آثار سلجوقی در دل اصفهان با بولدوزر از بین رفت / میراث فرهنگی استان شکایت می‌کند

به گزارش رکنا به نقل از مهر، امیر کرم‌زاده، مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان ، ضمن تأیید تخلف صورت‌گرفته در خصوص حفاری غیرمجاز شبانه در عرصه تاریخی مسجد کمرزرین اظهار کرد: متأسفانه شب گذشته حدود ساعت ۱۲:۳۵ به من گزارش دادند که شهرداری با حدود دو تا سه بیل مکانیکی و چندین کمپرسی در حال خاک‌برداری در گذر کمرزرین است. مراتب به‌سرعت به فرمانده یگان حفاظت اعلام شد و همکاران ما از دفتر فنی و باستان‌شناسی در محل حاضر شدند. تذکرات لازم داده شد، صورت‌جلسه انجام و مستندسازی شد. ما قطعاً از افراد دست‌اندرکار این اقدام غیرقانونی، به‌صورت کیفری شکایت خواهیم کرد.

کرم‌زاده با اشاره به سابقه توافق رسمی با شهرداری برای انجام کاوش‌های کنترل‌شده گفت: ما پیش‌تر مجوز لازم را برای کاوش به شهرداری داده بودیم؛ مشروط بر اینکه این کار با نظارت نمایندگان میراث فرهنگی و با حضور نمایندگان دانشگاه هنر و پژوهشگاه میراث فرهنگی انجام شود. حتی تأکید شده بود که در بعضی از نقاط، به‌دلیل حساسیت بالای لایه‌های تاریخی، عملیات باید به‌صورت دستی انجام شود و تحت هیچ شرایطی از ماشین‌آلات سنگین استفاده نشود. متأسفانه این شروط زیر پا گذاشته شده و ما قطعاً پیگیری قضائی خواهیم کرد.

اقدام به حفاری غیرمجاز جرم است؛ میراث ملی نباید بازیچه طرح‌های شبانه شود

مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان تصریح کرد: حتی اگر حفاری صورت نگرفته باشد، صرف اقدام برای حفاری یا ورود ماشین‌آلات در ادبیات حقوقی و میراث فرهنگی، جرم تلقی می‌شود. بنابراین ما این موضوع را به‌جد و بر اساس قانون پیگیری می‌کنیم. هدف ما این است که خدای نکرده آسیبی به میراث فرهنگی ما وارد نشود.

وی با ابراز تأسف از تصمیم‌گیران این اقدام افزود: من اظهار تأسف می‌کنم برای کسانی که این تصمیم بسیار ناپخته و فاجعه‌بار را گرفته‌اند. قرار بود در حق تاریخ و تمدن ما یک اقدام ناشایست صورت بگیرد. من این کار را به‌شدت تقبیح می‌کنم و انتظارم این است که مسئولان امر از چنین رفتارهایی حذر کنند. ما نباید با دست خودمان تمدن‌مان را از بین ببریم.

آثار مربوط به تمدن‌های چندهزارساله؛ از دوره سلجوقی تا ایلخانی

کرم‌زاده در پاسخ به پرسشی درباره میزان آسیب وارده گفت: در حال حاضر منتظر ارائه گزارش دقیق همکاران هستم. تا این لحظه، طبق گزارش‌های رسیده، تخریب قطعی به ثبت نرسیده اما احتمال بروز آسیب بالا است و در حال بررسی هستیم.

وی با تأکید بر ارزش تاریخی این محدوده افزود: این منطقه از حساس‌ترین نقاط باستان‌شناسی در مرکز تاریخی اصفهان است. آثار تمدنی آن به چند هزار سال پیش بازمی‌گردد و متعلق به دوره‌های سلجوقی و ایلخانی است. همچنین شواهدی از سیستم‌های انتقال آب کهن نیز در این محدوده شناسایی شده بود. مجموعه این ویژگی‌ها باعث شده این بخش برای باستان‌شناسی اهمیت بسیار بالایی داشته باشد و متأسفانه هرگونه تخریب در آن، خسارتی جبران‌ناپذیر برای میراث فرهنگی کشور است.

