​سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و تربیت اخلاق محور / گزاره ای حیاتی در سند تحول که اجرا نشده، در ترمیم حذف شد !

وی گفت: در بند 4 گزاره‌های ارزشی مندرج در بیانیه ارزش‌ها چنین آمده است: فرآیند تعلیم و تربیت در تمام ساحت‌ها شامل تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی، تعلیم و تربیت اجتماعی و سیاسی، تعلیم و تربیت زیستی و بدنی، تعلیم و تربیت زیباشناختی و هنری، تعلیم و تربیت اقتصادی و حرفه‌ای، تعلیم و تربیت علمی و فناورانه منطبق بر نظام معیار اسلامی (مبانی و ارزش‌های برگرفته از قرآن کریم، سنت حضرات معصومین (علیهم السلام) و عقل) که تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی در آن محوریت دارد (سند تحول بیانیه ارزش‌ها).

صالحانی تاکید کرد: از جای جای مبانی نظری نظام تعلیم و تربیت که تمامی اسناد تحولی از آن نشأت گرفته اند و جزوه مشهور به سند تحول هم از همین کتاب، به خصوص فصل سوم آن استخراج شده است، می‌توان فهمید مهم‌ترین هدف و غایت اصلی سند تحول تربیت دانش‌آموز آراسته به مراتبی از حیات طیبه و به عبارت ساده‌تر تربیت تمام ساحتی است.

وی افزود: کلمه "ساحت" در زبان عربی به معنای میدان و صحنه و در زبان فارسی به معنای محوطه، عرصه، حیاط خانه و میدان به کار برده شده است، در تعلیم ‌و تربیت، ساحت به حوزه و محدوده‌ای از فعالیت‌های تعلیم ‌و تربیت گفته می‌شود که ناظر به پرورش بخشی از استعدادها و بینش‌ها، مهارت‌ها و توانایی‌های مشترک باشد (داودی و کارآمد، 1400: 152)، مشروط بر آنکه اولاً این حوزه‌ها در عرض یکدیگر باشند و ثانیاً برای انسان، از آن جهت که انسان است، در نظر گرفته شده باشند (نوروزی‌نژاد و طباطبایی، 1399: 56).

شهریار صالحانی افزود: به طور کلی مقصود از "ساحت" در حوزه تعلیم و تربیت، محدوده و دامنه‌ی خاصی است که مجموعه‌ای از رفتارها و فعالیت‌های تعلیم و تربیت در آن حوزه و دامنه قرار می‌گیرد. انسان موجودی دارای ابعاد و ساحت‌های مختلف است، از بینش‌ها، گرایش‌ها و توانایی‌های مختلف برخوردار است و با دیگر موجودات جهان ارتباط غایی دارد و از آن‌ها تأثیر می‌پذیرد وبر آن‌ها تأثیر می‌گذارد.

او گفت: هنگامی‌که از تعلیم و تربیت سخن می‌گوییم، در واقع از نوعی از قابلیت‌ها و ظرفیت‌هایی سخن می‌گوییم که در ابعاد مختلف روح و بدن انسان قرار دارند و انسان برای رسیدن به کمال مطلوب خود نیازمند آن است که با یاری دیگران آن‌ها را به فعلیت برساند یا آن‌ها را تصحیح، تعدیل، تقویت و هدایت کند. بنابراین تعلیم و تربیت دارای حوزه‌های مختلفی است، حوزه‌هایی که در آن نیازهای مشترک هم‌عرض انسان‌ها قرار گرفته است اصطلاح "ساحت‌های تربیتی" به کار گرفته می‌شود. طبقه‌بندی ساحت‌های مورد قبول در مطالعات آموزشی و پرورشی 11 مورد است: تربیت دینی، تربیت اخلاقی، تربیت اقتصادی، تربیت جنسی، تربیت شناختی، تربیت عاطفی، تربیت اجتماعی، تربیت بدنی (جسمانی)، تربیت زیبا شناختی، تربیت سیاسی، تربیت شغلی (حرفه‌ای) .

