چهره ضدایرانی حذف شد؛ معنا و پیامدهای حذف مایک والتز

در شرایطی که روز شنبه ۱۳اردیبهشت ساختمان سفارت عمان در رم میزبان دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا بود، بدر البوسعیدی، وزیر خارجه سلطان‌نشین عمان، روز پنج‌شنبه اول مه و دو روز پیش از آغاز گفت‌و‌گو‌ها در حساب کاربری خود در شبکه ایکس اعلام کرد به دلایل لجستیکی ما جلسه موقت ایران و آمریکا که برای شنبه ۳مه (۱۳ اردیبهشت) برنامه‌ریزی شده بود، به زمان دیگری موکول می‌کنیم. تاریخ‌های جدید پس از توافق طرفین اعلام خواهند شد.

به گزارش دنیای اقتصاد، سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز اعلام کرد که تعویق گفت‌و‌گو‌ها بنا به پیشنهاد وزیر امور خارجه عمان بوده است. اگرچه هنوز تاریخی مشخص نشده، اما محتمل است ظرف چند روز آینده این مذاکرات از سر گرفته شود و مسائل فنی، اختلافات در دولت ترامپ و دیپلماسی قهری که سه دلیل اصلی تعویق این دور از مذاکرات بوده، نتواند در روند گفت‌و‌گو‌ها و چارچوب توافقی چندان تاثیرگذار باشد.

۱. شیطان در جزئیات

در حالی مذاکرات از روز شنبه ۱۳ اردیبهشت به تاریخ دیگری موکول شده و به تعویق افتاده که از همان اول هم وزیر خارجه عمان، مذاکرات شنبه ۱۳ اردیبهشت را قطعی اعلام نکرده بود و از واژه (provisionally) (موقتا)، برای دور بعدی استفاده کرد. در توییت وزیر خارجه عمان آمده: مذاکرات هفته آینده (شنبه ۱۳ اردیبهشت) با یک نشست سطح بالای دیگر که به طور موقت برای سوم ماه مه (شنبه هفته آینده) برنامه‌ریزی شده است، ادامه خواهد یافت.

نیویورک تایمز نیز روز یکشنبه ۷ اردیبهشت یک روز پس از مذاکرات عمان خبر داد که احتمالا طرف‌ها دو هفته بعد وارد گفت‌و‌گو شوند، چرا که هیات آمریکایی نیاز به زمان برای بحث و بررسی پیشنهاد‌های ایران دارد. طبق خبر باراک راوید خبرنگار اکسیوس، آمریکایی‌ها هنوز به موضع واحدی درباره پروپوزال ایران در مذاکرات قبلی نرسیده‌اند.

در همین خصوص بلومبرگ در گزارشی به برخی از جزئیات این پیشنهاد پرداخته و می‌نویسد: ایران در جریان مذاکرات هسته‌ای، یک فرصت سرمایه‌گذاری تریلیون دلاری به ایالات متحده پیشنهاد کرده است. این پیشنهاد با هدف کاهش تحریم‌ها و جذب صنایع آمریکایی به بخش‌های انرژی و هسته‌ای ایران مطرح شده است. مشکلات اقتصادی تهران ظاهرا تمایل این کشور را به همکاری بیشتر کرده است؛ اما بی‌اعتمادی عمیق همچنان مانع پیشرفت مذاکرات است.

این تعویق قبلا هم در بحث مذاکرات کارشناسی که قرار بود چهارشنبه ۳ اردیبهشت در مسقط برگزار شود اتفاق افتاد و به روز شنبه و همزمان با مذاکرات عراقچی و ویتکاف موکول شد که نشان می‌دهد شیطان در جزئیات است و ورود به مباحث پیچیده فنی نه‌تنها می‌تواند منجر به این تعویق‌ها شود، بلکه حتی پتانسیل این را دارد که مذاکرات را با وقفه‌های چند‌هفته‌ای هم مواجه کند.

