نشست شورای حکام چیست؟ همه چیز درباره ساختار، مأموریت و اهمیت سیاسی این اجلاس بین‌المللی

به گزارش رکنا، نشست «شورای حکام» یکی از مهم‌ترین رویدادهای دیپلماتیک در تقویم سازمان‌های بین‌المللی است؛ نشستی که تصمیمات آن می‌تواند مسیر پرونده‌های حساس جهانی—از موضوعات هسته‌ای تا نظارت‌های امنیتی—را تعیین کند. در سال‌های اخیر نام «شورای حکام» به‌خصوص در ارتباط با پرونده هسته‌ای ایران بارها در رسانه‌ها شنیده شده است؛ اما بسیاری نمی‌دانند این شورا دقیقاً چیست، چگونه تشکیل می‌شود و قدرت تصمیم‌گیری آن تا کجا پیش می‌رود.

شورای حکام چیست؟

شورای حکام (Board of Governors) یکی از ارکان اصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) است. این شورا در کنار کنفرانس عمومی، مسئول اصلی نظارت، تصمیم‌گیری، ارزیابی و تعیین راهبردهای کلان آژانس در حوزه انرژی هسته‌ای و نظارت‌های پادمانی است.

شورای حکام مانند «هیات‌مدیره» آژانس عمل می‌کند و بسیاری از مهم‌ترین تصمیم‌های فنی، تحقیقاتی و حتی سیاسی آژانس در این شورا اتخاذ می‌شود.

اعضای شورای حکام چگونه انتخاب می‌شوند؟

شورای حکام ۳۵ عضو دارد که ترکیب آن به شکل زیر مشخص می‌شود:

انتخاب بر اساس پیشرفت هسته‌ای

۱۳ کشور به دلیل برخورداری از فناوری هسته‌ای پیشرفته، به‌صورت خودکار عضو شورا می‌شوند.

انتخاب منطقه‌ای

۲۲ کشور دیگر توسط کنفرانس عمومی و با درنظرگرفتن سهمیه جغرافیایی (آسیا، آفریقا، آمریکای لاتین، اروپای غربی، اروپای شرقی) انتخاب می‌شوند.

دوره عضویت

دوره عضویت معمولاً ۲ ساله است و هر سال بخش قابل‌توجهی از اعضا تغییر می‌کنند.

نشست شورای حکام چگونه برگزار می‌شود؟

شورای حکام پنج بار در سال جلسه تشکیل می‌دهد:

• یک جلسه اصلی در ماه مارس

• سه جلسه فصلی در ژوئن، سپتامبر و نوامبر

• نشست‌های فوق‌العاده در صورت نیاز یا بروز بحران‌های بین‌المللی

این نشست‌ها معمولاً در دفتر مرکزی آژانس در وین اتریش برگزار می‌شود.

وظایف و اختیارات شورای حکام

اختیارات شورای حکام بسیار گسترده است و شامل موارد زیر می‌شود:

۱) نظارت بر اجرای پادمان‌ها

این شورا گزارش‌های بازرسان آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای کشورها را بررسی و درباره آن تصمیم‌گیری می‌کند.

۲) تصویب یا رد اسناد فنی و نظارتی

از جمله:

• برنامه‌های تحقیق و توسعه آژانس

• بودجه سالانه

• استانداردهای ایمنی هسته‌ای

۳) گزارش‌دهی به شورای امنیت سازمان ملل

اگر کشوری تعهدات پادمانی را نقض کند، شورای حکام می‌تواند موضوع را به سازمان ملل و شورای امنیت ارجاع دهد.

۴) نظارت بر انتصاب مدیرکل آژانس

پیشنهاد مدیرکل توسط شورای حکام انجام می‌شود و سپس برای تصویب نهایی به کنفرانس عمومی می‌رود.

۵) بررسی پرونده‌های حساس جهانی

پرونده‌هایی مانند:

• برنامه هسته‌ای ایران

• کره شمالی

• ابهامات مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای کشورها

چرا نشست شورای حکام اهمیت دارد؟

اثرگذاری مستقیم بر روابط بین‌المللی

تصمیمات شورای حکام می‌تواند به فزایش فشارهای سیاسی،  صدور قطعنامه، ارجاع پرونده‌ها به شورای امنیت یا کاهش تنش و بسته‌شدن پرونده‌ها
منجر شود.

حساسیت پرونده‌های هسته‌ای

به دلیل جایگاه آژانس در راستی‌آزمایی فعالیت‌های هسته‌ای، شورای حکام به‌نوعی محل تعیین جهت‌گیری سیاست هسته‌ای جهان است.

نشست‌های شورا اغلب بر  بازار انرژی،  قیمت ارز و  قیمت طلا تاثیر می گذارد.

نشست شورای حکام و ایران

پرونده هسته‌ای ایران یکی از مواردی است که در سال‌های اخیر تقریباً در تمام نشست‌های شورا مطرح شده است. مواردی که معمولاً درباره ایران بررسی می‌شود شامل:

• گزارش میزان غنی‌سازی

• نصب و بهره‌برداری از سانتریفیوژها

• دسترسی بازرسان به سایت‌ها

• اجرای توافقات پادمانی و پروتکل الحاقی

• بررسی ادعاهای مطرح‌شده از سوی برخی کشورها

در برخی نشست‌ها، قطعنامه‌هایی علیه ایران تصویب شده و در برخی دیگر، پرونده بدون تنش پیش رفته است.

ساختار جلسه چگونه است؟

نشست‌ها در قالب مراحل زیر برگزار می‌شود:

1. ارائه گزارش مدیرکل

2. بیانیه اعضای شورای حکام

3. اظهارات نمایندگان کشورها

4. بررسی پرونده‌های ویژه

5. تصویب قطعنامه یا جمع‌بندی

خبرنگاران معمولاً پس از پایان نشست، جمع‌بندی‌ها و مواضع کشورها را منتشر می‌کنند.

نشست شورای حکام یکی از مهم‌ترین مجامع دیپلماتیک جهان است؛ جایی که درباره آینده برنامه‌های هسته‌ای کشورها تصمیم‌گیری می‌شود و پیامدهای این تصمیمات می‌تواند سیاست، اقتصاد و امنیت بین‌المللی را تحت تأثیر قرار دهد. از آنجا که در سال‌های اخیر پرونده هسته‌ای ایران به یکی از دستورکارهای ثابت این شورا تبدیل شده، پیگیری روند جلسات شورای حکام برای تحلیلگران سیاسی، رسانه‌ها و افکار عمومی اهمیت ویژه‌ای دارد.