پروژه بین الحرمین شیراز؛ بانک اطلاعات شهر را نابود می کند / پس از سی سال مجددا در همان نقطه اشتباه ایستاده ایم

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در ادامه تخریب های سازمان یافته در بافت تاریخی شیراز برای توسعه حرم حضرت شاهچراغ (ع) و ایجاد راه های ارتباطی و اتصال تمام حرم های امامزادگان مدفون در پهنه 360 هکتاری این بافت ارزشمند، تخریب بناهای تاریخی مسیر امامزاده ابراهیم(ع) تا حرم شاهچراغ(ع) از روز دوشنبه 17 بهمن 1401 آغاز شد.

ادامه این تخریب به حتم به جای زنده سازی، تولید شاخصه های مختلف فقر از فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را به همراه خواهد داشت که بستر شهر شیراز را درگیر پروژه ای خواهد کرد که نه تنها برای توریست مذهبی یک سازه تازه ساز حال و حس جذب ندارد که منجر به ویرانی بوم گردی های منطقه خواهد شد که خود ویرانی اقتصادی برای فعالان این عرصه خواهد داشت. ضمن اینکه ساخت و ساز در منطقه ای که درگیر فرسودگی است می تواند مشکلات محیط زیستی به همراه داشته باشد. از هر زاویه ای به این تخریب به بهانه توسعه نگریسته می شود بیشتر از اینکه زنده سازی برای منطقه به همراه داشته باشد، منجر به فقرسازی می شود.

بافت تاریخی با بافت فرسوده متفاوت است؛ پروژه بین الحرمین بافت تاریخی را از بین می برد!

علیرضا قلی نژاد، عضو هیئت اجرایی ایکوم در گفت و گو با رکنا در پاسخ به اینکه چه تفاوتی بین بافت فرسوده و بافت تاریخی وجود دارد و چطور می توان این دو را از هم تمیز داد، تاکید کرد: انتصاب بافت فرسوده به بخشهای تاریخی شهرها انتصابی جعلی است که در بافت های تاریخی استفاده می شود. در مصوبه مربوط به بافت فرسوده نیز آمده بود که  نوعی از بافت فرسوده قابل شناسایی که واجد ارزش های و بناهای میراث فرهنگی است و در این نوع باید ضوابط آن، از طریق میراث فرهنگی تنظیم شود (نقل به مضمون). در ارتباط با تفاوت بافت فرسوده و تاریخی، در واقع بافت فرسوده جایی است که طی  زمانی کوتاه و بدون رعایت ضوابط فنی و حتی قانونی ساخته می شود و طبقه اجتماعی که در آن زندگی می کند، یکدست و از نظر اقتصادی ضعیف است و معمولا از نظر فرهنگی متاسفانه محل بروز  ناهنجاری های اجتماعی است. همچنین اساسا بر خلاف قانون ساخته می شوند؛ اما بافت تاریخی، خلاف قانون ساخته نشده، یکباره ساخته نشده، با بالاترین توانمندی فنی و اجرایی زمان خود و از نظر کیفیت معماری بالاترین مرتبه توانایی معماران زمان خود را دارا بوده است بسیاری از بزرگان فرهنگی و ادبی، اجتماعی و اقتصادی شهرها در این بافت ها بزرگ شده و تربیت شده اند.

وی افزود: از طرف دیگر باید همواره این نکته مهم را بخاطر بسپاریم که بافت شهری از جمله و به ویژه بافت های تاریخی که برای ما استعاره ای شده از شهر ها ی تاریخی یا بازمانده های کالبدی آنها (گرچه یادگارهامان از شهر های تاریخی تنها در یادگارهای کالبدی خلاصه نمی شود) تنها تعدادی خانه تاریخی نیست که تخریب آن تنها تخریب تعدادی خانه تاریخی ست و مبتنی بر همین برداشت تنها نگرانی ما این باید که آیا در پی این تخریب بناهای ارزشمند تخریب می شود یا خیر؟

