عکس/ به بهانه پایان سریال اجل معلق؛ نگاهی به بازیگرانی که در نقش عزرائیل، فرشته و شیطان ظاهر شدند؛ از گلزار و رامبد جوان در نقش عزرائیل تا بهاره افشاری و حامد کمیلی در نقش شیطان

آیا تا به حال فکر کرده‌اید که چه کسی برای نخستین بار نقش یک شخصیت فراموش‌نشدنی ماورایی را به نمایش کشید؟ شاید پژوهش بیشتری لازم باشد تا به وضوح بتوان گفت نخستین هنرمند در سطح جهانی در چه زمانی چنین نقشی را بازی کرد.

در کشورمان، ایران، نیز شاید سخت باشد که با قطعیت درباره این موضوع صحبت کنید. با این حال، می‌توان گفت که شخصیت‌های ماورایی از نخستین حضورشان در سینما و تلویزیون تا به امروز جایگاه خاصی داشته‌اند و تصویری ماندگار از دنیای فراتر را به نمایش گذاشته‌اند. چه شیطان، و چه فرشته‌ها و ملائک، هرکدام از زاویه دید متفاوتی به تصویر کشیده شده‌اند. این تفاوت‌ها گاهی مخاطب را دچار کمی ابهام می‌کند که کدام یک از این تصاویر به حقیقت نزدیک‌ترند.

نگاه کارگردان‌ها به این شخصیت‌ها متفاوت است و برخی از سازندگان نیز با خلق ظاهری خاص و طراحی لباس‌های غیرمعمول برای این شخصیت‌ها تلاش کرده‌اند جنبه‌های جالب و هیجان‌انگیزی را ارائه دهند که گاه هراس‌انگیز و گاه جذاب است. هدف این مطلب پرداختن به تصاویر خلق شده از این شخصیت‌ها و بازگو کردن نقش‌های ماندگار آن‌ها در سینما و تلویزیون ایران است.

شخصیت مرموز عزرائیل

یکی از چهره‌های برجسته و متفاوت در میان شخصیت‌های ماورایی، عزرائیل ، یا همان فرشته مرگ است. برخلاف سایر شخصیت‌های این دسته که معمولاً به شکل مشابهی تصویر می‌شوند، عزرائیل در تلویزیون و سینما ایرانی چهره‌های بسیار متنوعی داشته است:

مجید مجیدی در فیلم «مرگ دیگری» که در سال ۱۳۶۱ ساخته شد، نخستین بار به نقشی مشابه عزرائیل در سینما ایران جان بخشید.

فرج‌الله سلحشور در اثر «ایوب پیامبر» (۱۳۷۲) که بازتاب‌دهنده زندگی پیامبران بود، خود در نقش عزرائیل هنرنمایی کرد و تسلطش در شخصیت‌پردازی این موجود فرازمینی را به رخ کشید.

رامبد جوان در سال ۱۳۸۶ با فیلم «جعبه موسیقی»، روایتی متفاوت از عزرائیل را ارائه داد. گریم و بازی برجسته او چهره‌ای نو و بی‌همتا از این شخصیت را در ذهن تماشاگران نشاند.

محمدرضا گلزار در فیلم «دموکراسی تو روز روشن» (۱۳۸۹) گران‌ترین عزرائیل سینمای ایران بود که با ظاهری کاملاً مشابه شخصیت‌های فیلم «ماتریکس» به ایفای نقش پرداخت؛ نمایی از گذشته و آینده جهان معنا!

جادوی فرشتگان و ارواح

شخصیت فرشته نیز یکی دیگر از نماد‌های خاطره‌انگیز است که با لباس‌ها و کفش‌های سفید همواره تصویری ثابت در سینما و تلویزیون دارد. با این حال، هنرمندان متفاوتی این دغدغه ماورایی را به نحو خاصی به اجرا درآورده‌اند.

مینا لاکانی در فیلم «روز فرشته» حس تازه‌ای از شخصیت فرشته‌ زن را به مخاطبان منتقل کرد. پس از این اثر، نقش چنین فرشته‌ای به ندرت در آثار ایرانی دیده شد.

کوروش تهامی در سریال «ملکوت» (۱۳۸۹) در نقش یک فرشته ظاهر شد که شباهت‌های ملموسی با خدایان یا ملائک گذشته نداشت؛ چهره‌ای متفاوت از آنچه تا کنون دیده شده است.

پژمان بازغی در سریال «سی‌امین روز» (۱۳۹۰) یک نمونه بروز جدید از فرشته‌هایی با تم تأمل و پند و اندرز را به تصویر کشید.

مهدی سلوکی در سریال «پنج کیلومتر تا بهشت» (۱۳۹۰) نیز یکی دیگر از بازیگرانی بود که به ایفای نقش فرشته در تلویزیون پرداخت.

شخصیت جبرئیل

حضرت جبرئیل یکی دیگر از شخصیت‌هایی است که ملائک در آثار سینما و تلویزیون ایران به تصویر کشیده‌اند. اما دفعات تصویرسازی این شخصیت به علت تقدس خاصی که دارد، محدودتر بوده است. برای نمایش این شخصیت معمولاً از نور و جلوه‌های ویژه کامپیوتری استفاده شده که به نوعی از تأثیرگذاری آن کاسته است.

زهیر یاری در فیلم «مریم مقدس» (۱۳۷۹) و اردلان شجاع‌کاوه در سریال «یوسف پیامبر» (۱۳۸۶) در نقش جبرئیل هنرنمایی داشته‌اند.

ماندگاری شخصیت‌های خاص

برخی از دیگر شخصیت‌های ماورایی که در سینما و تلویزیون خلق شده‌اند، با ماندگاری بالای خود به نماد‌هایی خاص در هنر ایران تبدیل شده‌اند:

اکبر عبدی در فیلم «روز فرشته» (۱۳۷۲)، با ایفای نقشی متفاوت، تصویری جالب و فراموش نشدنی از یک جن را به نمایش گذاشت؛ تصویری که ترکیبی از هراس و محبت را به ارمغان آورد.

رضا کیانیان به خوبی در نقش روح هاتف در فیلم «گاهی به آسمان نگاه کن» (۱۳۸۱)، توانست فضای خاص این اثر کمال تبریزی را تحت تأثیر خود قرار دهد.

حمید فرخ‌نژاد در فیلم «حلقه سبز» (۱۳۸۶) نیز نقش خارق‌العاده‌ای از شخصیت‌های ماورایی به نمایش گذاشت.

شیطان؛ چهره‌ای متفاوت

بعد از عزرائیل، شخصیت شیطان نیز جایگاه خاصی در سینما و تلویزیون داشته است. به خصوص در آثار تلویزیونی بیشتر به تصویر کشیده شده و در این میان، متنوع‌ترین شخصیت‌پردازی‌ها را به خود اختصاص داده است.

بهاره افشاری و مرتضی ضرابی :این دو بازیگر در سریال «او یک فرشته بود» (۱۳۸۴)، نخستین بار نقش شیطان را در تلویزیون به تصویر کشیدند و با ایفای این نقش، اثری ماندگار در ذهن مخاطبان خلق کردند.

حامد کمیلی نیز در سریال «اغما» (۱۳۸۶) با ارائه چهره‌ای متمایز از شیطان، نقش‌آفرینی تأثیرگذاری داشت که به یادگار در ذهن‌ها باقی ماند.