تراژدی در سد سیمره/ 110 اثر تاریخی زیر آب غرق شدند/سدهای بعد از انقلاب، 2000 اثر باستانی را زیر آب برده‌اند

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، پروژه های عظیم عمرانی و  آثار باستانی  معمولا رویارویی این دو در ایران ، با شکست بخش دوم مواجه می شود. آثار تاریخی که بی نظیر هستند، قیمت ندارند و سرگذشت یک ملت را بازگو می کنند.

پروژه های سدسازی در ایران، همیشه همراه بوده است با غرق کردن آثار تاریخی. البته این مهم مربوط به بعد از انقلاب نیست و از حدود 70 سال پیش که سدسازی در کشور شروع شده است، شاهد چنین تراژدی غمباری بوده ایم. 

علیرضا سرداری، عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور در این خصوص در گفت و گو با رکنا گفت: اولین سدهایی که در ایران احداث شد به دوره پهلوی اول باز می گردد و از دهه 1340، گسترش پیدا کرد. برای مثال، سدهای دز، شهید عباسپور و درودزن که برای دوران قبل از انقلاب هستند، آثار تاریخی زیادی را زیر آب بردند. یک هیات باستان شناسی در دهه 50، سد شهید عباسپور را بررسی کردند و حداقل 20 اثر تاریخی در آن محدوده یافتند.

سدهای بعد از انقلاب، 2000 اثر باستانی را زیر آب برده اند

وی در ادامه تاکید کرد: بعد از انقلاب هم سدهای بزرگی ساخته شد که طبق بررسی باستان شناسان، حدود 2 هزار اثر تاریخی را زیر آب برده اند. همیشه اولویت در پروژه های عمرانی به ویژه سد سازی، با ساخت و تامین آب بوده است. صحبت از انجام مطالعات میراث فرهنگی همیشه در حاشیه قرار می گرفته است. حال تصور کنید که علاوه بر آثار تاریخی، محوطه های باستانی نیز زیر میلیون ها متر مکعب آب غرق می شوند. در واقع تپه ها و محوطه های باستانی که بقایای شهرها و روستاهای باستانی هستند و امکان جا به جایی ندارند و می توان مطالعات بسیاری در خصوص دوره های مختلف تاریخی داشت، اینگونه نابود می شوند.

میراث فرهنگی در پروژه های عمرانی هیچ وقت اولویت نبود

سرداری با اشاره به اینکه میراث فرهنگی و محیط زیست، در پروژه های عمرانی، هیچ وقت اولویت نبوده اند، گفت: در بسیاری از مواقع، محیط زیست توانسته است موفق شود و حقش را بگیرد؛ ولی میراث فرهنگی تا 20 سال پیش، مغفول مانده بود. روی بسیاری از سدهای کشور اصلا مطالعات میراث فرهنگی انجام نشده است.

تراژدی میراث فرهنگی در سد سیمره؛ 110 اثر تاریخی زیر آب غرق شدند

این عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور با اشاره به اینکه تراژدی اصلی میراث فرهنگی در ساخت «سد سیمره» رقم خورد، افزود: بیش از 110 اثر تاریخی در این سد غرق شد. این سد به علت موقعیت جغرافیایی مهمش (مسیر راه ها و شاهراه های ارتباطی ایران و بین النهرین)، آثار شاخصی در آن از بین رفت. آغاز ساخت آن مربوط به دوره ریاست جمهوری آقای خاتمی و بهره برداری از این سد، مربوط به اواخر دوره ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد است.

فرصتی برای نجات گورستان 4000 ساله در سد «خرسان 3»

علیرضا سرداری در ادامه تاکید کرد: هنوز در «سد خرسان 3» فرصت برای نجات آثار و محوطه های تاریخی وجود دارد. در آن سد، گورستان بزرگی به وسعت 12 هکتار مربوط به چهار هزار سال پیش وجود دارد. آثاری از این محوطه به دست آمده است که شواهد تمدنی آغاز تاریخی ایران و ارتباطات مردم بین شرق و غرب ایران را نشان می دهد. حفاری و کاوش در این گورستان، سالها طول می کشد؛ چراکه اگر هر روز هم کار شود، تقریبا به 10 سال برای پنج تیم کاوش زمان نیاز است.

