بهره‌گیری از الگوی ترکیه و عربستان برای مقابله با بحران انرژی

 شوربختانه سیاست‌های اجرایی مربوط به حوزه انرژی کشور از استراتژی واحدی تبعیت نمی‌کند و برای مثال در اسناد بالادستی، برنامه‌ها و اهداف مختلفی تدوین شده است. در سند چشم‌انداز 1404 تبدیل شدن ایران به قطب انرژی منطقه، افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر و افزایش صادرات انرژی جزو اهداف کلیدی عنوان شده است. همچنین در برنامه توسعه، گسترش استفاده و تولید از انرژی‌های تجدیدپذیر و افزایش بهره‌وری صنایع مرتبط جزو برنامه‌های اصلی تعیین شده است از طرفی به مساله انتشار گازهای گلخانه‌ای تنها در سند ملی راهبردی انرژی کشور که در سال 1396 مصوب شده اشاره شده است که در عمل کارآیی لازم را ندارد. در واقع اسناد و برنامه‌های مختلفی در حوزه انرژی تدوین و تصویب شده است که هیچ‌کدام اجرایی نشده و امروز شرایط کشور در حوزه انرژی به حالت بحرانی درآمده است.

البته مساله تنها معطوف به داشتن برنامه جامع و واحد نیست بلکه مواردی نظیر تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی، مدیریت ناکارآمد، وابستگی شدید کشور به منابع نفتی و فقدان زیرساخت‌های لازم نیز باعث به وجود آمدن شرایط موجود شده است.

در این سال‌ها که ایران درگیر مسائل تحریمی بوده و از برنامه‌های مختلف انرژی عقب افتاده است، کشورهای رقیب اقتصادی و همسایه ایران نظیر ترکیه و عربستان توانستند با اتخاذ برنامه جامع از بروز کمبود انرژی ممانعت کنند؛ در صورتی ‌که کشورهای در حال توسعه اغلب دچار این کمبود می‌شوند.

کشور ترکیه با تمرکز بیشتر بر امنیت انرژی و توسعه تجدیدپذیرها توانست در کورس رقابت منطقه‌ای باقی بماند و کشور عربستان با ایجاد تحول از اقتصاد نفتی به سوی انرژی پاک و هیدروژن سبز، تلاش دارد جایگاه مهم اقتصادی خود در منطقه را ثبات ببخشد و در جامعه اقتصادی بین‌المللی حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشد.

کشور ترکیه با توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر توانست بخش بزرگی از سبد انرژی خود را به این حوزه بسپارد، آنها با تمرکز بر پروژه‌های بادی، خورشیدی و زمین گرمایی وابستگی خود به واردات انرژی را کاهش دادند و همچنین با تسهیل سرمایه‌گذاری خصوصی در بخش انرژی‌های پاک باعث رونق این صنعت شدند.

ترکیه با تنوع‌بخشی به منابع انرژی از طریق همکاری با کشورهای عراق، آذربایجان و روسیه، امنیت تامین انرژی خود را تضمین کرده و زیرساخت‌های واردات LNG را در این سال‌ها فراهم کرد تا به سبد انرژی خود تنوع ببخشد. این کشور با بهبود بهره‌وری انرژی با اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی در صنایع و ترویج فناوری‌های کم‌مصرف در ساختمان‌ها و حمل‌و‌نقل و همچنین با همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی مانند مشارکت در پروژه‌های انتقال انرژی خط لوله ترانس آناتولی توانستند امنیت انرژی خود را تامین کنند. این کشور با اجرای این سلسله فعالیت‌ها به همراه استفاده از فناوری و نوآوری‌های روز دنیا در حوزه انرژی مانند توسعه ذخیره‌سازی انرژی و شبکه‌های هوشمند و حمایت از استارت‌آپ‌های فعال حوزه انرژی توانست اقتدار خود در منطقه را حفظ کند.

و اما کشور عربستان برنامه جامع انرژی خود را با نگاه تحول‌خواهانه طبق چهارچوب برنامه چشم‌انداز 2030 این کشور اجرا می‌کند. توسعه پروژه‌های عظیم انرژی‌های تجدیدپذیر مانند NEOM و مزرعه‌های خورشیدی به همراه کاهش وابستگی به نفت و تنوع‌بخشی اقتصاد جزو برنامه‌های اصلی و کلیدی این سند چشم‌انداز است. کشور عربستان با سرمایه‌گذاری گسترده در صنعت هیدروژن سبز در حال تبدیل شدن به قطب هیدروژن سبز دنیاست. آنها با توسعه صنایع پایین‌دستی نفت و گاز باعث افزایش ارزش افزوده در زنجیره تامین انرژی شده‌اند.

عربستان با گسترش همکاری‌های بین‌المللی در حوزه انرژی، خود را به یکی از بازیگران اصلی این حوزه تبدیل کرده است. این کشور با تقویت مشارکت در اوپک و اوپک‌پلاس به ثبات بازار نفت کمک شایانی کرده و با جذب فناوری‌های پیشرفته در حوزه انرژی از طریق همکاری با شرکت‌های بین‌المللی مثل آلمان و ژاپن توانسته است صنعت انرژی خود را گسترش دهد. عربستان با اجرای پروژه‌های کربن خنثی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جذب و ذخیره کربن توانسته به عنوان یکی از برترین‌ها در حوزه انرژی شناخته شود.

ظرفیت‌های کشور ایران به این دو کشور بی‌شباهت نیست و آموزه‌های آنها می‌تواند در برخی حوزه‌ها راهکاری برای خروج از بحران باشد، به عنوان نمونه حمایت ترکیه از استارت‌آپ‌های حوزه انرژی می‌تواند سرلوحه کار ما باشد چرا که اکثر حمایت‌های استارت‌آپی در ایران در حوزه دیجیتال صورت می‌گیرد؛ در‌حالی که صنعت انرژی ما به نوآوری و خلاقیت‌های بی‌شماری نیاز دارد.

از طرف دیگر تدوین یک برنامه جامع عملی به دور از خوش‌بینی بیش از حد که ضمانت اجرایی از طرف دولت و مردم داشته باشد، می‌تواند راهکاری برای برون‌رفت از بحران انرژی کشور باشد.

تحریم‌ها و ضعف ارتباط بین‌المللی مناسب با کشورهای دارای تکنولوژی و فناوری یکی از عوامل اصلی وضعیت موجود است که جهت خروج از این شرایط نیاز است این حوزه نیز بهبود پیدا کند تا بتوانیم با تامین امنیت انرژی پایدار کشور، در مسیر توسعه گام برداریم.

مهراد عباد، عضو هیات نمایندگان اتاق تهران