ایران در مسیر حذف هپاتیت بی / افراد معتاد تزریقی و کسانی که سابقه حبس دارند، هنوز در معرض شیوع بالای بیماری هستند

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا،  سال‌هاست که ویروس هپاتیت بی، یکی از تهدیدهای خاموش سلامت عمومی در جهان، در ایران نیز حضوری پررنگ دارد. اما برنامه‌ای که از میانه دهه هفتاد خورشیدی کلید خورد، اکنون کشور را در موقعیتی قرار داده که متخصصان از «آغاز مسیر حذف بیماری» سخن می‌گویند.

دکتر سید موید علویان، رئیس شبکه هپاتیت ایران، در گفت‌وگویی با خبرنگار اجتماعی رکنا روند تغییرات این بیماری در کشور را تشریح کرد و گفت: «از سال ۱۳۷۵ واکسیناسیون نوزادان علیه هپاتیت بی به‌طور رسمی در ایران آغاز شد؛ نقطه عطفی که ورق مقابله با این بیماری را برگرداند.»

به گفته او، پیش از آن، تنها گروه‌هایی مانند جامعه پزشکی، بیماران خاص یا پرسنل درمانی به واکسن دسترسی داشتند. اما با شروع واکسیناسیون سراسری نوزادان، به‌ویژه از سال ۱۳۷۳ که به‌صورت محدود آغاز شد، زنجیره انتقال بیماری از مادران مبتلا به نوزادان تا حد زیادی قطع شد. «این اقدام یک تحول بزرگ در نظام پیشگیری از هپاتیت بی بود. دیگر شاهد ابتلای نوزادان از مادران ناقل نبودیم، چیزی که پیش‌تر یک فاجعه خاموش بود.»

گسترش تدریجی واکسیناسیون؛ از کادر درمان تا سربازان و زندانیان

اما برنامه واکسیناسیون تنها به نوزادان محدود نماند. دکتر علویان در ادامه می‌گوید: «پس از آن، ما دایره دریافت‌کنندگان واکسن را گسترش دادیم. افراد بسیاری در گروه‌های در معرض خطر – مثل نیروهای خدماتی شهرداری، سربازان وظیفه، نظامیان، خانواده افراد مبتلا، بیماران خاص، زندانیان، معتادان و حتی زندانبانان – به‌صورت رایگان واکسن دریافت کردند.»

او تأکید می‌کند که همین گسترش واکسیناسیون در گروه‌های پرریسک باعث شد تا روند شیوع بیماری به‌طور ملموسی کاهش یابد. به گفته او، در حالی که روزگاری نزدیک به ۵۰ درصد بیماران خاص (از جمله مبتلایان به هموفیلی، تالاسمی و دیالیزی‌ها) با ویروس هپاتیت بی درگیر بودند، امروز دیگر هیچ نشانی از این ویروس در بدن این بیماران دیده نمی‌شود. «ما عملاً در این گروه به حذف بیماری رسیده‌ایم.»

درمان موثر و داروی ایرانی؛ موفقیتی دوچندان

به باور علویان، دلیل این موفقیت فقط واکسیناسیون نیست؛ بلکه درمان‌های موثر و پوشش بیمه‌ای گسترده نقش کلیدی داشته‌اند: «در حال حاضر درمان‌های مؤثری برای هپاتیت بی وجود دارد که هم از نظر آزمایش‌های تشخیصی و هم داروها تحت پوشش بیمه قرار دارند. خوشبختانه این داروها در داخل کشور تولید می‌شوند و اثربخشی آن‌ها بسیار قابل‌قبول است.»

اما در میان این موفقیت‌ها، یک زنگ خطر همچنان به صدا در آمده است. دکتر علویان نسبت به ادامه شیوع بیماری در میان دو گروه خاص هشدار می‌دهد: «افراد معتاد تزریقی و کسانی که سابقه حبس دارند، هنوز در معرض شیوع بالای بیماری هستند. این یک موضوع کاملاً اجتماعی است که باید با همکاری نهادهای مختلف به آن پرداخت. حذف کامل بیماری بدون توجه به این گروه‌ها ممکن نیست.»

نگاهی فراتر از واکسن و دارو؛ ضرورت سیاست‌های اجتماعی مکمل

اگرچه نظام سلامت ایران در مسیر مهار و حذف هپاتیت بی قدم‌های مهمی برداشته، اما آن‌طور که از سخنان رئیس شبکه هپاتیت برمی‌آید، مسیر پیش رو بدون حمایت‌های فرابخشی دشوار خواهد بود. موضوع، تنها پزشکی یا بهداشتی نیست؛ مسئله‌ای اجتماعی و ساختاری‌ست.

پیشگیری از هپاتیت در گروه‌هایی مانند معتادان تزریقی یا زندانیان، نیازمند برنامه‌های مشخص بازتوانی، کاهش آسیب، آموزش و حمایت اجتماعی است. واکسن و درمان در غیاب این مؤلفه‌ها، تنها نقش محدود ایفا می‌کنند.

به نظر می‌رسد ایران امروز، اگرچه در نقطه‌ای امیدوارکننده در کنترل بیماری ایستاده، اما برای گام نهایی یعنی حذف کامل هپاتیت بی، نیازمند اراده‌ای فراتر از وزارت بهداشت است؛ اراده‌ای اجتماعی، سیاسی و بین‌بخشی.