زمان تصویب بودجه سال آینده چه موقعی است؟

به نظر می‌رسید تصویب بودجه سال 1401 به دلیل همسویی مجلس و دولت مسیر سرراستی را طی کند و از سر درگمی و پیچیدگی‌هایی که در سال‌های اخیر دامن نظام بودجه‌بندی کشور را گرفته بود، خارج شود. اما حالا و در شرایطی که حدود یک ماه و نیم تا پایان سال زمان باقی است ابهامات بسیاری در خصوص برخی از کلیدی‌ترین موضوعات بودجه وجود دارد، از سوی دیگر اوج گرفتن کرونا در کشور عملا مجلس شورای اسلامی را به نیمه تعطیلی کشانده است. در این میان تعیین سرنوشت مذاکرات وین می‌تواند به شکل چشم‌گیری در برآورد درآمدهای سال 1401 تغییر ایجاد کند.

از این رو مانند سال اخیر امسال هم این گمانه مطرح است که بودجه 1401 به صورت چند دوازدهم یا دو سقفی تصویب شود.

آشفتگی‌های تصویب بودجه

هرچند روند تهیه و تصویب بودجه به عنوان مهم‌ترین سند مالی کشور همیشه با پیچیدگی‌هایی همراه بوده است، اما این پیچیدگی‌ها در سال‌های اخیر افزایش یافته به طوریکه در پایان سال همچنان مشخص نمی‌شد در سال جدید کشور با چه بودجه‌ای مواجه است.

تا کنون کلیات بودجه برای سه سال 96، 99 و 1400 در صحن علنی مجلس رد شده و این سه سال تنها سال‌هایی است که طی 48 سال بعد از انقلاب کلیات بودجه در صحن رد می‌شود.

شرایط به این ترتیب بود که بودجه در کمیسیون تلفیق تایید می‌شد، اما در صحن به تصویب نمی‌رسید. از آنجایی که آیین نامه داخلی مجلس برای چنین شرایطی سکوت کرده بود، طی این سه سال این سوال مطرح می‌شد که بعد از رد کلیات بودجه، لایحه باید به کمیسیون تلفیق بازگردد یا به دولت.

در سال 96 لایحه به کمیسیون تلفیق بازگشت و سپس با رفتن به صحن مجلس به تایید رسید. از آنجایی که به دلیل شیوع کرونا مجلس در اسفند 98 تعطیل شده بود، بودجه سال 99 بعد از رد کلیات و اصلاح آن در کمیسیون تلفیق با حکم رهبر انقلاب بدون رفتن مجدد به صحن، به شورای نگهبان رفت و با تایید این شورا به قانون بدل شد.

بودجه 1400 اما بیش از همه با حواشی مواجه شد. لایحه بودجه در کمیسیون تلفیق تایید شد و بعد از بیش از یک ماه اصلاح و صرف زمان در کمیسیون تلفیق در صحن رد شد. مجلس در این سال برای اولین بار لایحه را به دولت بازگرداند. در نهایت نیز اصلاحیه لایحه بودجه در روزهای پایانی سال 99 در مجلس تصویب شد و در تاریخ 28 اسفند نیز به تایید شورای نگهبان رسید.

بودجه 1401 تا امروز چه مسیری را طی کرده است؟

بودجه سال 1401 هم با وجود همسو بودن مجلس و دولت با پیچیدگی‌هایی تا کنون مواجه بوده است.

21 آذر رئیسی لایحه بودجه 1401 را تقدیم مجلس کرد. 24 آذر بودجه در سامانه داخلی مجلس برای نمایندگان بارگذاری شد و از این تاریخ رسما بررسی بودجه آغاز شد.

در این شرایط مجلس به تغییر آئین نامه داخلی دست زد که به تغییر در روند بررسی بودجه 1401 منجر شد. 14 دی ماه یعنی بیش از سه هفته بعد از ارائه لایحه بودجه توسط دولت، آئین‌نامه جدید مجلس ابلاغ شد. از این رو بررسی لایحه بودجه 1401 با ترکیبی از دو آئین نامه قدیمی و جدید طی شد.

