یارانه یا سوبسید شکلی از کمک مالی است که به یک تجارت یا بخش اقتصادی پرداخت میشود. و یا به عبارت دیگر اعطاء کمک مالی به روی یک کالا یا خدمتی که به مردم داده میشود جهت افزایش رفاه عمومی جامعه.
یارانه یا سوبسید انگلیسی: Subsidy) شکلی از کمک مالی است که به یک تجارت یا بخش اقتصادی پرداخت میشود. و یا به عبارت دیگر اعطاء کمک مالی به روی یک کالا یا خدمتی که به مردم داده میشود جهت افزایش رفاه عمومی جامعه.
تعاریف دیگر از یارانه
بانک جهانی: یارانه سود اقتصادی است که معمولاً دولت ها به تولید کنندگان کالا برای تقویت بازار رقابتی کشورها پرداخت میکنند و این یارانه ها ممکن است مستقیم یا غیرمستقیم باشد.
تاریخچه یارانه در جهان
تا قبل از جنگ های جهانی به دلیل سیطره اندیشه اقتصادی کلاسیک ها که مخالف جدی دخالت دولت در فعالیت های اقتصادی بودند چیزی به نام یارانه در مفهوم کنونی آن وجود نداشت در واقع آدام اسمیت بنیانگذار مکتب کلاسیکها که از مخالفان جدی دخالت دولت در فعالیت های اقتصادی بود. تا پیش از جنگ های جهانی دیدگاه او بر اقتصاد غرب حاکم بود تا اینکه بعد ازجنگ جهانی دوم و ایجاد تورم ورکود شدید اقتصادی در کشورهای غربی مکتب های جدیدی در عرصه اقتصاد ظهور پیدا کردند از جمله اندیشه های اقتصادی کینز بود به اعتقاد این مکتب دخالت دولت درتنظیم و تعادل بخشیدن به اقتصاد یکی از وظایف مهم دولت در رشد اقتصادی است.
در حقیقت سر اغاز یارانه به مفهوم کنونی آن شروع جنگ جهانی دوم میباشد که در آن محدودیت شدید منابع با توجه دولت به بخش های خاص موجب شد تا دولت به صورت عملی وارد بازار شود، و کالاهایی را به قیمت بالاتر از قیمت بازار از تولید کننده خریداری کند.
در دوران پس از جنگ نیز کشورها به دنبال رشد و توسعه اقتصادی بودند از این رو ناگزیر به حمایت گسترده از تولیدها و تجارت محصولات خود دست زدند. این مسئله تا به امروز گسترش چشمگیری داشته است. در اغلب کشورهای صنعتی در مورد محصولات کشاورزی، یارانه فقط به تولید کنندگان تخصیص مییابد و نحوه پرداخت سوبسید به این شکل است که دولت با اعلام نرخ تضمینی برای محصولات کشاورزی که غالبا بالاتر از قیمت بازار است این محصولات را خریداری میکند با بهکارگیری این سیاست و بهبود در اقتصاد غرب، رفتهرفته کنترل بخش سیاستگذاری مالی و پولی و اداره بخش عمومی اقتصاد به دولت واگذار شد و از همان دوران که همزمان با جنگ جهانی دوم بود، پرداخت یارانه به شکل امروزی شکل گرفت. حتی در دوران پس از جنگ هم که کشورها به اقتصاد روی آورده بودند و جنگ در قالب جنگ سرد ادامه داشت، با رشد و توسعه اقتصادی، ناچار به پشتیبانی گسترده از تولید و تجارت محصولاتشان بودند که تا امروز نیز ادامه داشتهاست.
تاریخچه یارانه در ایران
یارانه به مفهوم کنونی آن از دهه چهل وارد اقتصاد ایران شد اما تا پیش از آن نیز برخی قوانین و دستور العملها، مصداق هایی جزئی از یارانه بودند هر چند که ماهیتا تفاوت های اشکاری با یارانه کنونی داشته است. در زیر اشاره مختصربه این فعالیت ها میشود.
دوران صفویان نوعی تخفیف مالیاتی وجود داشته است. دوران قاجار سیاست هایی در جهت توسعه زراعت که در ان دادن بذر و مساعده به مستاجر پیش بینی شده بود.
سال ۱۳۱۱:دخالت مستقیم دولت در عرضه و تقاضا (تولید): تصویب قانون جهت تاسیس سیلو در تهران به منظور خرید و ذخیره گندم توسط سازمان غله، برای مقابله با کمبود احتمالی.