همچنین علی شجاعی، از وقوع تخریبی گسترده در بخش ارزشمند تاریخی این محوطه در شب گذشته خبر داد و افزود: مکان دقیق این اتفاق مقابل مسجد تاریخی کمرزرین است؛ جایی که پیش‌تر بارها هشدار داده بودیم می‌تواند بخش‌هایی از کاخ‌ها یا قیصریه دوره سلجوقی در دل خود داشته باشد.

وی با اشاره به مطالعات ژئوفیزیکی انجام‌شده در این محل افزود: ما در قالب مطالعات ژئوفیزیکی، شواهد قابل توجهی از وجود آثار معماری در زیر زمین به‌دست آوردیم و ضرورت کاوش در اینجا کاملاً محرز و مستند بود. این ناحیه، از معدود نقاط باقی‌مانده از ساخت زیرگذر میدان امام علی است که آثار تاریخی آن به‌طور کامل از بین نرفته و بخش کوچکی از آن هنوز باقی‌مانده بود.

توافق شهرداری و میراث؛ نقض شبانه توافق و ورود بی‌مجوز ماشین‌آلات سنگین

شجاعی ادامه داد: بر اساس توافقی که میان شهرداری منطقه ۳ و اداره‌کل میراث فرهنگی استان اصفهان صورت گرفت، قرار شد خاک‌برداری تا عمق سه متر برای تسهیل دسترسی به مجتمع تجاری طلا انجام شود و در صورتی که به آثار تاریخی برخورد شد، بلافاصله کاوش متوقف و مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی دریافت شود.

وی تصریح کرد: در همان ابتدا، زیر آسفالت به آثار معماری و اشیا منقول با ارزش برخورد کردیم. با حضور نمایندگان پژوهشگاه میراث، اداره‌کل میراث استان و یگان حفاظت در محل، کار متوقف و صورت‌جلسه شد که تا زمان صدور مجوز پژوهشگاه، هیچ اقدامی صورت نگیرد.

اما این توافق، به‌گفته شجاعی، شب گذشته به‌شکلی کاملاً غیرقانونی نقض شد: حدود ساعت ۱۲ شب گذشته، بدون هیچ‌گونه هماهنگی، چند ده کامیون خاک‌برداری به همراه دو دستگاه بیل مکانیکی وارد محوطه شدند. این اقدام در حالی صورت گرفت که هیچ سابقه‌ای از چنین ماشینی در این پروژه وجود نداشت. هدف این بود که کار به‌سرعت و در سکوت شبانه پیش برود.

ورود فوری میراث فرهنگی؛ اما آثار تخریب شده بود

این باستان‌شناس تأکید کرد: خوشبختانه دستگاه میراث فرهنگی در ساعات اولیه متوجه ماجرا شد و با قدرت وارد عمل شد و جلوی ادامه کار را گرفت، اما تخریب، پیش از آن انجام شده بود. هنوز به‌طور دقیق ابعاد تخریب را از نزدیک ندیده‌ام، اما گزارش‌ها حاکی از شدت بالای آسیب‌ها و تخریب بخش عمده‌ای از آثار است.

شجاعی با ابراز تأسف از تکرار چنین رخدادهایی گفت: متأسفانه فاجعه حمام خسروآغا این بار به شکل دیگری در شهر صورت گرفت. در بدنه مدیریت شهری هنوز عناصری وجود دارند که حاضرند به بهای از بین بردن گذشته این شهر، پروژه‌های تجاری و منافع شخصی را پیش ببرند. صرفاً برای اینکه یک پاساژ دسترسی بهتری داشته باشد، حاضر شده‌اند بخشی از حافظه تاریخی این سرزمین را نابود کنند. این درحالی است که با عقل جمعی و این مهم به بهترین شکل قابل حل و برنامه ریزی آن انجام شده بود.