بر اساس آئین نامه جدید پیش از بررسی جزئیات لایحه بودجه در کمیسیون تلفیق کلیات در صحن به رای گذاشته می‌شود. کلیات بودجه 1401 در 19 دی ماه و حدود یک ماه و نیم زودتر از سال‌های قبل در صحن علنی مجلس تصویب شد.

به فاصله یک هفته از تصویب کلیات یعنی از 25 دی ماه کمیسیون تلفیق روند بررسی بودجه را آغاز کرده است. این کمیسیون به مدت 15 روز برای بررسی جزئیات لایحه بودجه 1401 فرصت دارد که در صورت لزوم این مدت می‌تواند تا یک ماه تمدید شود. یعنی اواخر بهمن زمان کمیسیون تلفیق برای بررسی و تغییر لایحه بودجه به پایان می‌رسد با این حال هنوز ابهامات بسیاری در بودجه سال بعد باقی است.

ابهاماتی که باقی است

در حال حاضر هنوز سرنوشت بعضی از اساسی‌ترین اعداد و موضوعات بودجه 1401 معلوم نیست. مثلا مشخص نیست که چه سرنوشتی در انتظار ارز 4200 تومانی است. دولت این ارز را به کل از بودجه حذف کرده بود اما حالا گفته می‌شود که کمیسیون تلفیق آن را برای دارو و نهاده دامی نگه داشته و 9 میلیارد دلار به آن تخصیص داده است.

قرار بود از محل درآمد ایجاد شده از حذف ارز 4200 تومانی دولت پرداخت یارانه نقدی را افزایش دهد که این منابع درآمدی در حال حاضر عملا حذف شده و در واقع جدول یارانه‌ای لایحه بودجه کاملا بهم ریخته است.

همچنین دولت با افزایش نرخ سوخت واحدهای پتروشیمی و صنعتی درآمدی برای خود در نظر گرفته بود که این منابع در کمیسیون تلفیق حذف و قیمت‌ها به شکل قبل برگشت. علاوه بر این با کاهش سهم 20 درصدی صندوق توسعه مخالفت شده که به معنای کاهش 20 درصدی درآمدهای نفتی در نظرگرفته شده در لایحه بودجه دولت است.

اما منابع بودجه درحالی با کاهش همراه بوده است که بخش‌ مصارف افزایش یافته است. به طور مثال کمیسیون تلفیق در یک مورد کف حقوق را در لایحه بودجه دولت بیش از یک میلیون تومان افزایش داده است.

بنابراین در حالی حدود دو هفته از فرصت کمیسیون تلفیق باقی مانده که مهمترین ارقام بودجه هنوز معلوم نیستند.

چه سناریوهایی پیش‌روی بودجه 1401 است؟

علاوه بر معلوم نبودن برخی اعداد اساسی، شرایط کرونایی هم به ابهامات افزوده است. امروز اعلام شد حداقل 45 تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی به کرونا مبتلا شده‌اند. از این رو برگزاری جلسات مجلس با محدودیت‌هایی همراه شده به طوریکه جلسه علنی دو روز آینده لغو شده است. هرچند گفته شده که جلسات کمیسیون تلفیق همچنان برقرار است اما با اوج گرفتن هرچه بیشتر کرونا، ممکن است در جلسات این کمیسیون نیز اختلال ایجاد شود.

در این میان تعیین نتیجه مذاکرات هسته‌ای ایران و غرب در وین می‌توانند در سرنوشت بودجه 1401 بسیار اثرگذار باشد. دولت بودجه را با فرض باقی ماندن تحریم‌ها نوشته است، اما با توجه به افزایش مصارف و باقی ماندن ارز 4200 در کمیسیون تلفیق در عمل بدون رفع تحریم‌ها و افزایش درآمدهای نفتی، اجرای بودجه سال آینده نشدنی به نظر می‌رسد و می‌تواند اقتصاد کشور را به ورطه پرتلاطمی بکشاند.

از این رو این سناریو مطرح است که تصویب بودجه در مجلس تا تعیین سرنوشت مذاکرات هسته‌ای به درازا بکشد. یا اینکه مانند سال گذشته بودجه به شکل دو سقفی یا چند دوازدهم تصویب شود تا با افزایش درآمدهای نفتی در صورت توافق در وین، بودجه 1401 با تغییراتی همراه شود.