علیرضا قلی نژاد در ادامه افزود: انتصاب عنوان نابجای بافت فرسوده به بافت های تاریخی باعث شده است بافت های تاریخی سهوا یا عمدا تخریب شوند به نظر می رسد این گونه اقدامات  به دلیل عدم آشنایی از موضوع اتفاق افتاده است. بافت تاریخی را نمی توان به مجموعه ای از بناهای تاریخی تقلیل داد. اینها مجموعه ای از تمامی اتفاقات رویدادها و ویژگی ها و اعمالی ست که زندگی را می سازند در این محدوده ها بالاترین کیفیت و مفاهیم میراث فرهنگی خانه کرده است البته این ارزشها یادمان ها و یادگارها مراتب و گاه اهمیتشان با هم فرق می کنند؛ اما همه حقیق هستند وجود داشته و دارند مایه عبرت و اندرز هستند خوشبختی و آستیش و آرامش امروز و فردایمان در گرو حفاظت و از آنهاست اینجا فقط نباید از تعدادی خانه و گذر و میدان صحبت کرد تقلیل موضوع به تک دانه ها باعث شده تمام دغدغه ما در مقابل تخریب بافت ها محدود به تعدادی بنا شده است.

بافت تاریخی؛ بانک اطلاعات ژنتیک شهرها است

قلی نژاد تاکید کرد: انگار ما توجه حیات مدنی شهرهامان نیستیم. بافت تاریخی ساختاری مدنی است که مجموعه ای از عناصر از جمله بناها را شامل می شود. لازم است بحث های علمی صورت گیرد. نباید از آموزش غفلت کنیم چگونه در موضوع بافت های تاریخی کسانی که تحصیلات مرتبط ندارند بی پروا اظهار نظر می کنند؟ در عرصه میراث فرهنگی هم علوم مختلف وجود دارد آیا یک زبان شناس می تواند در حوزه بافت تاریخی ابراز نظر کند؟ آیا معماران مسلط به میراث کالبدی و مرمتگران می توانند در مورد باستان شناسی ابراز عقیده کنند؟ همه این افراد متخصصین حوزه میراث فرهنگی هستند اما فقط باید در تخصص خود ابراز عقیده کنند تا چه رسد به متخصصانی خارج از حوزه میراث فرهنگی که موضوعی بسیار بسیار حساس است. وقتی در مورد بافت تاریخی صحبت می کنیم در حقیقت در مورد  بانک اطلاعات ژنتیک شهرها  صحبت می کنیم.

وی گفت: در واقع بانک اطلاعاتی شیراز، همین بافت های تاریخی است و می بینیم که چنانچه روند فعلی ادامه یابد دیگر چیزی از آن باقی نمی ماند. اگر روزی کسی بخواهد بداندزندگی مدنی در شیراز باید چگونه باشد و یا معماری و شهرسازی شیرازی در دوره معاصر باید چگونه باشد؟ جز مراجعه به بافت تاریخی شیراز چه راه حلی داریم؟ با این وجود، ما این بافت ها را تخریب کرده ایم و جای بناهای تاریخی، چه ساخته ایم؟ بناهایی و بلوک ها و مجموعه از عناصر شهری که هیچ سنخیتی با شیراز و شیرازی ها ندارد اساسا ما کاری به شیرازی ها نداریم خاطراتشان، نحوه سلوکشان با محیط و... ابدا اهمیتی ندارد این گرفتاری بزرگ معماری و شهرسازی معاصر ایران است.

علیرضا قلی نژاد با اشاره به اینکه زندگی در این خانه ها، چنان با محیط زیست هماهنگ است، که می تواند منجر به صعود به قللی شود که شیراز را همچون بسیاری شهرهای ایرانی، به عنوان شهری با مقیاس بین المللی بشناسند؛ ولی وقتی بی محابا و بی ملاحظه به این بافت ها تعرض می شود در حقیقت خواسته یا نا خواسته  به بانک اطلاعات ژنتیک شهر، آسیب رسانده ایم.

