یارانه بنزین برای افراد فاقد خودرو / سهم عادلانه سوخت در اقتصاد ایران

بر اساس داده‌های رسمی، روش کنونی تخصیص یارانه بنزین به خودروها از جمله روش‌های غیراصولی و ناعادلانه در حمایت‌های دولتی بخش انرژی محسوب می‌شود. زیرا تقریباً ۴۵ درصد از خانوارهای کشور ، حدود بیش از ۱۳ میلیون خانواده، به دلیل نداشتن خودرو، از این مزایا محروم می‌مانند.

در همین حال، دهک‌های بالای درآمدی، به‌ویژه آن دسته که صاحب چند خودرو هستند، به طور متوسط تا ۱۷.۵ برابر بیشتر از دهک‌های پایین از یارانه سوخت برخوردار می‌شوند. این اختلاف عمیق نه تنها موضوع عدالت در تخصیص منابع را تحت تأثیر منفی قرار می‌دهد، بلکه انگیزه‌های مصرف بهینه را نیز به شدت کاهش می‌دهد.

مطالعات کارشناسان نشان می‌دهد که سیستم فعلی یارانه بنزین عملاً توزیع منابع را به نفع اقشار ثروتمند قرار داده و سهم گروه‌های کم‌درآمد از یارانه انرژی را به شدت محدود کرده است.

طرح «بنزین به نفر»: عدالت و فرصت استفاده از انرژی جایگزین

مدل جدید پیشنهادی در این حوزه به نحوی تدوین شده که سهمیه بنزین به افراد تخصیص یابد، نه به خودروها. در این مدل، یارانه سوخت هر فرد بر اساس کد ملی ارائه می‌شود. این اقدام می‌تواند نابرابری کنونی را برطرف کرده و مردم را به طور مستقیم در اصلاح الگوی مصرف سوخت سهیم کند.

در این روش، هر فرد مجاز است سهمیه خود را بفروشد یا از آن برای سوخت‌های جایگزین مانند CNG، LPG یا برق استفاده کند و در نتیجه از مزایای اقتصادی بیشتری بهره‌مند شود.

این برنامه با عنوان «یارانه به نفر» اهدافی همچون ایجاد تنوع در استفاده از انرژی ، کاهش مصرف غیرضروری بنزین و حذف فرصت‌های قاچاق سوخت را دنبال می‌کند. همچنین این تغییر رفتار مصرفی می‌تواند به بهبود درآمد خانوارها از طریق حمایت از سوخت‌های جایگزین کمک کند.

چالش‌های پیش روی قیمت‌گذاری سه‌نرخی بنزین

تجارب گذشته نشان داده است که سیاست‌های مبتنی بر سه‌نرخی کردن قیمت بنزین، نه تنها در مدیریت مصرف سوخت موفق نبوده‌اند، بلکه مردم را عملاً از مداخله در بهینه‌سازی مصرف دور کرده‌اند. در طرح جدید، افراد به عنوان ذی‌نفع اصلی اصلاح الگوی مصرف شناخته می‌شوند و تصمیم‌گیری‌ها بر اساس منطق اقتصادی و انگیزه‌های واقعی صورت خواهد گرفت.

این تغییر باعث می‌شود الگوی مصرف به سمت بهبود هدایت شود و منابع انرژی کشور بهره‌وری بهتری داشته باشد.