ابعاد یا ساحت‌های تربیتی از نگاه استاد مطهری نیز بر شش عرصه استوار است: پرورش علمی و فکری، پرورش عاطفی و اخلاقی، پرورش ذوقی و هنری، پرورش فنی و صنعتی، پرورش عبادی و پرستشی، پرورش اجتماعی و تعاونی. در بخش‌های مختلف مبانی نظری تعلیم و تربیت و اسناد تحولی بعد از آن موضوع تربیت جامع و متوازن براساس ساحت‌های شش‌گانه تربیت مورد تأکید قرار گرفته است. ساحت‌های شش‌گانه در سند تحول بنیادین آموزش‌ و پرورش عبارت هستند از (مبانی نظری سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش):  تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی، تعلیم و تربیت اجتماعی و سیاسی، تعلیم و تربیت زیستی و بدنی، تعلیم و تربیت زیباشناختی و هنری، تعلیم و تربیت اقتصادی و حرفه‌ای، تعلیم و تربیت علمی و فناورانه.

عناوین مذکور هرگونه مورد بررسی قرار گیرد با طبقه بندی 11 گانه ساحت های مورد قبول در مطالعات آموزشی و پرورشی بیگانه نیست، اینکه تدوین‌کنندگان صالحانی افزود: مبانی نظری چگونه تربیت زیستی را در کنار تربیت بدنی و تربیت علمی را در کنار تربیت فناورانه قرار داده‌اند از حوصله این مقال خارج است و بهتر است خود تبیین نمایند. تنها چیزی که می شود فهمید اینست که می‌خواسته‌اند تعداد بالا نرود و به عدد کوچکتری برسند و قص علی هذا... اما بحث اصلی این گفتار به بند 4 گزاره‌های ارزشی مندرج در بیانیه ارزش‌ها اشاره دارد و اهمیت نهان و آشکار تأکید نهفته در آن است که متأسفانه مغفول مانده و حلقه مفقوده عدم اثربخشی نگاه‌های موجود به تربیت تمام‌ساحتی است، در نگاه فعلی غالباً هر ساحت، یک جزیره مستقل به شمار آمده و هرکس کار خود انجام می‌دهد.

او تاکید کرد: یک بار دیگر و این بار عمیق تر بخوانیم: فرآیند تعلیم و تربیت در تمام ساحت‌ها شامل تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی، تعلیم و تربیت اجتماعی و سیاسی، تعلیم و تربیت زیستی و بدنی، تعلیم و تربیت زیباشناختی و هنری، تعلیم و تربیت اقتصادی و حرفه‌ای، تعلیم و تربیت علمی و فناورانه منطبق بر نظام معیار اسلامی (مبانی و ارزش‌های برگرفته از قرآن کریم، سنت حضرات معصومین (علیهم السلام) و عقل) که تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی در آن محوریت دارد.

وی گفت: تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی در آن محوریت دارد، تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی در آن محوریت دارد، شش بار هم تکرار شود می ارزد. از این نگاه سند تحول قائل به یک ساحت است و 5 ساحت دیگر در صورت تأسی درست و ممزوج و مخلوط‌شدن با این ساحت هویت می یابند که اتفاقاً کاملا منطقی و درست است چون سندتحول برای ساحت‌ها بر تربیت منطبق بر نظام معیار اسلامی (مبانی و ارزش‌های برگرفته از قرآن کریم، سنت حضرات معصومین (علیهم السلام) و عقل) تأکید دارد.

او در تببین گفته هایش افزود: حال اگر با این نگاه 5 ساحت دیگر را با محوریت تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی مورد بررسی قرار داده شود، نتایج بهتری بدست می آید. وقتی سخن از تربیت اجتماعی به میان می‌آید تلاش بر افزایش سرمایه‌های اجتماعی در سطح کشور و در تربیت سیاسی تقویت بصیرت سیاسی در دانش‌آموزان باید مورد توجه و تأکید قرار گیرد، آموزه‌های ارزشمندی چون صله رحم، تقویت دوستی‌ها و مسئولیت‌پذیری که اتفاقاً در این زمانه خیلی کم رنگ و بی رمق شده است باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. بصیرت یک واژه قرآنی و روایی است، به معنای فهم درست و توانایی تحلیل واقعیت‌های جامعه که نقش مهمی‌در حراست از جامعه اسلامی‌دارد. اگر افراد یک جامعه اسلامی‌بصیرت کافی نداشته باشند به آسانی فریب توطئه‌های دشمنان را خواهند خورد و جوهر گرانبهای وجود خود را با اشیای کم ارزش معامله خواهند کرد.

