آیا پزشکیان توانست دانشگاه را احیا کند؟

با گذشت بیش از یک سال از حضور مسعود پزشکیان در پاستور، می‌توان به بررسی میزان عملی شدن وعده‌های او درباره دانشگاه پرداخت.

به گزارش فرارو، اصلاح رویه ایجاد شده در دولت سیزدهم در نهاد دانشگاه یکی از وعده‌های کلیدی پزشکیان در جریان انتخابات ۱۴۰۳ و سخنرانی‌های بعد از آن بود. رویه‌ای که تصفیه اساتید منتقد و دانشجویان معترض را به دنبال داشت و شرایط سختی را در این نهاد به وجود آورده بود. در ساختار دولتی ایران، دانشگاه‌های علوم پزشکی تحت نظارت وزارت بهداشت و دیگر دانشگاه‌ها تحت نظارت وزارت علوم اداره می‌شوند. پزشکیان در شهریور ۱۴۰۳ و در جریان مراسم تودیع و معارفه وزیر علوم، اعلام کرد که دستور بازگرداندن دانشجویان و اساتید اخراجی پس از اعتراضات ۱۴۰۱ را داده است.

برخی منابع نقطه آغاز این تصفیه را نه اعتراضات سال ۱۴۰۱ بلکه شهریور ۱۴۰۰ اعلام می‌کنند. اما این روند از پاییز ۱۴۰۱ سیر صعودی به خود گرفت. موجی از اخراج روسای دانشگاه‌ها و تغییر آن‌ها با نگاه سیاسی شروع شده بود، ابتدا به اساتید و در جریان اعتراضات همزمان به اساتید و دانشجویان رسید. در آبان ۱۴۰۱ شیوه‌نامه‌ای انضباطی برای کنترل دانشگاه در وزارت‌خانه‌های بهداشت و علوم به تصویب رسید که دست دانشگاه‌های تغییر حالت یافته در دولت سیزدهم را برای برخورد با دانشجویان باز می‌گذاشت. در این دوره بعضی اساتید اخراج و بعضی دیگر اجباراً بازنشسته شدند. عده‌ای هم مهاجرت کردند و فعالیت خود را در کشورهای دیگر ادامه دادند. برخی آمارها از این قرار است که ۱۱۰ استاد دانشگاه در دولت سیدابراهیم رئیسی از دانشگاه‌ها اخراج شدند. برخی نیز این تعداد را ۱۲۰ نفر اعلام می‌کنند. در جریان این تصفیه‌ها، نام بعضی اساتید مانند محسن برهانی یا علی شریفی زارچی بیش از دیگران شنیده می‌شد و البته توجه‌ها را به این موضوع جلب می‌کرد. آن‌هایی که به تعبیر رسانه‌ها اخراج، تعدیل یا تعلیق می‌شدند، الزاماً اصلاح‌طلب نبودند اما در میان چهره‌های مستقل و منتقد دسته‌بندی می‌شدند که به خصوص درباره برخوردها با معترضین سال ۱۴۰۱ انتقاداتی مطرح کرده بودند.

در خصوص دانشجویان، اعداد متفاوت است. مهر ۱۴۰۳ روزنامه فرهیختگان – دانشگاه آزاد – اعلام کرد کلاً ۱۲ دانشجو در دوران ریاست‌جمهوری سیدابراهیم رئیسی از دانشگاه اخراج شدند. مهرماه همان سال اما آمارهای دیگری هم به گوش رسید. رییس سازمان امور دانشجویان خبر داد که در دولت سیزدهم، «۳۰۰ پرونده انضباطی با حکم اخراج از دانشگاه یا منع موقت از تحصیل به دست سازمان امور دانشجویان رسیده و از این تعداد، ۵۴ حکم اخراج قطعی برای دانشجویان صادر شده که با تجدیدنظرهای صورت گرفته، به ۲ مورد کاهش یافته است.»

معاون فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت هم در همین تاریخ اعلام کرد که «در دو سال اخیر (در فاصله مهر ۱۴۰۱ تا مهر ۱۴۰۳) پرونده‌هایی مرتبط با اعتراضات دانشجویی در وزارت بهداشت بررسی شده است. ۲۵۰ پرونده مربوط به این دانشجویان ثبت شده که حدود ۷۰ پرونده در کمیته مرکزی وزارت بهداشت مورد بررسی قرار گرفته و بقیه در دانشگاه‌ها پیگیری شده‌اند. بیشتر دانشجویانی که از تحصیل محروم شده بودند به تحصیل بازگشته‌اند و پرونده‌های آنان مجددا به کمیته انضباطی ارجاع شده است. در این پرونده‌ها به جز ۳ مورد که ۲ نفر آنها هم به دلیل مشکلات حقوقی در حال بررسی هستند، آغوش ما برای بازگشت اخراجی‌ها باز است.» وضعیت دانشگاه در دولت دوسال‌ونیمه سیزدهم به شکلی درآمد که برخی در همان روزها از عنوان انقلاب فرهنگی دوم برای توصیف این شرایط استفاده می‌کردند. برخی نیز به موضوع دانشجویان ستاره‌دار در دولت‌های محمود احمدی‌نژاد می‌پرداختند که تجربه‌ای مشابه بود.