صفحات تاریخی که می شد برای آیندگان نوشت از بین رفتند

او همچنین گفت: غم انگیز است که بگویم در مخزن «سد سیوند»، آثار باستانی مربوط به دوران پیش از تاریخ را داشتیم. در سراسر زاگرس، استان فارس، خوزستان، کرمانشاه و... که محل هایی برای استقرارهای انسانی و کشاورزی بوده اند، سدهایی احداث شده است که این آبادی ها در دوران تاریخی را از بین برده اند. حال در این شرایط، باید از وجود این آثار باستانی منصرف شویم و صفحات تاریخی که می توانستیم برای مطالعه نسل های آینده ایجاد کنیم از بین رفتند در صورتی که اگر می بودند می توانستیم اطلاعات جدیدی را از گذشتگان به دست آوریم. گسست هایی که در الگوهای زیستی مردم مناطق مختلف ایران به وجود آمده است، هیچگاه جبران نمی شود. 

با ساخت «سد سیوند» اطلاعات در خصوص دوره هخامنشی برای همیشه ناقص می ماند

عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور در ادامه افزود: با ساخت «سد سیوند» اطلاعات ما را در مورد دوره هخامنشی برای همیشه ناقص می ماند. همچنین با ساخت «سد مشمپا» در زنجان، شواهد تاریخی در خصوص ارتباط مردم بین ایران در شمال غرب و فلات مرکزی ایران در دوران را از بین می برد.

وی با اشاره به اینکه این آثار قابل ارزش گذاری نیستند و بارها راجع به این موضوع صحبت شده است که از سازندگان سدها خسارت گرفته شود، گفت: این خسارت ها چه ارزشی دارند؟ آیا می توان دوباره این آثار را تولید کرد؟ اگر منابع مالی برای پرداخت خسارت وجود دارد، آن را برای مطالعه و کاوش باستان شناسان در نظر بگیرند و نوش دارو بعد از مرگ سهراب ندهند! بعضا ممکن است آثار تاریخی در این محدوده ها آنقدر زیاد باشند که ارزش سدسازی به طور کلی از بین برود.

چین، ترکیه، سوریه و عراق برای سدسازی فرصت مطالعه میراث فرهنگی در نظر می گیرند

علیرضا سرداری با اشاره به اینکه در چین، ترکیه، سوریه و عراق، هنگام سد سازی فرصت زمانی برای مطالعه هیات های باستان شناسی در نظر گرفته می شود، افزود: باستان شناسان از کشورهای مختلف در این مناطق حاضر می شوند و تا جایی که ممکن است کاوش می کنند و آثار را نجات می دهند. این شرایط در ایران به گونه ای دیگر است. بعضی وقت ها مشاهده می شود که در پروژه های سدسازی، در ساخت حدود 95 درصد پیشروی می کنند و بعد یادشان می افتد که در یک زمان کوتاه، سراغ میراث فرهنگی بیایند که بی فایده است. از طرفی، منابع مالی کافی برای فعالیت های میراث فرهنگی و پژوهش های باستان شناسی وجود ندارد. همچنین هیات های خارجی و باستان شناسان بین المللی به ندرت به ایران می آیند و این نشان می دهد نتوانسته ایم از این فرصت استفاده کنیم.

وی در پایان گفت: طبق قانونی که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قانونی تصویب کرده، تمام پروژه های سدسازی می بایست از سوی میراث فرهنگی مطالعات انجام شود و استعلام از این وزارتخانه داشته باشند. باید به میراث فرهنگی اهمیت داد. شرایط اقتصادی یک روز خوب می شود؛ ولی این آثار باستانی هستند که از بین رفته اند و دیگر جایگزینی ندارند.