صالحانی افزود: تربیت بدنی در سند تحول، تخصص محور نیست و اگر باشد هم معقول نیست چرا که آموزش و پرورش با محدودیت های منابع در ابعاد مختلف، نمی تواند به موضوع ورزش تخصصی دانش‌آموزان در رشته‌های مختلف بپردازد و چه بسا خیلی از دانش‌آموزان، اسامی خیلی از رشته‌های ورزشی را هم ندانند چه رسد که در آن رشته آموزش ببینند. در تربیت بدنی اخلاق محور تقویت روحیه پهلوانی، گذشت و ایثار، رقابت‌ها را به رفاقت تبدیل می‌کند، تختی اگر در زبان‌ها ماند اصلا ارتباطی به تعداد مدال های او ندارد، ابراهیم جوادی 5 مدال طلای جهانی در رشته کشتی دارد اما نامش در کجای این کشور شنیده می شود؟ اگر هم نامی آورده می شود پیشوند پهلوان و جهان پهلوان را به یدک نمی کشد، اما غلامرضا تختی چون در کنار مردم بود و به عبارتی چهره مردمی داشت همواره مورد احترام و توجه جامعه بوده و هست . از این دست می‌شود به  پوریا ولی هم اشاره کرد که در فضای خالی از رسانه زمانه خویش، فقط به دلیل غلبه بر نفس در یک مبارزه معروف نام خود را در تاریخ ایران ثبت کرد.

او گفت: اگر به تربیت بدنی مورد تأکید سند تحول توجه شود بصیرت سیاسی دانش‌آموزان هم تقویت می شود و دیگر سؤال تأسف‌بار چرا با ورزشکاران رژیم صهیونیستی مبارزه نمی کنیم ؟؟ بر زبان دانش‌آموز ما جاری نمی‌شود. دیگر ورزشکار ما به سرود ملی کشورمان بی تفاوت نیست و مانند همه ورزشکاران جهان به سرود ملی خود تعصب خواهد داشت و پرچم ایران سنبل افتخار و سند اعتزاز خواهد شد. وقتی به تربیت هنری اخلاق محور می رسیم تابلوهای معروف استاد فرشچیان بهترین سند در پیش رو است، شاید بتوان گفت معروف‌ترین تابلویی که فرشچیان را با آن می‌شناسند، تابلوی «عصر عاشورا» است. این تابلو معروف‌ترین تابلویی است که در رابطه با واقعه عاشورا به تصویر کشیده شده است. موضوع این تابلو بازگشت اسب بی‌سوار امام حسین (ع) به سوی خیمه‌گاه در عصر عاشوراست.

وی تاکید کرد: به اعتقاد بسیاری از کارشناسان هنری عناصر این تابلو به حدی ماهرانه و در ارتباط نزدیک با یکدیگر قرار گرفته‌اند که از آن اثری زیبا و تاثیرگذار ساخته‌اند. استفاده از رنگ‌های تیره در کنار حالت زنان و دخترکان عزادار و اسب امام‌حسین (ع) تصویری را ساخته که حزن و اندوه واقعه را به خوبی به مخاطب القا می‌کند. فرشچیان درباره‌ی این تابلو گفته است ازمیان آثارم تابلوی «عصر عاشورا» را بسیار دوست دارم و این به دلیل دلبستگی‌ام به حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و واقعه روز عاشوراست که همیشه مرا تحت تأثیر قرار داده است. اگر بخواهم آن را بار دیگر نیز به تصویر بکشم به همین شکل آن را خواهم کشید. تابلوی عصر عاشورا سفیر کربلا شد و انسان های زیادی از ادیان مختلف دوستدار ولایت، زائر کربلا و اربعینی شده‌اند.

او افزود: تربیت اقتصادی و حرفه‌ای با محوریت اخلاق، حلقه گمشده امروز جامعه است و عدم توجه به آن آثار زیانباری در سطح جامعه داشته و سبب بسیاری از مشکلات در زندگی مردم شده است. جامعه در مشاغل مختلف به نیروی انسانی ماهر و قابل اعتماد نیاز دارد وقتی سخن از شغل می شود باید به عناوینی چون نانوایی، راننده تاکسی، تره‌باری، آرایشگر و هزاران عناوین از این دست که اتقاقاً مردم خیلی هم با آنها ارتباط دارند توجه شود، قرار نیست همه دانش‌آموزان دکتر و مهندس شوند، یک پزشک فقط در دوره عمومی 6 سال آموزش عمومی و تخصصی می‌بیند و در نهایت هم سوگند یاد می‌کند در شغل خویش همواره حدود الهی و احکام مقدس دینی را محترم شمارد، از تضییع حقوق بیماران بپرهیزد و سلامت و بهبود آنان را بر منافع مادی و امیال نفسانی خود مقدم بدارد. در معاینه و معالجه حریم عفاف را رعایت کند و... چرا برای یک راننده تاکسی هیچ‌گونه چارچوبی نباید باشد؟؟؟

