امروز روز جهانی "پیروز" رفته است! / جهان تماشاگر تلاش یوزها برای عبور از گلوگاه ژنتیکی فعلی

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، یوزپلنگ بخش مهمی از اکوسیستم است و نقش مهمی در حفظ تعادل زنجیره غذایی دارد. آنها به عنوان شکارچیان برتر، به کنترل جمعیت گیاهخواران و جلوگیری از چرای بیش از حد دام کمک می کنند، که می تواند تأثیر قابل توجهی بر سلامت اکوسیستم داشته باشد. علاوه بر این، یوزپلنگ ها یک گونه کلیدی هستند، به این معنی که وجود یا عدم حضور آنها می تواند تأثیر قابل توجهی بر روی اکوسیستم به عنوان یک کل داشته باشد.

تا سال 2021، تخمین زده شده بود که حدود 7100 یوزپلنگ در طبیعت باقی مانده است. آنها عمدتاً در آفریقا دیده شده اند و جمعیت کمی نیز در ایران زندگی می کنند.

در آفریقا، آنها را می توان در کشورهایی مانند بوتسوانا، نامیبیا، آفریقای جنوبی، تانزانیا و کنیا یافت. با این حال، جمعیت آنها به دلیل از بین رفتن زیستگاه، شکار غیرقانونی و درگیری با انسان ها و تغییرات آب و هوایی در حال کاهش است. تلاش های حفاظتی برای حفاظت و افزایش تعداد آنها در حال انجام است.

تاثیر تغییرات اقلیمی بر زندگی یوزپلنگ ها

یوزپلنگ ها با فشار انقراض ناشی از تغییرات آب و هوایی ، شکار توسط انسان ها و تخریب زیستگاه مواجه هستند که باعث کاهش جمعیت آنها می شود. ژن‌های خود یوزپلنگ نیز برای ادامه بقای آن‌ها چالشی ایجاد می‌کند. یوزپلنگ ها میزان موفقیت باروری پایینی دارند، به این معنی که به عنوان یک گونه، همیشه قادر به تولید مثل نیستند  و این شرایط باعث شده است که با تعداد فرزندان کمتر، جمعیت نه می تواند رشد کند و نه می تواند با تغییرات محیطی سازگار شود.

وضعیت یوزپلنگ آسیایی در ایران

جمعیت یوزهای ایران احتمالا 30 فرد است.برخی از کارشناسان حفاظت و اساتید حوزه حیات وحش در کشور بر این باورند که تمامی افراد باقی مانده از جمعیت یوز در ایران باهم خویشاوند هستند و این عملا بحث حفاظت از این گونه را به صورت کامل منتفی می کند و ما تنها باید خداحافظی شکوهمندی با تنها باقی ماندگان پرسرعت ترین دونده آسیا داشته باشیم اما برخی دیگر از اساتید علی رغم صحه گذاشتن بر قرابت ژنتیکی افراد حاضر از گونه یوز معتقدند بازهم می توان با تکیه بر تجربیات خارجی کارشناسان خبره خارجی و اختصاص بودجه قابل توجه و احیای برخی از زیستگاه های این گونه در شمال شرق و کویر مرکزی ایران می توان سه ضلع حفاظت از این گونه ارزشمند را در کنار هم قرار داد و برنامه ریزی بلند مدت برای احیای جمعیت این گونه انجام داد اما حفاظت با امکانات فعلی تقریبا بی فایده و بی ثمر است.

در هر صورت به نظر می رسد ادامه دار بودن سیاست غیرشفاف سازمان محیط زیست در قبال یوز ایرانی تنها می تواند به فرضیه ها پیرامون این مساله دامن بزند که مدیران ستادی این دستگاه متولی حیات وحش کشور نه تنها عالم به قرابت ژنتیکی افراد زنده این گونه در کشور هستند بلکه با عدم پاسخگویی و ارایه اطلاعات در این زمینه سعی دارند همچنان حساسیت ها را برای این گونه در اوج نگه دارند و آن خبر مهم را که یوز وارد چرخه بی بازگشت شده است را کتمان کنند.

خطر انقراض در کمین یوزپلنگ های جهان است؟

یوزپلنگ های امروزی، در حال انقراض هستند. با این حال، قابل توجه است که یوزپلنگ ها پیشتر نیز در دورهای قبل  با خطر انقراض مواجه شدند و بر آن غلبه کرده اند. تجزیه و تحلیل ژنتیکی یوزپلنگ‌ها نشان می‌دهد که احتمالاً از دو تنگنای تاریخی جان سالم به در برده‌اند، رویدادهایی که هر چند به بقای یوزپلنگ انجامید و موفقیت محسوب شد اما بر جمعیت آنها تاثیر گذاشت .

در هر دوره در معرض انقراض قرار گرفتند،تعداد کمی از یوزپلنگ ها باقی مانده در نهایت به همخونی یا جفت گیری با خویشاوندان می پردازند. همخونی اندازه مخزن ژنی را کاهش می‌دهد که می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند کاهش تنوع ژنتیکی و تداوم جهش‌های بالقوه مضر شود و سازگاری جمعیت باقیمانده با تغییرات محیطی را دشوارتر کند. اتفاقی که در ایران درگیر آن شده ایم.

گلوگاه های خطر

در یک جمعیت بسیار کوچک، جهش‌هایی که اتفاق می‌افتد به احتمال زیاد به فرزندان منتقل می‌شوند و از طریق نسل‌های متوالی تکثیر می‌شوند.

اولین رویداد گلوگاهی که ممکن است یوزپلنگ ها متحمل شده باشند حدود 100000 سال پیش زمانی رخ داد که یوزپلنگ ها محدوده خود را به آسیا، اروپا و آفریقا گسترش دادند. اعتقاد بر این است که این گسترش دامنه به سرعت رخ داده است و یوزپلنگ ها را در یک منطقه بسیار بزرگ پراکنده کرده و در نتیجه توانایی آنها را برای تبادل ژن محدود کرد.

دومین رویداد حدود پایان آخرین عصر یخبندان رخ داد. در این تنگنا، یوزپلنگ های آمریکای شمالی و اروپا منقرض شدند و تنها جمعیت گونه های آسیایی و آفریقایی موجود باقی ماندند. با از بین رفتن پستانداران بزرگ در سراسر جهان، تعداد یوزپلنگ های زنده مانده کاهش یافت که باعث همخونی شدید شد.

و اکنون یوزپلنگ ها با تهدیدات مختلفی روبرو هستند که در مجموع آنها را به سمت انقراض سوق می دهد. انسان ها با تجاوز به زیستگاه آنها، شکار ، زیست آنها را مورد حمله قرار داده اند  و تداوم تغییرات آب و هوایی نیز برای این گونه خطر جدی است.

با اینکه این روزها مدام از خبر خطر انقراض این گونه زیبا اطلاع رسانی می شود اما شواهد نشان می دهد که یوزپلنگ ها در گذشته با تنگناهای ژنتیکی مواجه بوده و زنده مانده اند. با کاهش جمعیت یوزپلنگ های وحشی، تنها زمان نشان می دهد که آیا می توانند از گلوگاه ژنتیکی فعلی جان سالم به در ببرد یا خیر.

خبرنگار : آزاده مختاری