تناقض گفتار با رفتار؛ توسعه گردشگری یا تخریب میراث؟

شجاعی در ادامه با انتقاد از عملکرد دوگانه مدیریت شهری اظهار کرد: چطور ممکن است شهرداری از توسعه گردشگری به‌عنوان اولویت خود نام ببرد، در حالی که در عمل با چنین اقداماتی، زمینه‌ساز تخریب بخشی از هویت تاریخی اصفهان باشد؟ شهردار چگونه ادعا می‌کند که با دیدن آثار تاریخی کلنگ را کنار می‌گذارند و قلم‌مو برمی‌دارند، اما هم‌زمان شاهد چنین عملیات مخربی باشیم؟

وی با اشاره به موقعیت حساس فعلی کشور گفت: در شرایطی که مردم ایران از هویت ملی و فرهنگی خود انرژی می‌گیرند و در بحبوحه بحران‌های مختلف به ریشه‌هایشان توسل می‌جویند، تخریب چنین نقاطی از اصفهان، که نماد تمدن ایرانی است، قابل توجیه نیست.

لزوم ورود نهادهای نظارتی؛ شهردار منطقه و پیمانکار باید پاسخگو باشند

این باستان‌شناس با تأکید بر لزوم پیگیری موضوع از سوی مقامات مسئول افزود: در این شرایط، وزیر میراث فرهنگی، دادستان استان، استاندار اصفهان و شخص شهردار باید به‌صورت جدی وارد عمل شوند. اگر ادعای آنها توسعه گردشگری است، اگر هویت ملی و سرزمین برای آنها مهم است باید پاسخ بدهند که چگونه اجازه داده‌اند چنین تخریبی آن‌هم به‌شکل شبانه و ناگهانی انجام شود؟

وی با اشاره به مدارک موجود تصریح کرد: در محل، دوربین‌های مداربسته فعال بوده‌اند و رفت‌وآمد ماشین‌ها ثبت شده است. قطعاً مشخص خواهد شد این هماهنگی‌های شبانه به نفع چه افرادی صورت گرفته است. شهردار منطقه و پیمانکار پروژه باید پاسخ‌گو باشند و مشخص کنند چرا و چگونه مجوز ورود این تجهیزات بدون اطلاع میراث صادر شده است.

معماری زیرزمینی سلجوقی تخریب شد

شجاعی درباره ارزش آثار تخریب‌شده توضیح داد: در نظارت انجام‌شده، ما هم آثار معماری داشتیم و هم اشیای منقول باارزش. تخمین ما این بود که بخش عمده آثار سطحی مربوط به دوره قبل از صفوی، تیموری، ایلخانی و سلجوقی یا حتی پیش‌تر، بوده‌اند. بلافاصله پس از برداشتن آسفالت، به این آثار برخورد کردیم که نشان می‌داد در لایه‌های پایین‌تر نیز اطلاعات تاریخی غنی‌تری نهفته است.

پیوند تاریخی با مسجد جامع و دوره دیلمی

به گفته این باستان‌شناس، مسجد تاریخی کمرزرین اساساً بنایی متعلق به دوره دیلمی و سلجوقی است که در دوره‌های بعدی بازسازی شده، اما بخشی از فضاهای الحاقی آن به سمت روبروی مسجد در زیر زمین امتداد داشته و در جریان عملیات شب گذشته بخشی از این فضاها نیز از بین رفته است.

تأکید بر لزوم کاوش رسمی؛ نه خاک‌برداری مخرب

شجاعی با اشاره به روند قانونی پروژه گفت: در قالب پروژه نظارت و بر اساس توافق رسمی میان اداره‌کل میراث فرهنگی استان و شهرداری، ما آسفالت سطح را برداشتیم و پس از مشاهده تنوع آثار، مقرر شد کار باستان‌شناسی به‌صورت رسمی آغاز شود.

وی در پایان افزود: اینکه ناگهان شبانه با چنین شدت و حجمی عملیات تخریب صورت گرفته، نه‌تنها غیرقانونی بلکه توهین به میراث فرهنگی و تاریخ این ملت است. امیدوارم رسانه‌ها و افکار عمومی به‌جد وارد این ماجرا شوند و نگذارند چنین اقداماتی بی‌پاسخ بماند.