دیکتاتور خوب؟ / تلاش محمد بن سلمان برای تعادل بین پیشرفت و سرکوب!

در ماه مه، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، در نخستین سفر خارجی بزرگ دوره دوم ریاست‌جمهوری خود به ریاض رفت و ولیعهد عربستان سعودی، محمد بن سلمان (MBS)، را ستایش کرد و او را «مردی شگفت‌انگیز» و «فردی بزرگ» خواند. این در حالی بود که نگرانی‌ها درباره سابقه حقوق بشری عربستان، از جمله ترور جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی در سال ۲۰۱۸، و ارتباط احتمالی این پرونده با محمد بن سلمان همچنان پابرجاست. در کنار این، امضای قراردادهای چند میلیارد دلاری نظامی و فناوری، از جمله قرارداد تسلیحاتی ۱۴۲ میلیارد دلاری، نشان‌دهنده منافع پیچیده سیاسی و اقتصادی است که تصویر جهانی عربستان را شکل می‌دهد؛ کشوری که به دنبال تحول و توسعه تحت چشم‌انداز ۲۰۳۰ است اما همچنان سایه سنگین سرکوب بر آن حاکم است.

رضایت نسبی مردم علی‌رغم سرکوب شدید

عربستان سعودی، به عنوان یک سلطنت مطلقه، تناقضی چشمگیر را نشان می‌دهد: جامعه‌ای که در آن رضایت فردی گاهی با کشورهای دموکراتیک برابری می‌کند، در حالی که سرکوب پایه قدرت است. نظرسنجی‌های جهانی اخیر نشان می‌دهد ۸۴ درصد از سعودی‌ها از زندگی خود راضی‌اند، که این رضایت به لطف خدمات درمانی رایگان، تورم پایین و گسترش آزادی‌های اقتصادی و اجتماعی است. منتقدان می‌گویند این خوشحالی شکننده و ساخته دولتی است که هرگونه مخالفت را جرم‌انگاری می‌کند. با این حال، نسل جدید سعودی‌ها این دستاوردها را زمینه وفاداری عمیق به محمد بن سلمان می‌دانند؛ وفاداری‌ای که می‌تواند در یک انتخابات فرضی به پیروزی او منجر شود، اگرچه نهادهای دموکراتیک وجود ندارد.

چشم‌انداز ۲۰۳۰: اقتصادی متنوع و جامعه‌ای پویا

محمد بن سلمان تلاش می‌کند اقتصاد عربستان را از وابستگی به نفت جدا کند. در سال ۲۰۲۴، صادرات غیرنفتی به رکورد ۱۳۷ میلیارد دلار رسید که ۱۳ درصد نسبت به سال قبل افزایش و دو برابر رشد از سال ۲۰۱۶ است. این موفقیت‌ها عمدتاً در پتروشیمی‌ها، پلاستیک، کودهای شیمیایی و فناوری‌های نوظهور بوده است. پروژه‌های جاه‌طلبانه‌ای مانند شهر آینده‌نگر نئوم با بودجه ۵۰۰ میلیارد دلار و طرح گردشگری دریای سرخ بخشی از برنامه بزرگ برای قرار دادن عربستان در میان ۱۵ اقتصاد برتر جهان است.

این چشم‌انداز نه تنها به دنبال پیشرفت اقتصادی بلکه برای تثبیت مشروعیت سیاسی نیز است؛ با هدف افزایش مشارکت زنان در نیروی کار، گسترش بخش‌های فرهنگی و سرگرمی، و ایجاد جامعه‌ای پویا که با افتخار ارزش‌های اسلامی و ملی را در آغوش می‌کشد.

توازن دشوار بین اصلاحات و سرکوب

با وجود این پیشرفت‌ها، عربستان سعودی در سال ۲۰۲۴ حداقل ۳۳۸ اعدام ثبت کرد که نسبت به سال قبل افزایش چشمگیری داشته و اعتراضات گسترده حقوق بشری را برانگیخته است. فعالانی مانند محمد الغامدی به خاطر فعالیت‌های مسالمت‌آمیز در فضای مجازی به اعدام محکوم شده‌اند. محمد بن سلمان این وضعیت را در مصاحبه‌ای «شرم‌آور» خواند و وعده اصلاحات داد، اما نقض حقوق بشر و سرکوب منتقدان همچنان ادامه دارد.

این وضعیت نمایانگر رژیمی است که اصلاحات اجتماعی و اقتصادی را در کنار سرکوب سیاسی به عنوان دو رکن حفظ ثبات و قدرت حفظ می‌کند. محمد بن سلمان در تلاش است دولت مدرن و قدرتمندی بسازد، اما مقاومت‌های سنتی و مذهبی همچنان سد راه او است.

چالش‌های آینده و چشم‌انداز محمد بن سلمان

حکومت محمد بن سلمان نمونه‌ای از توسعه اقتدارگراست: مدرن‌سازی اقتصادی و اجتماعی بدون دموکراسی یا آزادی سیاسی. این وضعیت پرسش‌های مهمی درباره توازن آزادی و امنیت، پیشرفت و حقوق بشر مطرح می‌کند. آیا می‌توان دولتی را تصور کرد که بدون تحمل مشارکت سیاسی واقعی و نقد، تغییر اجتماعی پایدار ایجاد کند؟ آینده محمد بن سلمان و عربستان سعودی در سایه این معادلات پیچیده رقم خواهد خورد.

نویسنده: محمدجواد موسوی زاده