پهپاد جدید جبار-۱۵۰ فناوری مصری با الگوی ایرانی / از مهندسی معکوس تا رقابت ژئوپلیتیکی

به گزارش رکنا، برای درک نقش و اهمیت پهپاد انتحاری جدید مصری جبار-۱۵۰، باید آن را در چارچوب دو روند مهم تحلیل کرد. نخست، تلاش‌های مستمر دولت عبدالفتاح السیسی برای مدرنیزه کردن صنایع دفاعی مصر و کاهش تکیه بر واردات تسلیحاتی از ایالات متحده و روسیه. این روند، همراه با سرمایه‌گذاری گسترده در شرکت‌های محلی مانند "سازمان عربی برای صنعتی‌سازی" (AOI) و تشویق فعالیت بخش خصوصی (مانند شرکت Tornex)، شدت گرفته است. دوم، استفاده مصر از تجربیات جنگ‌های اخیر در اوکراین، قره‌باغ و خاورمیانه که نشان داده پهپادهای انتحاری ارزان و گسترده، تاثیرات گسترده‌ای بر تضعیف برتری نظامی دارند.

ایران با استفاده از شاهد-۱۳۶ و روسیه از طریق پهپادهای ایرانی، به جامعه جهانی ثابت کردند که پهپادهای انتحاری می‌توانند معادلات نظامی را تغییر دهند. مصر نیز با توجه به تهدیدات امنیتی در صحرای سینا و مرزهای لیبی، به دنبال ایجاد بازدارندگی کارآمد و مقرون به صرفه بوده است؛ جبار-۱۵۰ دقیقاً نتیجه همین تلاش‌ها است.

بررسی چندجانبه ظهور جبار-۱۵۰

1. جنبه فنی و صنعتی: بومی‌سازی، سکویی برای نوآوری
توضیحات تکنیکی پهپاد جبار-۱۵۰، شامل برد ۱۰۰۰ کیلومتری، وزن برخاست ۱۵۰ کیلوگرمی، موتور پیستونی و طراحی دلتا-بال، نشان‌دهنده شباهت زیاد این پهپاد با شاهد-۱۳۶ ایرانی است؛ حتی برخی منابع به شباهت ۸۰ درصدی آن اشاره دارند (NextGen Defense- دسامبر ۲۰۲۵). اما تاکید مقامات مصری بر بومی بودن ۷۰ درصد قطعات این پهپاد و هم‌راستایی آن با استانداردهای ناتو نکته‌ای قابل توجه است. این نشان می‌دهد که مصر از یک مونتاژکار ساده فراتر رفته و در مسیر ایجاد زیرساخت‌های صنعتی داخلی پیش می‌رود. شرکت Tornex نیز نقش برجسته‌ای در این انتقال فناوری داشته است. استفاده از ویژگی‌هایی نظیر دوربین‌های با دقت بالا یا سامانه هدایت ماهواره‌ای پیشرفته برای مقابله با جنگ‌های الکترونیکی نیز به قابلیت‌های این پهپاد افزوده است. این ابتکارات، پایگاه فناوری داخلی مصر را در بلندمدت تقویت خواهد کرد.

2. عرصه راهبردی: پذیرش جنگ‌های انبوه و نامتقارن
ورود جبار-۱۵۰ به نیروهای نظامی مصر نشان‌دهنده پذیرش پهپادهای انتحاری ارزان در دکترین نظامی مصر است. این تحول، تغییر قابل توجهی از تکیه بر جنگنده‌های گران‌قیمت یا سامانه‌های پدافند هوایی محسوب می‌شود. هزینه تولید این پهپاد (حدود ۵۰,۰۰۰ دلار) امکان تولید انبوه و استفاده وسیع را فراهم کرده است. همچنین، قابلیت‌های پیشرفته این پهپاد در سرکوب سامانه‌های دفاع هوایی دشمن (SEAD/DEAD)، نشانگر رویکرد هجومی مصر در طراحی این تجهیزات است.

3. تأثیرات ژئوپلیتیکی: بازتعریف نقش مصر در خاورمیانه
این توسعه فناوری پیامدهای گسترده‌ای برای جایگاه مصر در خاورمیانه دارد:

• رقابت تکنولوژیکی با ایران: مصر با الگوگیری از فناوری شاهد-۱۳۶ ایرانی و سپس بومی‌سازی آن، وابستگی به فناوری ایران را کاهش داده و حتی به رقیب بالقوه‌ای برای صادرات پهپادهای ایرانی در مناطقی مانند سودان و لیبی تبدیل شده است.

• چالش با ترکیه در بازار آفریقا: ترکیه با پهپادهای Bayraktar TB2، جایگاه قابل توجهی در آفریقا دارد. مصر با جبار-۱۵۰ که ارزان‌تر و تخصصی‌تر است، می‌تواند سهمی از بازار کشورهای محدود منابع را به دست آورد.

• تقویت نقش راهبردی در منطقه: جبار-۱۵۰ با برد ۱۰۰۰ کیلومتری به مصر امکان می‌دهد دامنه نفوذ خود را گسترش دهد و حمایت امنیتی خود را به شرکای منطقه‌ای ارائه کند.

4. سطح بین‌المللی: پیچیدگی‌های کنترل صادرات
ظهور مصر به‌عنوان تولیدکننده یک پهپاد پیشرفته، چالش‌هایی را برای رژیم‌های کنترل تسلیحات جهانی ایجاد می‌کند. مصر که عضو بسیاری از این رژیم‌ها است، ممکن است به دلیل فشار مالی، مناطقی با استانداردهای پایین‌تر را هدف صادراتی خود قرار دهد و این موضوع می‌تواند منجر به انتشار فناوری‌های بی‌ثبات‌کننده در مناطق حساس شود.

نتیجه‌گیری: آغاز فصل جدید در صنایع دفاعی مصر

رونمایی از پهپاد جبار-۱۵۰، نه تنها دستاوردی در صنایع دفاعی مصر، بلکه بازتابی از تحولات ژئوپلیتیکی است. کشورهای میانی نظیر مصر، دیگر به مثابه بازیگران منفعل دیده نمی‌شوند، بلکه با اقتباس و بومی‌سازی فناوری‌ها نقش فعالی در رقابت‌های نظامی ایفا می‌کنند. در آینده‌ای نزدیک، تثبیت تولید این پهپاد و آغاز مذاکرات برای صادرات، به همراه ارتقای ویژگی‌های فنی آن، بخشی از برنامه مصر خواهد بود.

بااین‌حال، افزایش احتمالی رقابت تسلیحاتی و استفاده از این فناوری در درگیری‌های نیابتی، می‌تواند منطقه را بی‌ثبات‌تر کند. ایجاد چارچوب‌های گفتگو و کنترل استفاده از پهپادها تحت نظارت سازمان‌هایی مانند اتحادیه عرب می‌تواند راه‌حلی پایدار باشد، اگرچه اجرای آن با چالش‌های جدی مواجه است.

در مجموع، جبار-۱۵۰ نمادی از تلاش مصر برای تضمین استقلال دفاعی و بازتعریف جایگاه خود در رقابت‌های ژئوپلیتیکی منطقه‌ای است. موفقیت یا شکست این پروژه، تأثیر بزرگی بر روابط و توازن قوا در خاورمیانه خواهد داشت.