ماشه علیه ایران؛ آخرین تیر ترکش غرب
غرب چرا مکانیزم ماشه را فعال کرد؟
رکنا سیاسی: ایران در آستانه بازگشت تحریم‌های «ماشه» قرار دارد؛ اقدامی از سوی اروپا برای افزایش فشارها به‌دلیل نقض تعهدات برجامی. این سازوکار می‌تواند مذاکرات هسته‌ای و همکاری با آژانس بین‌المللی را دشوار کرده و تنش‌ها میان تهران و غرب را تشدید کند.
تیم لیستر خبرنگار بخش بین الملل شبکه سی.ان.ان
به گزارش فرارو به نقل از شبکه سی.ان.ان، ایران در آستانه مواجهه با تحریم‌های موسوم به «ماشه» قرار گرفته است؛ اقدامی که درست در بحبوحه تنش‌های فزاینده خاورمیانه، بار دیگر نام این کشور را به صدر اخبار جهانی کشانده است. تحریم‌های ماشه در واقع به معنای بازگرداندن محدودیت‌هایی است که یک دهه پیش در چارچوب توافق تاریخی هسته‌ای به حالت تعلیق درآمده بود؛ توافقی که هدف آن مهار و نظارت بر برنامه اتمی ایران عنوان می‌شد.
اکنون شماری از قدرت‌های اروپایی، تهران را به نقض تعهداتش در قبال این توافق متهم می‌کنند و تلاش دارند با فعال‌سازی این مکانیسم، فشارها را دوباره بر جمهوری اسلامی افزایش دهند. با این حال، بسیاری از ناظران هشدار می‌دهند که چنین اقدامی می‌تواند به عقب‌نشینی بیشتر ایران از چارچوب‌های نظارتی بین‌المللی و گسترش شکاف در مناسبات تهران و غرب منجر شود.
چگونه به این نقطه رسیدیم؟
طبق توافق اولیه، قرار بود تحریم‌های ایران در ۱۸ اکتبر به‌طور دائمی لغو شوند. اما برجام، توافقی که در ازای اعمال محدودیت بر برنامه هسته‌ای ایران، زمینه رفع تحریم‌ها را فراهم کرد، بندی دارد که به هر یک از طرف‌های امضاکننده اجازه می‌دهد در صورت احراز نقض تعهدات از سوی تهران، پیش از موعد تعیین‌شده، تحریم‌ها را بازگردانند. در همین چارچوب، مذاکره‌کنندگان اروپایی مردادماه امسال در گزارشی به شورای امنیت سازمان ملل تأکید کردند که ایران «تقریباً تمامی تعهدات برجامی خود» را زیر پا گذاشته است. به دنبال این گزارش، اروپا روند آماده‌سازی برای فعال‌سازی سازوکار ماشه را آغاز کرد و در همان ماه به تهران یک اخطار یک‌ماهه داد تا پیش از آغاز ریاست روسیه بر شورای امنیت در اکتبر، روند اجرایی این فرایند کلید بخورد.
در طول این ماه، چندین نشست و تماس میان عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و سایر مقام‌های ارشد تهران با طرف‌های اروپایی برگزار شد؛ اما هیچ‌یک از این رایزنی‌ها به تحقق مطالبات کلیدی اروپا منجر نشد. قدرت‌های اروپایی خواستار آن بودند که ایران دست‌کم نشانه‌ای از تمایل به یافتن راه‌حل دیپلماتیک بروز دهد، به نظام نظارت و بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) پایبند بماند و سرنوشت بیش از ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده با درصد بالا را شفاف‌سازی کند. علاوه بر این، اروپا بار دیگر تأکید کرده است که تهران باید مذاکرات مستقیم با ایالات متحده را از سر بگیرد.
در همین ماه توافقی میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای ازسرگیری بازرسی‌ها حاصل شد، اما دیپلمات‌های اروپایی این توافق را «مبهم و ناکافی» توصیف کرده و گفته‌اند چنین سازوکاری نمی‌تواند تضمین‌کننده شفافیت باشد.
عباس عراقچی نیز در گفت‌وگو با رسانه‌های دولتی تأکید کرد که دسترسی بازرسان آژانس صرفاً محدود و مشروط به تصمیمات شورای عالی امنیت ملی خواهد بود. او همچنین تصریح کرد که بخشی از ذخایر اورانیوم غنی‌شده ممکن است دیگر در دسترس نباشد و حتی احتمال دارد زیر آوار تأسیسات هسته‌ای مدفون شده باشند.
