حال خزر خوب نیست / دریاچه در انتظار دیپلماسی قدرتمند؟!

به گزارش رکنا، دریای خزر که با نام‌ های دریای مازندران یا دریای کاسپین نیز مشهور است، دریاچه‌ ای است که از جنوب به ایران، از شمال به روسیه، از غرب به جمهوری آذربایجان و روسیه و از شرق به ترکمنستان و قزاقستان راه دارد.

دریای خزر در گذشته بخشی از دریای تتیس بود که اقیانوس آرام را به اقیانوس اطلس متصل می‌کرد اما در نهایت با حرکت ورقه‌های زمین، بین خشکی‌ها محصور شد. این دریاچه با مساحت 43 هزار و 800 کیلومتر مربع بزرگ‌ترین دریاچه آب شور جهان است.

کم‌عمق‌ترین ناحیه این دریاچه با عمق 25 متر در منطقه شمالی است و عمیق‌ترین مناطق در قسمت مرکزی و جنوبی واقع شده که در بعضی از مناطق جنوبی 900 الی 1000 متر عمق دارد.

دریای خزر در سال‌های اخیر توسط عواملی مختلفی از جمله آلودگی‌های نفتی، ورود فاضلاب، آلودگی‌های پلاستیکی و... تهدید می‌شود اما در میان همه تهدیدات «کاهش تراز آب» دریای خزر در حال حاضر اصلی‌ترین تهدید این دریا محسوب می‌شود.

پنج کشور حاشیه دریای خزر در سال ۲۰۰۳ ( ۱۳۸۲) «کنوانسیون منطقه‌ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر» موسوم به «کنوانسیون تهران» را امضاء کردند. این کنوانسیون ۱۲ اوت ۲۰۰۶ (۲۱ مردادماه ۱۳۸۵) لازم الاجرا شد و همه کشورها این معاهده را به عنوان یک واقعه مهم زیست محیطی جشن گرفتند و از آن پس این روز را به نام «روز دریای خزر» نامیدند.

وسعت دریای خزر ۶۰۰ هزار و ۳۸۴ کیلومتر مربع است که طول سواحل آن به ۷۰۰۰ کیلومتر می رسد. کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، جمهوری‌های ترکمنستان و قزاقستان این دریاچه را در برگرفته‌اند؛‌ دریاچه‌ای که این روزها با کاهش سطح آب روبروست.

به گزارش ایلنا، ابراهیم رئیسی درباره تقسیم حدود خزر و کاهش تراز دریاچه خزر اظهار داشت: اکنون مسئله خزر کوچک شدن آن نیست، مسئله این است که کشورها از این دریاچه چه استفاده‌هایی می‌‍کنند، ما بعنوان کشور ساحلی خزر باید در نظر داشته باشیم که خزر صرفا یک دریا نیست بلکه یک منبع مهم نفت و گاز است. ما سال‌ها پیش یک چاه در ساحل محمودآباد مازندران حفر کردیم و می‌دانستیم که در خزر نفت وجود دارد اما به علت اینکه در جنوب منابع در دسترس‌تر داشتیم و اینکه ذخایر خزر در مناطق عمیق واقع شده از آن استفاده نمی‌کنیم.

وی افزود: عدم بهره برداری ایران از مواهب خزر در شرایطی است که اکنون آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان میادین هیدروکربوری خزر را توسعه داده و از ذخایر آن برداشت دارند و به نظر می‌رسد ما هیچ برنامه ریزی در این حوزه نداریم.

این کارشناس حوزه آب تصریح کرد: علاوه بر ذخایر نفتی و گازی نکنه دیگر مسئله شیلات و ماهیگیری است، اکنون مسئله خزر برای ایران این است که هم به دلیل جریان‌های آبی که از سمت آذربایجان به ایران می‌آید و لکه‌های نفتی را روانه ساحل ایران می‌کند و هم اینکه خودمان با گردشگری بی‌رویه باعث آلایندگی دریاچه و آسیب به گونه های جانوری این دریاچه شدیم. در نتیجه حقیقت این است که ما از خزر استفاده ای نمی کنیم.

