطقهای این پهنه آبی برای کشورهای اطراف آن افزایش یافته، کاهش سطح آب چالشهای بسیاری را ایجاد میکند. تراکم زیرساختها و استفادههای ساحلی افزایش یافته و افت تراز آب میتواند تأثیرات مهمی بر این مناطق بگذارد.»
او ادامه داد: «نوسانات سطح آب بیشترین تأثیر را بر سواحل، بنادر، سکونتگاهها و سایر بهرهبرداریهای اقتصادی و اجتماعی مانند شیلات و نیروگاهها داشته است. همچنین از بین رفتن تنوع زیستی، تشدید آلودگیهای محیطی و اثرات منفی بر آبخوانهای ساحلی، از دیگر پیامدهای مهم کاهش تراز آب دریای خزر هستند.»
مناطق شمالی خزر؛ آسیبپذیرتر از مناطق جنوبی
بنیهاشمی اشاره کرد: «با توجه به ویژگیهای هندسی دریای خزر، مناطق شمالی که شیب کمتری دارند، در برابر پسروی بسیار آسیبپذیرتر هستند. در حالی که در سواحل جنوبی به دلیل شیب و عمق بیشتر، تأثیرات کمتری شاهد خواهیم بود، با این حال این بخشها به دلیل تراکم بالای جمعیتی و اقتصادی، ضررهای گستردهتری را متحمل خواهند شد.»
وی پیشنهاد کرد: «برای کاهش اثرات منفی این روند، لازم است مطالعات بیشتری پیرامون پیشبینی وضعیت خزر و پیامدهای مرتبط انجام شود تا طرحهایی علمی و جامع برای مدیریت تأثیرات تدوین گردد.»
خزر به خشکی کامل نخواهد رسید
در پاسخ به احتمال خشکی کامل دریای خزر، بنیهاشمی عنوان کرد: «مطالعه نوسانات آب این دریاچه در دورههای مختلف نشان میدهد که سطح آب طی دورههایی افزایش و کاهش یافته است. طی ۵۰ سال گذشته نیز این نوسانات به وضوح مشاهده شده است. به طور مثال، از سال ۱۳۷۴، سطح آب بهطور مستمر کاهش یافته است، اما این روند به دلیل وسعت خزر منجر به خشکی کامل آن نخواهد شد.»
او ضمن اشاره به آمار جدید افزود: «کاهشهای اخیر در سطح آب بسیار سریعتر از دورههای قبلی بوده و بر پایه مطالعات این روند طی سالهای آتی ادامه خواهد داشت. با این حال، ابعاد بزرگ خزر این دریا را از خطر خشکی کامل مصون نگه میدارد.»
ارسال نظر