صرف میلیون ها دلار بی نتیجه برای احیای نسل یوز ایرانی

امروز روز جهانی یوزپلنگ است. در شرایطی به روز جهانی یوزپلنگ رسیده ایم که امسال هم مانند سال های گذشته حال یوز ایرانی به هیچ وجه خوب نیست؛ چراکه با وجود گذشت دو دهه زمان و صرف میلیون ها دلار از منابع داخلی و بین المللی برای پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، این پروژه به هیچ سرانجامی نرسیده و هم اکنون جمعیت یوز ایرانی به 40 تا 50 قلاده رسیده است. البته اگر مسئولان سازمان محیط زیست توجه داشته باشند و تمرکز خود را بر جلوگیری از تخریب زیستگاه های اصلی یوزپلنگ در کشورمان بگذارند، همچنان فرصت برای نجات یوز ایرانی باقی است؛ زیرا هنوز هم جمعیت های پویای یوزپلنگ آسیایی در سراسر کشور پراکنده شده اند.

در اوایل دهه 80 بود که مشخص شد از جمعیت انبوه یوزپلنگ آسیایی که زمانی در سراسر آسیای میانه زندگی می کرد، فقط جمعیت محدودی در ایران باقیمانده است. همین مساله باعث شد که موضوع یوز ایرانی در حال انقراض به مساله ای بین المللی تبدیل شود. در آن زمان برآورد می شد که بین 80 تا 120 قلاده یوزپلنگ در طبیعت ایران وجود داشته باشد. در ابتدای دهه 80 نیز برای حفظ این یوزها، پروژه ای بین المللی توسط صندوق جهانی طبیعت با همکاری جمعیت بین المللی حفاظت از حیات وحش تعریف شد که در آن زمان بودجه اولیه این پروژه یک میلیون دلار بود.

در سال های بعدی نیز اجرای این پروژه تمدید شد و دفتری تحت عنوان «دفتر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی» در سازمان حفاظت محیط زیست کشورمان شکل گرفت، اما با وجود گذشت دو دهه زمان و صرف میلیون ها دلار از منابع داخلی و بین المللی برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، این پروژه به هیچ سرانجامی نرسید، زیرا نه تنها جمعیت یوز ایرانی در دهه دهه اخیر بیشتر نشده، بلکه به شدت کمتر شده است و اکنون در خوشبینانه ترین حالت می توان جمعیت یوزپلنگ آسیایی در ایران را بین 40 تا 50 قلاده تخمین زد.

البته این اعداد و ارقام صرفا یک تخمین محسوب می شود و با توجه به وضعیت بسیارنامناسب پایش جمعیت حیات وحش در کشورمان، ما به هیچ وجه نمی توانیم جمعیت دقیقی را برای یوز آسیایی اعلام کنیم. این در حالی است که متاسفانه در سال های گذشته، آمارهای ضد و نقیضی توسط «انجمن یوزپلنگ ایرانی» درباره جمعیت یوز موجود در کشور منتشر شده است؛ به نحوی که در حالی که پیش از این گفته می شد که فقط دو قلاده یوز ماده در ایران وجود دارد، اخیرا مقاله ای توسط انجمن یوزپلنگ ایرانی منتشر شده که در آن تعداد یوزپلنگ های ماده موجود در کشور، هفت قلاده اعلام شده است. این مساله نشان می دهد که ما نمی توانیم به هیچ کدام از این آمارهای متناقض اعتماد کنیم.

یوزپلنگ، گونه ای است که دائما در حرکت است و به همین دلیل، این گونه حیات وحش نه تنها برای ادامه حیات خود به قلمروی وسیعی نیاز دارد، بلکه حتما باید زیستگاه هایی که اصطلاحا به آن «زیستگاه میان بند» گفته می شود نیز بر سر راه تردد این جانور وجود داشته باشد. این در حالی است که در دهه های اخیر متاسفانه جاده های زیادی از دل زیستگاه های اصلی یا زیستگاه های میان بند یوزپلنگ ایرانی کشیده شده که همین مساله از جمله مهمترین آسیب هایی است که در چند سال گذشته بر جمعیت یوز آسیایی وارد شده است.