طرح های بزرگ مقیاس در بافت های تاریخی از جمله بین الحرمین، امری آسیب رسان است

عضو هیئت اجرایی ایکوم ایران در ادامه گفت و گو با رکنا افزود: اساسا در عرصه میراث فرهنگی این موضوع بعنوان اصلی بنیادین پذیرفته شده است که طرح های بزرگ مقیاس در بافت های تاریخی امری مذموم و آسیب رسان است. طرحی که یک باره، یک نفر بیاید و درباره اش تصمیم بگیرد، حتما نتیجه درستی نخواهد داشت. راهش اصلا به سرعت کار کردن نیست بلکه باید مسائل اجتماعی، فرهنگی، جامعه شناختی و... را در نظر گرفت و راه حل ها را مبتنی بر آنها تعریف کرد آنگاه محصول این فرآیند میشود طرحی که همه در آن امید ها، آرزوها و نیازمندی هایشان را پیدا می کنند در اینحالت همه برنده اند. امروزه هیچ طرح شهری معتبری بخصوص در شهر ها، محدوده ها و بافت های تار یخی در غیاب ساکنین و بی توجه به خواست های حقیقی آنها تهیه نمی شود.

وی افزود: با اینحال کافی ست نگاهی به عکس های هوایی شیراز طی چهل ساله اخیر بیاندازید با شگفتی خواهید دید کسانی به بهانه ها ی مختلف و البته در بسیاری موارد حتی با نیات خیردست اندرکار تخریب بافت تاریخی شیراز بوده اند، با تاسف در بسیاری موارد تجربیات تلخ تکرار شده و یکی از همین تجربه های تلخ طرح موسوم به بین الحرمین شیراز است یا به تعبیری طرح حرم تا حرم، طرح قبلی هم که هم اکنون بخش زیادی از آن باجرا در آمده مثل یک وصله ناجور  هیچ جور نتوانست به بافت تاریخی شیراز وصل شود. بافت و شهر تاریخی  موجودی زنده است و پیوند اعضای ناهمگون و نامتجانس را بهیچ وجه نمی پذیرد؛ بلکه تمام تلاشش را می کند تا این عضو ناجور را  پس بزند. در حقیقت ما پس از سی سال مجددا در همان نقطه اشتباه گذشته مان را تکرار می کنیم! البته این عرایض بمعنی خوشنودی از نابسامانی های فعلی در این محدوده نیست؛ اما راهش ورود عناصر ناساز نیست باید یاد بگیریم که شهر تاریخی ارزشش فقط به بناهای آراشته و پر تزیین نیست هر عنصری اعم از معماری یا شهری شاهدیست بر شیراز و شیرازی، بناها، مجموعه ها، گذرها، تقاطع ها، میدانگاه ها، عناصر مذهبی، یادمانی و... خصوصیات شبکه، بلوک ها، مالکیت ها و همه شواهد کالبدی از یک سو، میراث ناملموسی که محل وقوع ظهور و بروزش در این عناصر کالبدیست از سوی دیگر، حتی نوع حرکت جنس حرکت، سرعت حرکت و… خلاصه از بین بردن هریک از این شواهد، شهادت را با مخاطره مواجه می کند.

وی در پایان گفت: محیط زیست، از مقیاس محیط انسانی شروع می شود. تغییر مناسبات حرکتی چه تاثیری بر محیط زیست دارد؟ تجمع، ترافیک حرکتی ، تغییر مناسبات حرکتی، تغییر مناسبات فضاهای روز و شب، تغییر بافت اجتماعی فرهنگی محدوده، تغییر در مناسبات ملکی، تغییر در اندازه ها و مقیاس ها و... همگی در ارتباطی دو سویه بطور مستقیم و یا غیر مستقیم، محیط زیست را تحت تاثیر قرار می دهند از طرفی طرح بین الحرمین با ایجاد گسستی عمیق، شریان های تغذیه کننده بافت را نیز به طور جدی تحت تاثیر قرار داده است طرفین این محدوده، دو بافت شهری تاریخی وجود دارد. این بافت ها بنا به تمایلات ذاتی و جریان زندگی چند صد ساله ای که پشت سر گذاشته اند، همیشه با هم پیوند داشته بلکه یکپارچه بوده اند؛ ولی این ارتباط توسط طرح بین الحرمین از بین رفته است. این بافت گسسته تمایل دارد یکپارچگی و پیوند خود را مجددا به دست آورد این بخشی از حقوق تاریخی و ذاتی مردم است که از 30 سال پیش تا کنون مورد بی مهری قرار گرفته است.