چگونه از احساس گناه رها شویم و خودمان را ببخشیم؟

تحقیقات منتشر شده در مجله Self and Identity به بررسی تجربه‌های واقعی افرادی پرداخته که هنوز پس از اشتباهات یا شرایط سخت، گرفتار شرم و گناه هستند. در این مطالعه، تجربه‌های ۸۰ شرکت‌کننده بررسی و مقایسه شد: افرادی که توانسته‌اند خودشان را ببخشند و آن‌هایی که نمی‌توانند این کار را انجام دهند.

نتایج نشان داد کسانی که همچنان با این مسئله دست و پنجه نرم می‌کنند، خاطرات گذشته را چنان زنده و واقعی احساس می‌کنند که انگار همین حالا اتفاق افتاده است. این افراد بارها و بارها همان موقعیت را در ذهن خود مرور می‌کنند، توانایی حرکت به جلو را ندارند و با احساسات ناخوشایندی چون گناه، پشیمانی، شرم و سرزنش خود مواجه هستند.

چرا بخشیدن خودمان این‌قدر سخت است؟

پروفسور لیدیا وودی‌ات، روانشناس و نویسنده اصلی این پژوهش، معتقد است: «بخشش به خود فقط رها کردن نیست.» او توضیح می‌دهد که افرادی که قادر به بخشیدن خودشان بوده‌اند، همچنان گاهی به اشتباهات گذشته فکر می‌کنند و احساس شرم یا گناه را تجربه می‌کنند؛ اما این احساسات کمتر تکرار می‌شود و شدت کمتری دارد، طوری که زندگی آن‌ها را تحت کنترل قرار نمی‌دهد. این افراد تلاش می‌کنند به جلو حرکت کنند، محدودیت‌های خود (به‌ویژه در زمان وقوع اشتباه یا شرایط دشوار) را بپذیرند و ارتباط خود با ارزش‌ها و اهدافشان را دوباره برقرار کنند.

از سوی دیگر، کسانی که احساس کرده‌اند به عزیزانشان (مانند فرزند، شریک زندگی یا دوست) آسیب رسانده‌اند، با بیشترین چالش‌ها در ادامه زندگی مواجه بودند.

بخشش از دیدگاه روانشناسی

لیدیا وودی‌ات ادامه می‌دهد: « احساس گناه و شرم ممکن است زمانی رخ دهد که در برابر موضوعی احساس مسئولیت کنیم یا آسیب دچار شده باشیم. این احساسات در حقیقت نشان می‌دهند که مغز باید چه چیزی را پردازش کند تا ما بتوانیم خودمان را از شرایط ناخوشایند رهایی ببخشیم. مغز در برخورد با چنین احساساتی تلاش می‌کند آسیب‌های اخلاقی را رفع کرده و ما را به زندگی منطبق با ارزش‌هایمان بازگرداند.»

مسیر تدریجی بخشش

این پژوهش نشان داد که بخشیدن به خودمان یک تصمیم لحظه‌ای نیست. بلکه فرایندی زمان‌بر است که نیازمند تفکر و حمایت محیط اطراف است. پروفسور وودی‌ات می‌گوید: «بخشش به معنی نفی شرم یا مسئولیت نیست؛ بلکه درک منشاء احساس شرم و تمرکز بر نیازهای روانی اصلی است تا فرد بتواند هویت اخلاقی و توانمندی خود را بازسازی کند.»

دکتر ملیسا دِ ول-پالومبو، جرم‌شناس و روانشناس، اظهار می‌دارد: «این پژوهش دیدگاه‌های ارزشمندی درباره رفتار انسان و روند توانبخشی ارائه می‌کند و نشان می‌دهد افراد چگونه با احساس گناه و مسئولیت مواجه می‌شوند. این مطالعه از تجربیات واقعی و گاهی دردناک افرادی که چند دهه پیش چنین تجربه‌هایی داشته‌اند، بهره گرفته و تصویری منحصربه‌فرد از روند احساسات منفی در طول زمان ارائه می‌دهد.»