سال ۱۳۱۵: بارندگی خوب باعث افزایش عرضه و در نتیجه باعث کاهش قیمت گندم شد. سازمان غله نیز خرید گندم باقیمتی بالاتر ازقیمت بازار برای حمایت از کشاورزان را در دستور کار خود قرار داد و تا سال ۱۳۲۱ نیز دولت دو هدف حمایت از کشاورزان، تهیه و ذخیره گندم و تهیه نان ارزان برای مصرف کنندگان کم در امد را در دستور کار قرار داد که این امر موجب شد تا مالکین بد ترین نوع گندم را به دولت بفروشند و نوع خوب ان را در بازار ازاد عرضه کنند.
جنگ جهانی اول: اولین نظام سهمیه بندی یارانه در ایران
نان مهمترین کالای آن دوران بود که در نظام سهمیه بندی قرار گرفت. گوشت وگندم یارانه اندکی رابه دلیل رشد اقتصادی متعادل به خود اختصاص دادند. میزان سوبسید تا سال ۱۳۱۵ بسیار پایین بود به طوری که کل یارانهٔ پرداختی دولت تا سال ۱۳۵۱ (پایان برنامهٔ پنجم)، ۱۶۶۸ میلیون ریال بود که این میزان تنها نزدیک به ۴٫۱ درصد یارانه در سال ۱۳۵۴ بود. همزمان با افزایش قیمت نفت در ۱۳۵۴حجم عملیاتهای عمرانی افزایش پیدا کرد و درامد افراد زیاد شد، که به موجب این افزایش تقاضا برای کالاهای مصرفی زیاد شد در نتیجه به علت نداشتن صنایع زیر بنایی برای پاسخگویی به تقاضا دولت واردات کالاها را تسریع کرد.
در سال ۵۳ با افزایش صد درصدی واردات کالاها ی مورد نیاز ونیز محدودیت تاسیسات بندری و در نتیجه تاخیر در تحویل کالاهای مورد تقاضا تورم داخلی در کشور را به دنبال داشت. و به دنبال افزایش قیمتها صندوق حمایت از مصرف کننده تاسیس شد. یکی از اهداف این صندوق تمرکز درامور مربوط به پرداخت سوبسید بود. و در ۱۴ مرداد سال ۵۶ وظایف قانونی صندوق حمایت از مصرف کنندگان به سازمان حمان از مصرف کنندگان تولیدکنندگان واگذار شد.
در سال های ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹ حجم فعالیت این سازمان بسیار محدود بود و قیمت گذاری توسط ستاد بسیج اقتصادی دادگاههای نظام صنفی و کمیته امور سنفی صورت میگرفت. و در این سالها بهای کالال و خدمات مصرفی ۴/۱۱ و ۵/۲۳ درصد افزایش یافت. در ۱۳۶۰ به علت محدودیتهای اقتصادی که از پیامدهای جنگ تحمیلی و تحریم اقتصادی بود عرضه یی کالاها و خدمات دچار نوسانات زیادی شد به همین دلیل از این سال قیمت گذاری کالاها وارداتی و نیز تولیدات داخلی ضروری توسط سازمان حمایت از از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان به مرحله اجرا در امد.
با وجود مشکلات بسیار طی سالهای ۱۳۶۰-۱۳۶۴ به علت واردات وسیع کالاها وسهمیه بندی کالاهای اساسی به وسیله طرح کوپن و نیز پرداخت سوبسید؛ از شتاب تورم کاسته شد و روند صعودی قیمتها به طور قابل ملاحظهای کاهش پیدا کرد. طی سالهای ۱۳۶۵-۱۳۶۷و درنتیجه لزوم استفاده از ارز صادراتی و ازاد، قیمت بسییاری از اقلام تولیدات داخلی حدود ۲ تا ۳ برابر افزایش پیدا کرد. و در سال ۱۳۶۸ دولت برای حمایت از اقشار آسیب پذیر پرداخت یارانه را در دستور کار قرار داد. بین سالهای ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲میزان پرداخت یارانه دولت بر حسب قیمت اسمی به طور متوسط ۷/۸۶درصد رشد داشت. و در نیمه دوم سال ۱۳۸۹ طرح هدفمندی یارانهها اجرا گردید که طبق آن یارانهها از تزریق مستقیم به بازار و صنایع به پرداخت نقدی تغییر شکل داد.