شرایط بعد از دستور رئیس‌جمهور

مجموع اظهارنظرها و اخبار نشان می‌دهد که بخشی از وعده‌های مسعود پزشکیان، حسین سیمایی صراف به عنوان وزیر علوم و محمدرضا ظفرقندی به عنوان وزیر بهداشت، در مورد نهاد دانشگاه عملی شده است. شیوه‌نامه انضباطی پربحث آبان ۱۴۰۱ در دولت پزشکیان اصلاح و این وعده داده شد که دانشجویان و اساتید به دانشگاه باز می‌گردند. موضوعی که در همان سال ۱۴۰۳ جنجال‌های فراوانی ایجاد کرد و کیهان در راس واکنش‌ها بود.

۴ آذر ۱۴۰۳، مسعود حبیبی، معاون فرهنگی و دانشجویی وزیر بهداشت هم اعلام کرد که احکام ۶۰ دانشجوی اخراجی دانشگاه‌های علوم پزشکی در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ متوقف شده و آن‌ها به کلاس‌هایشان بازگشتند. هرچند همان زمان، عباس شیراوژن که پیش از حبیبی معاون فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت بود، این آمار را سیاه‌نمایی دانست و به خبرگزاری فارس گفت «واقعیت این است که تعداد دقیق دانشجویان اخراجی مرتبط با حوادث غم‌انگیز پاییز ۱۴۰۱ در دانشگاه‌های علوم پزشکی، تنها سه نفر است! اگرچه برخورد با همین تعداد اندک هم برای کسی خوشایند نبوده و نیست.»

۲۹ شهریور ۱۴۰۴، وزیر علوم در نشستی خبری اعلام کرد «کسانی که از دانشگاه اخراج شدند بیش از ۳۰۰ نفر بودند که از تحصیل محروم شده بودند همه بازگشتند و پرونده نداریم.»

یکسالگی دانشگاه در دولت پزشکیان

جستجو در میان اخبار نشان می‌دهد که در مهر، آذر، بهمن ۱۴۰۳، فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۴ اخبار، گزارش و مصاحبه‌هایی درباره کند بودن روند بازگشت اساتید به دانشگاه منتشر شده است. اخباری که می‌گوید موضوع استعلام‌‌ها و اعمال اراده نهادهای بیرون از دانشگاه یا مقاومت روسای دانشگاه‌هایی که حداقل تا ابتدای امسال تغییر نکرده بودند، روند مذکور را کند کرده بود. این در حالی است که سیمایی صراف روز ۲۵ خرداد در پاسخ به سوال اینا در این مورد گفت: «پرونده بازنگری در بازگشت اساتید و دانشجویان اخراجی ماه‌هاست که بسته شده است»

یکسال بعد از پشت سر گذاشتن این شرایط، این وعده زیر ذره‌بین است. روزنامه شرق در گزارشی که طی آن با اساتید دانشگاه‌ها گفتگو شده، اعلام کرد: «با وجود بازگشت تعدادی از اساتید به دانشگاه، خبری از برگرداندن سایرین نیست؛ برآوردها نشان می‌دهد بیش از نیمی از اساتید هنوز به دانشگاه بازنگشته‌اند.»

سعید معیدفر، استاد بازنشسته جامعه‌شناسی دانشگاه تهران هم در گفتگویی به این موضوع پرداخت: «بدون تعارف بگویم که فضای دانشگاه قبل از آقای پزشکیان تبدیل به فضایی پادگانی شده بود. مدیریت دانشگاه بدون تائید و اجازه برخی نهادها مانند حراست و بسیج دانشجویی آب نمی‌خورد. نمی‌شود گفت این فضا در یک سال گذشته به صورت کامل تغییر کرده اما فضای ۱۰۰ درصدی پیشین، تا حد رسیدن به ۶۰ – ۷۰ درصد، اصلاح شد.» این در حالی است که امروز یعنی ۱۶ آذر و در روز دانشجو، صحبت‌های زیادی درباره لزوم پویایی دانشجویان، مطالبه‌گری آن‌ها و نقشی که می‌توانند در اداره کشور ایفا کنند، در مراسم‌های مختلف مطرح شد.