ریشه‌یابی گرانی لبنیات: عوامل جدید اقتصادی

در هفته‌های اخیر، قیمت هر لیتر شیر افزایش چشم‌گیری داشته و فشار اقتصادی مضاعفی بر خانوارها تحمیل کرده است. این تغییرات قیمتی، دسترسی گروه‌های کمتری از جامعه به محصولات لبنی را دشوار کرده و الگوی مصرف در میان دهک‌های کم‌درآمد را به‌وضوح تحت تأثیر قرار داده است.

تحلیل‌ها نشان می‌دهند که رشد قیمت شیر به مجموعه عواملی نظیر افزایش هزینه تولید، نوسانات ارزی و رشد قیمت خوراک دام بستگی دارد. این مسائل موجب شده‌اند تا برخی از مصرف‌کنندگان، مخصوصاً در شهرهای بزرگ، از خرید لبنیات صرف‌نظر کنند. حتی حجم قابل توجهی از فرآورده‌های لبنی به دلیل نبود تقاضا به کارخانه‌ها بازگشته است.

تأثیر کاهش مصرف بر صنعت لبنیات

این وضعیت نه‌فقط فشار اقتصادی بر خانوارها را افزایش داده، بلکه تقاضا برای محصولات لبنی را به‌شدت کاهش داده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر این روند ادامه پیدا کند، تولید شیر و فرآورده‌های لبنی به بحران دچار خواهد شد. کاهش فروش حتی برخی واحدهای کوچکتر تولیدی را به تعطیلی یا کاهش تولید وادار کرده است.

تأثیر تولید شیرخشک بر قیمت‌ها

برخی متخصصان اقتصادی معتقدند که تولید و صادرات شیرخشک از دلایل اصلی گرانی شیر در بازار داخلی است. بخشی از شیر خام که می‌توانست در بازار داخل به مصرف برسد، وارد چرخه تولید شیرخشک می‌شود، که به‌نوبه خود کاهش عرضه و افزایش قیمت را در پی داشته است.

نتیجه این وضعیت به کمبود شیر خام در بازار داخلی منجر شده است، و چرخه‌ای معیوب ایجاد کرده که در آن کاهش تقاضا و افزایش قیمت به یکدیگر دامن می‌زنند.

دیدگاه سخنگوی سابق انجمن شیر درباره تولید شیرخشک

سیدمحمدرضا بنی‌طبا، سخنگوی پیشین انجمن شیر می‌گوید که تولید شیرخشک به‌عنوان روشی برای جلوگیری از هدررفت شیر مازاد طراحی شده است. این محصول به‌دلیل کاربرد گسترده در صنایعی مانند شیرینی‌سازی و شکلات‌سازی نقش مهمی در اقتصاد دارد و اخیراً به منبعی اقتصادی برای صادرات تبدیل شده است.

رشد چشمگیر تولید شیرخشک

علی احسان ظفری، رئیس اتحادیه فرآورده‌های لبنی، اعلام می‌کند که تولید شیرخشک در کشور به‌شکل چشم‌گیری افزایش یافته است. مصرف داخلی این محصول حدود ۲۰ هزار تن است، اما سالانه بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تن شیرخشک به‌صورت رسمی و غیررسمی صادر می‌شود. این میزان صادرات، که بخش قابل توجهی از آن قاچاق است، فشار مضاعفی بر منابع داخلی وارد کرده است.

اختلال در تخصیص شیر خام

از مجموع ۵.۸ میلیون تن شیر خام تولیدی کشور، حدود یک میلیون تن به تغذیه گوساله‌های جوان اختصاص می‌یابد و مابقی صرف تولید لبنیات می‌شود. با وجود این، افزایش سهم تولید شیرخشک از این مواد اولیه باعث اختلال در توازن بازار داخلی شده و فشار قیمت‌ها را بیشتر کرده است.

صدور مجوز‌های بیش از حد برای تولید شیرخشک

بنی‌طبا اشاره می‌کند که در برخی دوره‌ها، سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی با صدور مجوزهای متعدد، به‌طور مستقیم رشد تولید شیرخشک را تقویت کرده است. اکنون نزدیک به ۶۰ کارخانه در کشور صرفاً به تولید این محصول مشغول هستند، که تمرکزشان بر صادرات است نه تأمین بازار داخلی.

صادرات شیرخشک و نوسانات بازار

صادرات شیرخشک که به منبع درآمدی برای بسیاری از کارخانه‌ها تبدیل شده، تأثیر چشم‌گیری بر توازن قیمت‌ها در بازار داخلی داشته است. به گفته بنی‌طبا، سهولت نگهداری و حمل‌ونقل شیرخشک در مقایسه با شیر خام، تولید آن را برای کارخانه‌ها جذاب‌تر کرده است.

معضلات سیاست‌گذاری در بازار لبنیات

کارشناسان معتقدند که سیاست‌گذاری نادرست می‌تواند فشار بر مصرف‌کنندگان داخلی را افزایش دهد. به‌جای حمایت مستقیم از تولید، تمرکز روی یارانه‌های هدفمند برای مصرف‌کنندگان مثل طرح‌های کوپن یا کمک‌هزینه خرید می‌تواند به کاهش فشار اقتصادی کمک کند.

چرا در فصول سرد قیمت شیر کاهش نیافت؟

در شرایط معمول، تولید شیر در فصول سرد افزایش می‌یابد و انتظار می‌رود قیمت‌ها کاهش پیدا کنند. اما امسال، به دلیل تمرکز کارخانه‌ها بر صادرات و تولید بیشتر، روند معکوسی به‌چشم خورده است.

چالش‌های پیش‌روی بازار لبنیات

در جمع‌بندی، افزایش تولید و صادرات شیرخشک، کاهش توان خرید خانوارها، ناکارآمدی سیاست‌های حمایتی و نوسانات ارزی همگی در افزایش چشم‌گیر قیمت لبنیات نقش دارند. اگر این مشکلات ادامه یابند، امنیت غذایی خانوارها و صنعت لبنیات کشور با خطرات جدی‌تری مواجه خواهد شد.