اهداف یارانه
سوبسید از نظر دولتها نوعی مالیات منفی محسوب شده، در رده مالیاتها در بودجه دولتی لحاظ میگردد. به این دلیل یارانه را مالیات منفی به حساب میآورند که این مالیات از طرف دولتها، پرداخت میشود، نه دریافت. پرداخت یارانه از دیدگاه دولتها به علت اهداف: اقتصادی، توسعهای، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی پرداخت میگردند. این اهداف میتواند در پرداخت یارانه به مصرفکننده، تولیدکننده، ادارات خدماتی، صادرکننده و یا واردکننده تحقق یابد.
وبه طور کلی اهداف یارانه را میتوان در سه مورد زیر خلاصه کرد: ۱)هدف مند نمودن بکارگیری منابع کمیاب ۲)تثبیت قیمتها ۳)توزیع در امد
نحوه پرداخت یارانه
امروزه در جهان یارانه ها بیشتر به تولیدکنندگان و یا محصولات کشاورزی پرداخت میشود؛ به گونهای که باعث صیانت وضعیت معیشتی تولیدکنندگان و زارعان در مقابل نوسانات قیمت شده و ادامه تولید در کشورها با مشکلی مواجه نمیگردد. اگر اعطاء این نوع یارانه ها با حمایت های دولتی در مقابل نوسانات قیمت وجود نداشته باشد، ممکن است باعث ورشکستگی شدید در بازار تولید صنعتی و کشاورزی گردد. مدلهای دیگری از نحوه پرداخت یارانه در کشورهای مختلف وجود دارد که از جمله آنها میتوان به یارانه مستقیم اشاره کرد که به صورت نقدی به اقشار آسیبپذیر پرداخت میشود؛ هم اکنون یارانه مستقیم در رأس برنامههای دولت ایران است.
رکنا: دومین مرحله یارانه حمایت معیشتی ویژه اقشار کم درآمد بر اساس لیست افراد مشمول اعلام شده ساعت ٢۴:٠٠ امشب به حساب ذینفعان واریز و قابل برداشت خواهد بود.
رکنا: کمیسیون تلفیق مجلس قصد دارد مابه التفاوت ناشی از محاسبه ۸ میلیارد دلار از منابع نفتی با ارز ۴۲۰۰ تا ۱۷۵۰۰ تومانی در لایحه بودجه سال آینده را به صورت یارانه میان مردم توزیع کند.
رکنا:دومین نوبت یارانه معیشتی کرونا تا میانه هفته آتی به حساب سرپرستان خانوار ۳۴ میلیون نفر واریز میشود.
اقتصادی رکنا: شروط برخورداری از یارانه جدیدی که از یک ماه پیش به برخی شهروندان پرداخت میشود اعلام شد.
اقتصادی رکنا: عضو کمیسیون امور داخلی مجلس گفت: مجلس به دنبال حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی کالاهای اساسی در بودجه ۱۴۰۰ می باشد و منابع حاصل از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی باید به صورت مستقیم به خود مردم پرداخت شود.
رکنا: سخنگوی کمیسیون تلفیق لایحه بودجه ۱۴۰۰ با اعلام رقم ۱۰۶ هزار میلیارد تومان مابه التفاوت ارز ۴۲۰۰ و ۱۷۵۰۰ تومانی مصوب در این کمیسیون گفت: در کمیتههای مربوط تا پایان هفته در خصوص نحوه پرداخت مابهالتفاوت ارز که میتواند از طریق بنکارت، یارانه نقدی یا یارانه دارویی باشد، تصمیمگیری میشود.
اقتصادی رکنا: سخنگوی کمیسیون تلفیق لایحه بودجه 1400 گفت: در کمیته های مربوط تا پایان هفته در خصوص نحوه پرداخت مابهالتفاوت ارز که میتواند از طریق بنکارت، یارانه نقدی یا یارانه دارویی باشد، تصمیمگیری میشود.
اقتصادی رکنا: معاون مسکن و ساختمان راه و شهرسازی گفت: ساعت ۲۴ فردا (پنج شنبه) ۲۵ دیماه سومین مرحله ثبت نام مسکن ملی پایان میپذیرد و بعد از اتمام مهلت ثبت نام، پالایش و تکمیل اطلاعات متقاضیان آغاز خواهد شد.