در این میان با وجود این که هم اکنون تعداد مشخصی زیستگاه یوزپلنگ آسیایی در کشورمان وجود دارد، اما همچنان شاهد آن هستیم که به هیچ وجه تمهیدات مناسبی برای حفاظت از این زیستگاه ها از سوی مسئولان سازمان محیط زیست اندیشیده نمی شود و هنوز هم شاهد آن هستیم که ما نمی توانیم امنیت کاملی را برای یوزهای موجود در زیستگاه های شناخته شده این گونه ارزشمند حیات وحش فراهم کنیم.

متاسفانه سال هاست که سه قلاده یوزپلنگ به نام های «کوشکی»، «دلبر» و «ایران» در شرایط اسارت نگهداری می شوند که هر سه این یوزها از قاچاقچیان حیات وحش کشف و ضبط شده اند. این مساله نشان می دهد که در چند دهه گذشته علاوه بر تخریب زیستگاه، قاچاق حیات وحش نیز خسارت های زیادی را به جمعیت یوز ایرانی وارد کرده و این گونه حیات وحش را به انقراض نزدیکتر کرده است؛ چراکه به نظر می رسد تعداد بیشتری از این سه یوز قربانی قاچاق حیات وحش شده اند و بنابراین تقویت پاسگاه های محیط بانی در زیستگاه های یوز آسیایی به شدت ضروری است.  

 در چنین شرایطی با وجود این که همچنان سازمان حفاظت محیط زیست تمرکز خود برای جلوگیری از انقراض یوزپلنگ ایرانی را بر پروژه های تکثیر در اسارت گذاشته است و اخیرا هم یک قلاده یوز نر را از طبیعت استان سمنان زنده گیری کرده و قرار است برای جفت گیری با یوز «ایران» از آن استفاده کند، واقعیتی که مسئولان سازمان محیط زیست کمتر به آن توجه می کنند این است که همچنان جمعیت های پویای بسیاری از یوز ایرانی در کشورمان وجود دارند و نشانه آن هم توله یوزهایی است که هر از گاهی در طبیعت مشاهده می شد.

در این میان برخی کارشناسان معتقدند که با توجه به کاهش شدید جمعیت یوز ایرانی در سال های اخیر و پراکنده شدن یوزهای باقیمانده در زیستگاه های محدود، یوزپلنگ های ایرانی هم اکنون مشغول درون آمیزی یعنی تولید مثل درون خانوادگی شده اند و این مساله می تواند ناهنجاری های ژنتیکی زیادی را برای یوزها در دهه های آینده به وجود آورد.

اما با وجود تمام این صحبت ها، همچنان جمعیت های پویای یوز ایرانی در نقاط مختلف کشور وجود دارد؛ چراکه ما همچنان در ایران شاهد رصد ماده یوزهایی هستیم که توله می آورند و این مساله نشان می دهد همچنان فرصت برای نجات یوزپلنگ آسیایی با جلوگیری از تخریب زیستگاه های آن باقی است.

ولی متاسفانه با وجود این که همه کارشناسان می دانند که مهمترین راهکار برای جلوگیری از انقراض یوز ایرانی، تقویت اصول حفاظتی از زیستگاه های آن است، همچنان مسئولان سازمان محیط زیست برخی واقعیت ها در این خصوص را انکار می کنند و توجه لازم را به لزوم بهبود وضعیت و احیای زیستگاه های اصلی یوز ایرانی ندارند و همچنان تمرکز خود را بر پروژه های تکثیر در اسارت گذاشته اند. این در حالی است که اجرای پروژه های تکثیر در اسارت برای گونه های گوشتخواری مثل یوز ایرانی، فقط 2 درصد شانس موفقیت دارد.