در گفت و گوی رکنا با دکترای آب و هواشناسی از دانشگاه تهران بررسی شد
طی ۱۸ سال سطح آب دریای کاسپین حدود ۳۶هزار کیلومترمربع کاهش یافت/ شمال ایران در خطر گرد و غبار و خشکی
رکنا، «نیما فرید مجتهدی»، دکترای آب و هواشناسی در گفت و گو با رکنا هشدار می‌دهد که این روند نگران‌کننده عقب نشینی کاسپین نه تنها تالاب‌ها و جنگل‌های تاریخی هیرکانی را تهدید می‌کند، بلکه کشاورزی ساحلی و سرمایه‌گذاری‌های گردشگری میلیاردی را در شمال کشور با خطر جدی مواجه کرده است.
به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در ۲۰ سال گذشته، دریای کاسپین ،بزرگ‌ترین پهنه آبی محصور جهان ،روندی هشداردهنده و بی‌سابقه را تجربه کرده است. این عقب‌نشینی نه تنها چشم‌انداز طبیعی سواحل شمال کشور را دگرگون کرده، بلکه پیامدهای اقتصادی، کشاورزی و اقلیمی گسترده‌ای به همراه دارد.
«نیما فرید مجتهدی»، دکترای آب و هواشناسی از دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با خبرنگار رکنا می‌گوید: «یکی از چالش‌های اصلی دریای کاسپین، کمبود داده‌های دقیق است. میراث دوره شوروی باعث شده اطلاعات به‌روز و جامع به صورت کامل منتشر نشود. همین مسئله تحلیل دقیق علت‌های کاهش سطح آب را بسیار دشوار می‌کند.»
او اضافه می‌کند: «برخی کاهش آب ورودی از رودخانه‌های اصلی، به ویژه رودخانه ولگا، را مقصر می‌دانند. اما مطالعات اخیر روسیه در سال ۲۰۲۴ نشان داده است که به جز سال ۱۹۴۰ که افت سطح آب تا حدی ناشی از سدسازی بود، سایر کاهش‌ها ارتباطی با سدسازی نداشتند.»
عمدی بودن کاهش آب؛ فرضیه‌ای غیرمنطقی
با وجود شایعات، دکتر مجتهدی تأکید می‌کند: «این کاهش آب عمدی نیست، زیرا بیشترین خسارت به سواحل روسیه وارد می‌شود؛ مناطقی با عمق یک تا سه متر که کوچک‌ترین عقب‌نشینی، اثرات شدید دارد. برای مثال، سال گذشته در شهر اوکتو در قزاقستان، تأسیسات آب شیرین‌کن به دلیل عقب‌نشینی آب از کار افتاد. بنابراین نمی‌توان این پدیده را ناشی از اقدامات عمدی دانست.»
گرد و غبار، تهدید جدید سکونتگاه‌های ساحلی
آلودگی و تهدیدات ناشی از گرد و غبار، یکی دیگر از پیامدهای مستقیم عقب‌نشینی کاسپین است. دکتر مجتهدی می‌گوید: «با عقب‌نشینی سواحل، ماسه و نمک‌های کف دریا به بیابان‌ها منتقل می‌شوند و طوفان‌های گرد و خاک در منطقه تشدید می‌شوند. شهرهای ساحلی مانند کیاشهر، انزلی، بابلسر و رامسر در معرض این خطر هستند. اگر این روند ادامه پیدا کند، خسارات اقتصادی و زیست‌محیطی بسیار گسترده خواهد بود.»
نوسانات سطح آب و نقش گرمایش جهانی
کاهش سطح آب کاسپین، پدیده‌ای نوسانی است. مجتهدی توضیح می‌دهد: «اگرچه طی چند سال اخیر کاهش سطح حدود دو متر بوده، در برخی سال‌ها تنها ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر افت مشاهده شده است. بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که دهه ۶۰ میلادی پیشروی‌هایی در سطح دریا رخ داده که خسارات گسترده‌ای به مناطق ساحلی وارد کرده است.»
او ادامه می‌دهد: «تمام کاهش‌ها را باید ناشی از تغییرات اقلیمی و افزایش تبخیر دانست، نه خطای انسانی یا سدسازی. مطالعات روسی نشان می‌دهند که در پنج تا شش سال اخیر هماهنگی سطح رودخانه ولگا با دریای کاسپین از بین رفته و علت آن افزایش تبخیر ناشی از گرمایش جهانی است.»
خشکی تالاب‌ها و تهدید کشاورزی و گردشگری
پیامد مستقیم این عقب‌نشینی، خشک شدن تالاب‌ها و آسیب به کشاورزی ساحلی است. مجتهدی می‌گوید: «در انزلی خشکی تالاب‌ها شدت گرفته است. تالاب‌ها به دریا متصل‌اند و کاهش سطح آب، باعث کاهش آب تالاب‌ها و خشکی بیشتر آن‌ها می‌شود. این موضوع مستقیماً کشاورزی، به ویژه مزارع برنج و محصولات صیفی، و کیفیت هوای شهرهای ساحلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.»
گردشگری نیز در معرض خطر است. «میلیاردها تومان سرمایه‌گذاری در هتل‌ها، برج‌ها و پروژه‌های ساحلی ممکن است به دلیل عقب‌نشینی سواحل در معرض نابودی قرار گیرد.»
پیامدهای اقلیمی برای شمال ایران؛ هشدار جدی برای جنگل‌های هیرکانی
کاهش سطح آب کاسپین می‌تواند یک بحران اقلیمی عظیم برای استان‌های شمالی ایران ایجاد کند. با کاهش رطوبت هوا و بارندگی، جنگل‌های تاریخی هیرکانی که میراثی چند میلیون ساله هستند، در خطر نابودی قرار می‌گیرند. به گفته کارشناسان، ادامه این روند می‌تواند شمال کشور را تا حدی غیرقابل زیست کند و تغییرات منفی اقلیمی گسترده‌ای در منطقه ایجاد نماید.
راهکارهای مقابله؛ تاب‌آوری و مدیریت منابع
کارشناسان بر سه رویکرد اساسی تأکید دارند: افزایش تاب‌آوری، کاهش اثرات منفی و انطباق با شرایط جدید. دکتر مجتهدی می‌گوید: «در حال حاضر نمی‌توانیم جلوی تغییرات عظیم را بگیریم، اما می‌توان با مدیریت منابع آب، تثبیت ماسه‌ها و کنترل رسوبات، اثرات منفی را کاهش داد.»
او هشدار می‌دهد: «استان‌های گیلان، مازندران و گلستان آخرین پناهگاه‌های طبیعی کشور هستند و حفاظت از آن‌ها حیاتی است. از دست رفتن این مناطق به معنای از بین رفتن بخش بزرگی از منابع طبیعی و زیست‌بوم کشور است.»
کاسپین؛ در آستانه سرنوشت دریاچه آرال
آمارها نشان می‌دهند طی ۱۸ سال اخیر، سطح آب دریای کاسپین حدود ۳۶ هزار کیلومترمربع کاهش یافته است. عقب‌نشینی محسوس سواحل، به‌ویژه در شمال‌شرق این پهنه آبی، نگرانی‌های زیست‌محیطی و اقتصادی جدی برای کشورهای ساحلی ایجاد کرده است. در صورت نبود اقدام هماهنگ و سریع، کاسپین ممکن است سرنوشت مشابه دریاچه آرال را تجربه کند و پیامدهای اقلیمی و زیست‌محیطی آن، منطقه را دگرگون خواهد کرد.
ارسال نظر