بلعیدن 5 درصد برق کشور توسط ماینرهای غیرمجاز / مزرعه‌ های پنهان، خاموشی های پیدا!

روزنامه تعادل: در روزهایی که تابستان با گرمای سوزان بر بسیاری از نقاط کشور سایه انداخته و دماسنج‌ها در برخی شهرهای جنوبی به مرز ۵۰ درجه می‌رسند، فشار بر شبکه برق به بالاترین حد خود می‌رسد. اما در میان این شرایط دشوار، بخشی از این فشار نه از کولرهای منازل، نه از کارخانه‌ها و نه از پمپ‌های کشاورزی، بلکه از هزاران دستگاه ماینر غیرمجاز می‌آید که بی‌وقفه برق می‌بلعند تا رمزارز استخراج کنند.

بر اساس تازه‌ترین آمار شرکت توانیر، حدود ۲ هزار مگاوات از مصرف برق کشورمعادل ۵ درصد کل مصرف و نزدیک به ۲۰ درصد کسری تولید و مصرف به فعالیت ماینرهای غیرمجاز اختصاص دارد. این عدد در فصل تابستان معادل مصرف دو تا سه استان کشور است؛ یعنی برقی که می‌توانست خانه‌های مردم، بیمارستان‌ها، صنایع و حتی پمپ‌های آب روستاها را روشن نگه دارد، در سکوت به دستگاه‌هایی می‌رسد که به‌طور پنهانی در زیرزمین‌ها، انبارها و حتی برخی واحدهای صنعتی و کشاورزی به کار گرفته شده‌اند.

فعالیت ماینرها در ایران موضوع تازه‌ای نیست. از اواخر دهه ۱۳۹۰، با رشد قیمت بیت‌کوین و دیگر رمزارزها، تب استخراج به سرعت بالا گرفت. اما آنچه امروز بحران‌آفرین شده، حجم و گستره استفاده غیرمجاز از برق یارانه‌ای است. برق در ایران با قیمتی بسیار پایین‌تر از متوسط جهانی عرضه می‌شود به ‌ویژه در بخش کشاورزی و صنعتی و همین تفاوت قیمت، انگیزه‌ای قوی برای استفاده از این انرژی ارزان در استخراج رمزارز ایجاد کرده است.

در این میان، نکته مهم این است که این مصرف پنهان نه در برنامه‌ریزی تولید لحاظ شده و نه تحت کنترل سیاست‌گذار انرژی است. نتیجه، یک شوک مداوم به شبکه است که پیش‌بینی و مدیریت آن دشوار می‌شود. طبق گفته معاون توانیر، تعداد ماینرهای غیرمجاز شناسایی‌شده در سال جاری پنج برابر مدت مشابه پارسال بوده است. این رشد نه فقط حاصل افزایش فعالیت ماینرها، بلکه نتیجه توسعه روش‌های پایش فنی و گزارش‌های مردمی است. سامانه ۳۰۰۰۵۱۲۱، که برای دریافت گزارش‌های محرمانه شهروندان راه‌اندازی شده، یکی از ابزارهای اصلی شناسایی این مراکز است. شناسایی ماینرها گاهی شبیه جست‌وجوی سوزن در انبار کاه است. دستگاه‌های استخراج معمولاً در محیط‌های بسته و دور از دید نصب می‌شوند و تنها نشانه‌شان مصرف غیرعادی برق و تولید گرماست. برخی حتی برای گمراه کردن ردیاب‌ها، مصرف را به‌طور متناوب قطع و وصل می‌کنند.

یکی از نکات مهمی که توانیر به آن تأکید کرده، مسوولیت قانونی مالکان اماکن اجاره‌ای است. حتی اگر مالک از فعالیت ماینر در ملک خود بی‌خبر باشد، در قبال بدهی برق، خسارت به شبکه و تجهیزات مسوول خواهد بود. علاوه بر این، بر اساس تصمیم کارگروه مبارزه با قاچاق کالا و ارز، استفاده از برق یارانه‌ای برای استخراج رمزارز، جرم سازمان‌یافته محسوب می‌شود و پیگرد قضایی دارد. این سخت‌گیری بی‌دلیل نیست. برق یارانه‌ای، که با هزینه سنگین برای دولت و از جیب همه مردم تأمین می‌شود، زمانی که برای استخراج رمزارز استفاده می‌شود، به‌طور مستقیم از سهم خانوارها و صنایع مشروع کسر می‌گردد.

در بسیاری از کشورها، استخراج رمزارز تنها زمانی مجاز است که تولید برق از مصرف بیشتر باشد؛ مثلاً در ایسلند یا بخش‌هایی از کانادا، از انرژی مازاد نیروگاه‌های آبی یا زمین‌گرمایی برای این کار استفاده می‌شود. در ایران نیز مسیر قانونی برای این فعالیت وجود دارد: سرمایه‌گذاران می‌توانند با احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر و تحویل برق به شبکه، از انرژی تولیدی خود برای استخراج بهره ببرند. اما جذابیت برق ارزان یارانه‌ای باعث شده بسیاری این مسیر پرهزینه و طولانی را نادیده بگیرند و راه غیرمجاز را انتخاب کنند.

توانیر برآورد کرده که بین ۸۰۰ تا ۹۰۰ هزار دستگاه ماینر غیرمجاز در کشور فعال‌اند. مصرف این حجم از تجهیزات بین ۱۷۸۰ تا ۲۵۰۰ مگاوات است. اگر این عدد را در طول سال در نظر بگیریم، با میلیاردها کیلووات‌ساعت برق روبرو هستیم که می‌توانست به تأمین پایدار انرژی در بخش‌های حیاتی اختصاص یابد.