تحریم ها چه خواهند کرد؟
مکانیزم ماشه به معنای بازگشت تحریم‌های سازمان ملل است که میان سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ علیه ایران اعمال می‌شد؛ از جمله تحریم‌های تسلیحاتی، ممنوعیت دسترسی به فناوری مرتبط با برنامه موشک‌های بالستیک و محدودیت‌های گسترده بر بخش‌های نفتی و خدمات مالی کشور. با این حال، تصمیم اروپا الزام‌آور برای دیگر طرف‌های برجام یعنی چین و روسیه نخواهد بود. ایالات متحده پیش‌تر و در دوره نخست ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ از برجام خارج شد و با سیاست «فشار حداکثری»، تحریم‌های سختگیرانه‌ای را علیه ایران بازگرداند. اکنون فعال‌سازی ماشه از سوی اروپا عملاً نشانه‌ای از نزدیک شدن این قاره به موضع واشنگتن و هم‌راستایی بیشتر با سیاست‌های ایالات متحده تلقی می‌شود.
ایران همچنان بر موضعی مقاوم پافشاری می‌کند. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در واکنش به تحریم‌های ماشه گفته است: «با ماشه راه را می‌بندند، اما این اندیشه‌ها و فکرها هستند که می‌توانند راه را باز یا ساخته کنند.» او در جمعی از روزنامه‌نگاران و تحلیلگران همچنین تأکید کرد که جمهوری اسلامی قصدی برای خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) ندارد.
با این حال، شورای روابط خارجی اروپا (ECFR) در ارزیابی خود خاطرنشان کرده است که تأثیر اقتصادی تحریم‌های سازمان ملل و اتحادیه اروپا بر ایران، در مقایسه با فشار سنگین محدودیت‌های آمریکا، چندان چشمگیر نخواهد بود. اما در عین حال هشدار داده است یکی از پیامدهای عملی فعال‌سازی ماشه برای تهران این است که در صورت دستیابی به توافق هسته‌ای جدیدی که لغو تحریم‌های سازمان ملل را به همراه داشته باشد، هیچ تضمینی وجود ندارد که اتحادیه اروپا نیز در همان مسیر گام بردارد. این شورا تاکید می کند: «غیرقابل تصور است که پس از تجربهٔ درد حملات نظامی، ماشه بتواند ایران را وادار به پذیرش خواست آمریکا مبنی بر غنی‌سازی صفر اورانیوم کند.»
مقام‌های ایرانی هشدار داده‌اند در صورت پیشبرد سازوکار ماشه، تهران همکاری خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را متوقف خواهد کرد. برخی دیگر از مسئولان حتی پا را فراتر گذاشته و گفته‌اند بازگشت تحریم‌های سازمان ملل می‌تواند ایران را به سمت خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) سوق دهد؛ اقدامی که به معنای پایان کامل نظارت‌های بین‌المللی بر برنامه هسته‌ای کشور خواهد بود. با این حال، مسعود پزشکیان به نقل از خبرگزاری رویترز در جمعی از روزنامه‌نگاران و تحلیلگران تصریح کرده است که ایران قصد ندارد در واکنش به احیای تحریم‌های سازمان ملل از ان.پی.تی خارج شود.
وضعیت برنامه هسته‌ای ایران چگونه است؟
پس از حمله ۱۲روزه اسرائیل به ایران در ماه ژوئن و حملات هوایی آمریکا به تأسیسات کلیدی فردو، سرنوشت برنامه هسته‌ای تهران در هاله‌ای از ابهام فرو رفته است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، مدعی شد فردو به‌طور کامل نابود شده است؛ اما دیگر ارزیابی‌ها نشان می‌دهد هرچند این سایت به شدت آسیب دیده، برنامه هسته‌ای ایران احتمالاً تنها تا دو سال عقب افتاده باشد.
عباس عراقچی نیز تأکید کرده که بخش بزرگی از ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران زیر آوار مدفون شده است. در عین حال، وضعیت تجهیزات حیاتی در اصفهان همچنان نامشخص است. از زمان آغاز درگیری‌های ژوئن تاکنون، بازرسان بین‌المللی نتوانسته‌اند از این تأسیسات بازدید کنند.
ارسال نظر