۲. فشار تندرو‌ها

نکته دوم اختلافات در تیم ترامپ و فشار تندرو‌ها از جمله والتز و روبیو بر سر غنی‌سازی صفر است که در نهایت منجر به برکناری مشاور امنیت ملی شد. اگرچه رسوایی سیگنال‌گیت احتمالا دلیل اصلی این برکناری بوده، اما اظهارات پسر ترامپ پرده از ماجرای بزرگ‌تری برمی‌دارد. در واقع اختلافات در دولت ترامپ به حدی افزایش یافته و آشکار شده است که جونیور ترامپ در واکنش به مطلبی که خبر از عملیات تبلیغاتی بنیاد دفاع از دموکراسی (FDD) علیه ویتکاف و مذاکرات ایران و آمریکا داده است، این‌گونه نوشت: «نئومحافظه‌کاران دولت پنهان استیو ویتکاف را تخریب می‌کنند، چون به دنبال تضعیف دستورکار سیاست خارجی پدرم هستند. دولت پنهان خواهان جنگ ابدی است.»

مضاف بر این اختلافات که ناشی از فشار حلقه نئوکان‌هاست، نفوذ لابی اسرائیل در دالان‌های قدرت در آمریکا هم بسیار تاثیرگذار است. به‌ویژه که نخست‌وزیر اسرائیل خود رهبری این فشار‌ها را بر عهده گرفته و بار‌ها از مسیر مذاکره و توافق انتقاد و اعلام کرده رژیم صهیونیستی راه خود را برای مهار آنچه توان موشکی و اقدامات منطقه‌ای تهران خوانده می‌شود، در پیش خواهد گرفت. اگرچه آسوشیتدپرس معتقد است نتانیاهو درنهایت نمی‌تواند با ترامپ درباره مذاکرات تهران-واشنگتن مخالفت کند.

۳. دیپلماسی قهری

ترکیب دیپلماسی با فشار و تحریم که در طول سه هفته گذشته منجر به تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران شده و واکنش شدید ترامپ در مواجهه با خریداران نفت ایران را در پی داشته، عامل دیگری است که از دید تهران با روح مذاکرات متوازن و منصفانه سازگار نیست. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه، با انتقاد از این تحریم‌ها، آن را گواه آشکار دیگری از رویکرد متناقض تصمیم‌گیران آمریکایی و فقدان حسن‌نیت و جدیت در آنها برای پیشبرد مسیر دیپلماسی توصیف کرده است.

بیانیه وزارت امور خارجه در خصوص اصرار آمریکا بر ادامه و تشدید تحریم‌های غیرقانونی در حالی که تهران به تعهد به مسیر دیپلماسی و اعلام آمادگی برای ادامه مذاکرات واقف است، بخش دیگری از این رویکرد ناسازگار آمریکایی‌ها را بازتاب می‌دهد.

یورونیوز نیز در تحلیلی از این مساله، با طرح این سوال که چرا تروئیکای اروپایی و آمریکا همزمان با مذاکرات هسته‌ای، ایران را تحریم و تهدید می‌کنند، می‌نویسد: آمریکا و اتحادیه اروپا در برابر برنامه هسته‌ای ایران، به‌طور هم‌زمان از یک استراتژی پیچیده و چندوجهی بهره می‌برند. از یک‌سو با اعمال فشار‌های اقتصادی و تحریم‌های سخت‌گیرانه، و از سوی دیگر با تلاش برای حفظ مسیر گفت‌و‌گو و دیپلماسی، سعی دارند تنش‌ها را مدیریت کنند.

کارشناسان بر این عقیده هستند که این رویکرد نه‌تنها از اختلاف‌نظر میان طرفین حکایت دارد، بلکه نشان‌دهنده هماهنگی در اهداف کلان و تفاوت در روش‌های اجرایی است.