صالحانی افزود: کسب حلال، پرهیز از اسراف، التزام به اخلاق حرفه‌ای، پرهیز از بیکاری، مراعات قوانین کسب وکار و احکام معاملات در کجای آموزش‌های ما جای گرفته است؟ اگر مخلوط شیر با آب غش در معامله است، استفاده از اجناس بی‌کیفیت به دور از چشم خریدار، پنهان‌نمودن میوه‌های بی‌کیفیت در جعبه‌های میوه ، احتکار، کم‌فروشی و ناراستی‌هایی از این دست به چه معناست؟

خدا رحمت کند شهید جوانمرد قصاب را که وقتی می‌فهمید کسی وضع مالی خوبی ندارد پول کمتری می‌گرفت و گوشت بیشتری تحویل می‌داد، آن پیرمرد که از او گفت: قصابی دیگری گوشت خریده بود وقتی پرسید چطور گوشتی است یک قطعه گوشت خوب اضافه کرد و گفت حالا خوب شد و... نقل است که شهید رجایی از میوه فروشی کوچکی سمت میدان شهدای تهران از پیرمردی میوه می‌خرید، اتفاقاً میوه‌های شکسته و پلاسیده را هم انتخاب می‌کرد. وقتی راننده اش علت را پرسید می‌گفت این پیرمرد خرج سه خانواده را بر عهده دارد با این کار می‌خواهم کمتر آسیب مالی ببیند. اگر تربیت علمی و فناورانه از اخلاق تهی شود، زیرمیزی ، رشوه، هک، ورود غیر قانونی به حریم خصوصی و شخصی افراد و مسائلی از این دست آفت جامعه خواهد شد که با پیشرفت‌های علمی روز ضرورت توجه به اخلاق با تأکید بر اخلاق الهی و اسلامی بیش از پیش عیان خواهد شد. از این حیث نام دکتر محمد قریب با همه برجستگی‌های علمی و همتایانش، چون شخصیتی بسیار مردم دار و انسان دوست داشت و حق ویزیت او بسیار اندک بود، به کارش عشق می‌ورزید و تنها بهبودی حال مردم و نجات جان آنها برایش مهم بود، از بین پزشکان قبل از انقلاب در ذهن ما ایرانیان به نیکی نقش بسته است.

وی افزود: شنیده می‌شود در ویرایش پیشنهادی ترمیم سند تحول که در حال حاضر در شورای عالی آموزش و پرورش در حال نهایی‌شدن است این گزاره مهم به کلی حذف و صرفاً به عناوین شش ساحت اکتفا شده است که دلیل آن عمداً یا سهواً، خسارت‌بار خواهد بود. سند تحول آموزش و پرورش فقط باید بر ساحت و غایت تعلیم و تربیت اخلاقی – عبادی و اعتقادی استوار گردد و هر آنچه غیر آن می‌بایست زیر این چتر مهم قرار گیرد. انتظار اینست متولیان امر و دلسوزان واقعی نظام تعلیم و تربیت در این خصوص بیشتر تأمل کنند و مراقب عواقب حذف بند 4 گزاره‌های ارزشی سند تحول باشند.

او تاکید کرد: در همین راستا بازتعریف محتوای آموزشی معلمان و برنامه درسی  با رویکرد گزاره مذکور اجتناب‌ناپذیراست. روش تدریس اثرگذار آن هم الگوی برگرفته از قرآن کریم است که با معرفی الگوی زندگی شخصیت‌های مختلف و انبیاء الهی در روشن نمودن حق و باطل و مسیر درست و نادرست، همواره راهنمای صادق و راهگشا برای بشریت بوده است. هر چند که در دوره فعلی نیز الگوهای روشنی در زندگی علما و بزرگان دین و نیز شهدای گرانقدر وجود دارد که بازگویی آن می تواند مسیر رسیدن به تربیت تمام ساحتی را هموار کند. نگارنده توفیق انتشار دو جلد کتاب با عنوان تربیت صالحان که در آن خاطراتی از این الگوها گردآوری شده است را داشته که به زودی در اختیار مخاطبان قرار خواهد گرفت.