صرفه‌جویی از مردم، هدررفت از دولت!/ بحران آب و برق در ایران نه از رفتار مردم، که از ضعف سیاست‌گذاری و سرمایه‌گذاری است

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، دولت این روزها با همه ابزارهای تبلیغاتی‌اش از مردم می‌خواهد «صرفه‌جویی» کنند؛ از کمپین‌های رنگارنگ گرفته تا پیامک‌های هشدار و قبض‌های مقایسه‌ای. اما این مطالبه یک پیش‌فرض اساسی دارد که کمتر کسی به آن اشاره می‌کند. شرط اخلاقی و فنیِ درخواست صرفه‌جویی از مردم این است که ابتدا خود دولت زیرساخت‌هایش را برای جلوگیری از هدررفت به‌روزرسانی کرده باشد.

وقتی طبق آمار رسمی، ۳۰ درصد آب تهران پیش از رسیدن به خانه‌ها در لوله‌های فرسوده تلف می‌شود، معنایش ساده است و آن این است که حتی اگر همه مردم شیر آب را ببندند و مصرف‌شان نصف شود، باز هم بخش بزرگی از منابع به دلیل پوسیدگی شبکه از دست می‌رود. این یعنی صرفه‌جویی مردم به تنهایی قادر به حل بحران نیست، چون چاه اصلی هدررفت در جایی دیگر است؛ در لوله‌هایی که دهه‌هاست نوسازی نشده‌اند.

نمونه مشابه را باید در برق دید. مدیرعامل توانیر می‌گوید ۷۵ درصد خانوارها کم‌مصرف‌اند و قبضشان افزایش نیافته. پشت این جمله چند پیام پنهان است.

نخست، انتقال حس مسئولیت‌پذیری به مردم؛ این آمار به‌طور غیرمستقیم می‌گوید که مردم «همراهی» کرده‌اند و رفتار مصرفی‌شان مطابق الگوست. دوم، پوشاندن ضعف ساختاری؛ اگر اکثریت مردم کم‌مصرف‌اند، پس دلیل کمبود برق یا فشار بر شبکه مصرف بیش از حد نیست، بلکه کمبود ظرفیت تولید، فرسودگی نیروگاه‌ها، عقب‌ماندگی در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و ضعف مدیریت پیک مصرف است. سوم، جا‌به‌جایی بار مسئولیت؛ با این روایت، دولت می‌تواند مشکلات را گردن «پرمصرف‌ها» بیندازد و از پاسخ‌گویی درباره سرمایه‌گذاری در زیرساخت و افزایش بهره‌وری طفره برود.

اما تناقض اصلی اینجاست که حتی وقتی مردم صرفه‌جویی می‌کنند، خاموشی، افت ولتاژ و قطعی برق ادامه دارد. به زبان ساده، صرفه‌جویی مردم به جای آن‌که مکمل توسعه زیرساخت باشد، جایگزین آن شده است. مردم سهم خودشان را داده‌اند، اما سیستم سهم خودش را نه.

در نهایت، بحران انرژی و آب در ایران نه از رفتار مردم، که از ضعف سیاست‌گذاری و سرمایه‌گذاری ناشی می‌شود. تا زمانی که لوله‌ها پوسیده‌اند، نیروگاه‌ها فرسوده‌اند و انرژی‌های پاک سهمی ناچیز دارند، هر پیام صرفه‌جویی بیش از آن‌که راه‌حل باشد، بهانه‌ای برای پوشاندن یک صورت‌مسئله بزرگ‌تر است.