رایزنی پیش از نتیجه‌گیری

ایران و آمریکا هنوز بر سر مبانی‌ای که برای انجام یک توافق لازم است به اشتراک نظر لازم دست نیافته‌اند؛ لذا مواردی که پیش‌تر هم احتمال می‌رفت، امروز به محل اختلاف طرفین منجر شده است؛ مواردی مانند سطح غنی‌سازی، محل غنی‌سازی، خروج اورانیوم غنی‌شده از ایران، بازرسی‌ها، نحوه رفع تحریم‌ها و همچنین چگونگی تضمین این مساله که هیچ دولت آمریکایی دیگری از توافق احتمالی خارج نشود.

البته دو طرف نظراتی را مبادله کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد هنوز مورد پذیرش قرار نگرفته است؛ لذا به نظر می‌رسد مهم‌ترین دلیل تعویق مذاکرات از سمت آمریکایی‌ها این است که آنها هنوز می‌خواهند بر سر مسائل فنی بحث و رایزنی کنند و به یک نتیجه‌گیری کلی برسند. به عبارت دیگر شاید بتوان گفت پیشنهاد‌های ایران هنوز مورد پذیرش آنها قرار نگرفته و تبادل‌نظر‌ها هنوز به یک اشتراک‌نظر منجر نشده است.

فرصت بیشتر

صرفا این تعویق مذاکرات نمی‌تواند بر آینده گفت‌و‌گو‌ها اثر منفی داشته باشد، بلکه امروز آمریکایی‌ها فرصت بیشتری برای تصمیم‌گیری در خصوص جزئیات دارند. در چنین شرایطی وقتی تیم آمریکایی در هفته‌های آینده پای میز مذاکره حاضر می‌شود باید با تصمیم گرفته‌شده بیاید، زیرا ظرف ۳ تا ۴ هفته‌ای که گفت‌و‌گو‌ها در جریان بود، طرف آمریکایی نوسان زیادی داشت؛ به گونه‌ای که استیو ویتکاف، نماینده آمریکا در این مذاکرات، یک بار گفت که غنی‌سازی ۳.۶۷ درصد در ایران را پذیرفته است و فردای همان روز این حرف خود را پس گرفت و مخالفتش را با هرگونه غنی‌سازی در ایران اعلام کرد.

به نظر می‌رسد این نوسان‌ها در سیستم ترامپ که تصمیمات لحظه‌ای و شخصی است تاحدی طبیعی باشد، زیرا در دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ نیز شاهد بودیم که تصمیمات تابع یک فرآیند تصمیم‌گیری معقول و معمول نبود؛ در نتیجه چنین تناقضات و تعارضاتی طبیعی است.

وقفه مفید

چالش‌های فنی و اختلافات در تیم سیاست خارجی و امنیتی ترامپ را می‌توان از اصلی‌ترین دلایل به تعویق افتادن مذاکرات ارزیابی کرد. حال سوال این است که با وجود این اختلافات و تعویق مذاکرات، آیا باید از بن‌بست زودهنگام در دیپلماسی میان ایران و آمریکا سخن گفت؟ به نظر می‌رسد تعویق دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا اگرچه ممکن است نشانه خوبی نباشد، اما می‌تواند برای ادامه مسیر دیپلماسی میان دو کشور مفید باشد.

در واقع، احتمالا طرفین با تعویق مذاکرات قصد دارند پیش از آنکه اختلافات و تناقضات خطرناک به‌ویژه از سوی واشنگتن وارد مذاکرات شود، آنها را تعدیل یا به گونه‌ای مدیریت کنند که به اصل و ماهیت گفت‌و‌گو‌ها آسیب جدی وارد نکند. به همین جهت، تعویق دور چهارم مذاکرات اگرچه اتفاق مثبتی نیست، اما به معنای بن‌بست نیست و انتظار می‌رود به‌زودی مذاکرات از سر گرفته شود و ادامه پیدا کند.