ماجرای فروش آب کشور که 70 برابر رود کارون بود! / شعار توخالی خودکفایی کشاورزی رنجِ ملت و ایران!

به گزارش خبرنگار اقتصادی رکنا، وضعیت آب در ایران به نقطه نگران کننده ای رسیده است اما آنچه در این میان حقیقت دارد این بحران، نتیجه دهه‌ها بی‌عملی، سیاست‌گذاری‌های غلط و نگاه‌های عقب‌مانده به آب است. مسئولان ارشد کشور، هنوز آب را «کالای آسمانی» می‌دانند و به جای مدیریت، منتظر نزولات آسمانی هستند! در حالی که کشورهای منطقه با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، تبدیل رطوبت هوا به آب، بازیافت پساب‌ها، شیرین‌سازی آب دریا و استفاده از هوش مصنوعی، مدیریت منابع آبی را به‌طور جدی در دستور کار قرار داده اند و در یک کلام آب را تولید می کنند.

در این خصوص گفتگوی رکنا با سید هاشم اورعی، رئیس اتحادیه انجمن‌ های علمی انرژی ایران و استاد تمام دانشگاه صنعتی شریف را بخوانید:

ضعف مدیریتی ما را به این نقطه رسانده است؛ آب تنها یک مثال است!

سید هاشم اورعی با بیان اینکه وضعیت بحرانی که در حوزه آب شاهد آن هستیم، حاصل آشفتگی مدیریتی در کشور است، گفت: کمبود و ناترازی آب حاصل کار و معلول است. علت اصلی آشفتگی مدیریتی به دلیل فقدان اهلیت حرفه ای است که از قضا نقطه مشترک همه ناکامی ها است و آب فقط یک مثال است و تنها مثال نیست. نقطه مشترک ناکامی های کشور، فقر منابع نیست بلکه ضعف مدیریتی است که ما را به این نقطه رسانده است.

وی گفت: درباره وضعیت آب ایران باید گفت که تا اطلاع ثانوی اگر اقدامات اساسی صورت نگیرد، هر سال وضعیت بدتر خواهد شد. برای مثال، در برنامه هفتم توسعه، از سوی نمایندگان مجلس هدف‌گذاری شده است که سالانه مصرف آب در بخش کشاورزی به ۶۵ میلیارد متر مکعب کاهش یابد و ۱۵ میلیارد متر مکعب ناترازی آب کشور برطرف شود. باتوجه به اینکه بین ۸۰ تا ۹۰ درصد کل آب مصرفی کشور صرف کشاورزی می شود. از سوی دیگر در همان برنامه هفتم توسعه دولت را مکلف کرده اند که تا پایان برنامه هفتم در تامین محصولات اساسی و استراتژیک کشاورزی ۹۰ درصد خودکفا شود. یعنی از یک طرف می گویند مصرف آب کم شود و از یک طرف دیگر می گویند تولید محصولات کشاورزی افزایش یابد. این معادله غلط است و باهم تناسب ندارد.

هدررفت آب در شبکه، از مصرف کل تهران بیشتر است! / 32 درصد آب شرب کشور هدر می رود

استاد دانشگاه صنعتی شریف افزود: وضعیت آب کشور به نقطه ای رسیده است که میزان هدررفت آب فیزیکی در شبکه شرب، سالانه یک و 35 صدم (1.35) میلیارد متر مکعب است. این در حالی است که کل مصرف آب شرب تهران یک و دو دهم (1.2) میلیارد متر مکعب است. در واقع وقتی این دو عدد کنار هم قرار می گیرند، مشخص می شود که وضعیت شبکه توزیع آب شرب کشور به اندازه ای خراب است که بیشتر از کل مصرف تهران ما هدر رفت آب داریم. این درحالی است که از نظر مسئولان و سیاست گذاری حاکم، هزینه کردن برای کاهش این هدررفت، توجیه اقتصادی ندارد اما شیرین کردن و انتقال آب از دریا به نواحی شرقی کشور با هزینه حدود 5 دلار در هر متر مکعب توجیه اقتصادی دارد!

وی ادامه داد: درواقع ما پول های کلان را خرج انتقال آب دریا می کنیم اما برای جلوگیری از هدررفت آب، حاضر به سرمایه گذاری نیستیم. زیرا در انتقال آب دریا بوی فساد وجود دارد و سیاست گذاری آب کشور در دستان پیمانکارانی است که از قدرت و نفوذ بسیار بالایی برخوردار هستند و تصمیمات را کنترل می کنند.

برای یک دلار محصول کشاورزی، 15 دلار هزینه آب می دهیم

اورعی با بیان اینکه هم اکنون ۳۲ درصد از آب شرب کشور هدر می رود، گفت: این هدررفت مانند لوله ای پر از سوراخ است اما نه تنها کسی به این موضوع نمی پردازد بلکه آب دریای خلیج فارس را به نواحی مرکزی و شمال شرقی کشور برای بخش کشاورزی انتقال می دهند. این درحالی است که متوسط بارندگی در کشور سالانه حدود ۲۶۰ میلیمتر است، که ۳۲ و نیم درصد(32.5) و یک سوم متوسط بارندگی در جهان است و بنابراین سیاست های ما، به ویژه در بخش کشاورزی، باید منطبق با این اقلیم باشد. این درحالی است که تا ۹۰ درصد کل منابع آبی کشور را صرف کشاورزی می کنیم.

وی در ادامه گفت: بخش کشاورزی ما در سال 1402 فقط هشت و سه دهم درصد به تولید ناخالص داخلی کشور (جی دی پی) افزوده است و این نشان می دهد که بهره وری کشاورزی ما چقدر پایین است. یعنی ما تقریبا سالی ۸۲ میلیارد متر مکعب آب مصرف می کنیم تا ۸ درصد جی دی پی ما از بخش کشاورزی تامین شود!