وی در ادامه با اشاره به رژیم حقوقی خزر گفت: رژیم تقسیم خزر هنوز محل بحث است، دریاچه خزر در گذشته بین ابران و روسیه تقسیم شده بود و اکنون بین ۶ کشور تقسیم شده و سهم ما کاهش یافته و همه اینها مسائلی است که باید بررسی شود و بدانیم که این دریاچه چقدر برای ما ارزش دارد.

رئیسی تاکید کرد: امروز خزر بعنوان یک‌ اکوسیستم و منبع اقتصادی آسیب دیده و در حال از بین رفتن است و ما نه تنها هیچ استفاده از از آن نکرده و نمی‌کنیم و کاری هم برای محافظت از اکوسیستم و حفظ ‌و بهره برداری از ذخایر آن نکرده‌ایم.

وی خاطرنشان کرد: اینکه آب ورودی به خزر مسدود شده مسئله مهمی است و باید حتما با گفتمان حل شود اما به نظر می‌رسد خزر خشک تا یک‌ خزر پرآب و سالم که ما بتوانیم از منافع آن استفاده کنیم؛ برای کسانی که در نظر دارند اراضی نزدیک دریا را بفروشند ارزش بیشتری دارد، به نظر بنده توجه به خزر به اندازه منابعی است که بنا داریم از این دریاچه حاصل کنیم.

این کارشناس حوزه آب گفت: حتما باید تغیبر نگرش ایجاد شود و بدانیم که وجود خزر برای ما باارزش است در نتیجه در زمینه ورودی آب از ولگا که خزر را قابل کشتیرانی کرده و باعث شده اکنون این دریاچه در معرض خطر قرار گیرد؛ باید مذاکراتی صورت گیرد.

وی بیان داشت: به نظر می‌رسد ما در زمینه دیپلماسی آب قدرت لازم را نداریم، حال آنکه باید تدابیری اتخاذ شود که به نتایج مطلوبی به نفع دریاچه هم کسور خودمان بیانجامد.

رئیسی با بیان اینکه تقسیم حدود دریاچه امکان بازنگری دارد، گفت: اکنون قرار بر این است هر کشور تا ۱۵ مایل از ساحل خودش را داشته باشد که این محدوده ۱۵ مایلی می‌تواند شامل ذخیره نفتی و گازی باشد و یا نباشد و در این بین هر کشوری ممکن است برنده و یا بازنده باشد، در هر حال رژیم حقوقی خزر هنوز قابل مذاکره است ‌‌و ما با یک دیپلماسی آبی قوی می‌توانیم سهم بیشتری از خزر و همه منابع آن داشته باشیم به شرط آنکه کشورهای دیگر منابعی باقی بگذارند.

وی ادامه داد: اکنون اقتصاد کشورهای آذربایجان و ترکمنستان و تقریبا و اقتصاد قزاقستان تا حد زیادی به نفت خزر وابسته است، ضمن اینکه تمامی این‌کشورها آب شیرین کن‌هایی دارند که آب مصرفی خودشان را از خزر تامین می‌کنند و ما در این زمینه هم کوتاهی کردیم، بنابراین به نظر می‌رسد مسئله خزر باید بیشتر شکافته شود.

این کارشناس حوزه آب یادآور شد: در هر صورت خزر خشک به نفع هیچ کشوری نیست چراکه لزوما نیازی نیست که خشک شود تا بتوانند برداشت نفت و گاز داشته باشند خشک شدن خزر به نفع هیچ کشوری نیست و اینکه تصور شود شاید مسدود شدن ورودی آب از ولگا به این منظور باشد نمی‌تواند درست باشد زیرا بالا و پایین رفتن سطح آب خزر همیشه وجود داشته است.