اورعی افزود: مقایسه وضعیت راندمان کشاورزی ایران با کشوری مثل ترکیه که از نظر اقلیم، جمعیت و فرهنگ به ایران نزدیک است، نشان می دهد که متوسط تولید در ایران در هر هکتار به ارزش 2 هزار و 940 دلار است که این عدد در ترکیه 15 هزار و 490 دلار است. در ایران برای هر دلار در بخش کشاورزی به طور متوسط سه و سه دهم (3.3) مترمکعب آب مصرف می شود. این درحالی است که در ترکیه ۷۳ صدم (0.73) متر مکعب آب مصرف می شود. در واقع ما سه و سه دهم(3.3) متر مکعب آب مصرف می کنیم و اگر بخواهیم آب از دریا منتقل کنیم با هزینه 5 دلاری، یعنی باید 15 دلار خرج کنیم تا یک دلار محصول کشاورزی به دست بیاوریم.

شعار توخالی خودکفایی؛ رنجی که ملت و ایران را سالها داغدار کرده است!

(ارزش کل محصولات کشاورزی استان اصفهان سالانه 150 میلیون دلار و هزینه انتقال آب 400 میلیون دلار است)

استاد دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به حکمرانی فاقد عقلانیت گفت: تمرکز کشاورزی ایران بر تولید محصولات آب بر، عدم توسعه فناوری، عدم آمایش منطقه‌ای و شعار توخالی خودکفایی بوده است. این رنجی است که ملت و کشور ایران را سالها داغدار کرده است. 

وی در توضیح این جملات تشریح کرد: هزینه شیرین کردن آب دریا برای هر مترمکعب ۳۰ سنت است و حدود 6 دلار بر مترمکعب هزینه انتقال آب است که تقریبا  قیمت تمام شده آن حدود ۵۰۰ هزار تومان برای هر مترمکعب است. این درحالی است که ارزش کل محصولات کشاورزی استان اصفهان سالانه ۱۵۰ میلیون دلار است اما ارزش آبی که قرار است به این استان منتقل شود 400 میلیون دلار است.

ماجرای فروش آبی که 70 برابر رود کارون بود!

اورعی با بیان اینکه این آمار حاکی از آن است که هیچ حساب و کتابی در پروژه های آبی کشور وجود ندارد، گفت: در دوره ریاست جمهوری آقای روحانی مسئله آب ژرف و سفره آب زیرزمینی مطرح و یک دکانی باز شد. مقدار زیادی آب از کوه های هندوکش سرچشمه می گرفت و از سیستان و بلوچستان عبور می کرد و به خلیج فارس می رسید. این آب به عمق ۳ هزار متر و سالانه هزار میلیارد متر مکعب بود. یعنی اگر ظرفیت آبی رود کارون سالانه 15 میلیارد مترمکعب است، این آب هفتاد برابر رود کارون بود اما این آب را به مسئولین وقت فروختند و در زابل با هزینه های هنگفت سه چاهِ 3 هزار متری حفر کردند و در آخر هم پروژه به نتیجه نرسید. این یک مثال است که نشان می دهد، کیفیت حکمرانی باید برجسته شود.

این استاد دانشگاه صنعتی شریف درخصوص صرفه جویی آب گفت: وقتی حدود ۹۰ درصد آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود آیا صحبت از صرفه جویی آب شرب معنا دارد؟ مثل این است که همه آب کشور را مردم مصرف می کنند و اگر مردم در زمان حمام گرفتن، یک لگن زیر دوش بگذارند، مسئله آب کشور حل می شود! این درحالی است که وقتی آمار و عدد و رقم ها را بررسی می کنیم، مسئله این نیست.

حکایت بی آبی امروز و خالی بودن سدها، حکایت دریاچه ارومیه است! 

وی ادامه داد: درحالی به مردم می گوییم صرفه جویی کنید که بیش از ۳۲ درصد آب شرب فیزیکی کشور هدر می رود. از سوی دیگر هیچ معیار و ملاک مشخصی در مصرف آب شرب وجود ندارد. مشترکان نه کنتوری دارند، نه قبضی دارند و نه کسی می داند که چقدر آب مصرف می کند و نه می داند چقدر پول می دهد! بنابراین چگونه ممکن است در این وضعیت مردم را مقصر بدانیم؟ 

اورعی در آخر گفت: درنتیجه از سر تا ذیل این حوزه، ضعف مدیریتی، نبود حکمرانی منطقی و نبود عقلانیت حاکم است. حکایت بی آبی امروز و خالی بودن سدها، حکایت دریاچه ارومیه است که گفتند خشک شد اما در واقع دریاچه ارومیه یک شبه خشک نشد. همانطور که کمبود و کاهش ذخایر آبی کشور یک شبه اتفاق نیفتاد. بنابراین باید گفت، این همه معاونت در وزارت نیرو، سازمان آب و فاضلاب، سازمان آب منطقه ای و معاونت های مختلف در وزارت جهاد کشاورزی و ... چه کار می کنند؟ این همه مسئول و معاونت چه می کردند که یک شبه به مردم می گویند در تهران آب نداریم؟!

حداقل این بود که باید وضعیت را پیش بینی می کردند و اقداماتی انجام می دادند اما الان به فکر این هستند که پایتخت را تغییر دهند. باید گفت، در مملکتی که ساخت یک فرودگاه درجه پایین، 30 سال زمان می برد، قطعا انتقال پایتخت بیش از دو هزار سال به طول می انجامد!