ضیاء نخست وزیر پیشین بنگلادش و رقیب سرسخت شیخ حسینه، در ۸۰ سالگی درگذشت

به گزارش گروه ترجمه رکنا به نقل از سی ان ان، ضیاء نخستین زنی بود که به عنوان نخست‌وزیر بنگلادش انتخاب شد. او با پرونده‌های فساد روبه‌رو بود که خود آن‌ها را با انگیزه‌های سیاسی توصیف می‌کرد، اما در ژانویه ۲۰۲۵، دیوان عالی بنگلادش او را در آخرین پرونده فساد تبرئه کرد؛ حکمی که می‌توانست به او اجازه دهد در انتخابات عمومی ماه فوریه نامزد شود.

به گفته حزب ملی‌گرای بنگلادش، پس از آنکه ضیاء در سال ۲۰۲۰ به دلیل بیماری از زندان آزاد شد، خانواده‌اش دست‌کم ۱۸ بار از دولت رقیب سیاسی‌اش، نخست‌وزیر وقت شیخ حسینه، درخواست کردند اجازه دهد او برای درمان به خارج از کشور برود، اما این درخواست‌ها رد شد.

پس از برکناری حسینه در سال ۲۰۲۴، دولت موقت به ریاست محمد یونس، برنده جایزه صلح نوبل، سرانجام با این درخواست موافقت کرد. ضیاء در ژانویه به لندن رفت و در ماه مه به بنگلادش بازگشت.

سال‌های نخست استقلال بنگلادش، که در پی جنگ خونین ۱۹۷۱ علیه پاکستان به دست آمد، با ترورها، کودتاها و ضدکودتاها همراه بود، زیرا چهره‌های نظامی و رهبران سکولار و اسلامی برای کسب قدرت رقابت می‌کردند.

همسر ضیاء، رئیس‌جمهور ضیاءالرحمان، در سال ۱۹۷۷ به عنوان فرمانده نظامی قدرت را به دست گرفت و یک سال بعد حزب ملی‌گرای بنگلادش را تأسیس کرد. او به گسترش دموکراسی در کشور نسبت داده می‌شود، اما در یک کودتای نظامی در سال ۱۹۸۱ کشته شد.

موضع سرسختانه ضیاء در برابر دیکتاتوری نظامی به شکل‌گیری یک جنبش مردمی علیه آن کمک کرد که در نهایت به سرنگونی دیکتاتور و فرمانده پیشین ارتش، حسین محمد ارشاد، در سال ۱۹۹۰ انجامید.

رقیب ضیاء در نخستین دوره پیروزی‌اش در سال ۱۹۹۱ و در چندین انتخابات پس از آن، شیخ حسینه بود؛ دختر رهبر استقلال بنگلادش، شیخ مجیب‌الرحمان، که در کودتای ۱۹۷۵ ترور شد.

ضیاء به دلیل انتخابات اوایل سال ۱۹۹۶ مورد انتقاد قرار گرفت؛ انتخاباتی که حزب او با تحریم گسترده احزاب اصلی، از جمله لیگ عوامی به رهبری حسینه که خواهان تشکیل دولت موقت انتخاباتی بود، ۲۷۸ کرسی از ۳۰۰ کرسی پارلمان را به دست آورد. دولت ضیاء تنها ۱۲ روز دوام آورد و سپس یک دولت موقت غیرحزبی روی کار آمد و انتخابات جدید در ماه ژوئن برگزار شد.

ضیاء در سال ۲۰۰۱ بار دیگر به قدرت بازگشت و دولتی ائتلافی با حزب اصلی اسلام‌گرای کشور، جماعت اسلامی، تشکیل داد؛ حزبی که گذشته‌ای تاریک در ارتباط با جنگ استقلال بنگلادش داشت.

حزب ملی‌گرای بنگلادش پیش‌تر روابط نزدیکی با این حزب داشت و دولت ضیاء با پیروی از سیاست‌های حامی سرمایه‌گذاری و بازار آزاد، اعتماد جامعه تجاری را حفظ کرد. ضیاء به داشتن گرایش مثبت به پاکستان شناخته می‌شد و اغلب سخنرانی‌های سیاسی ضد هندی ایراد می‌کرد. هند مدعی بود که به شورشیان اجازه داده شده از خاک بنگلادش برای بی‌ثبات‌سازی ایالت‌های شمال‌شرقی هند استفاده کنند؛ به‌ویژه در دوره دوم نخست‌وزیری او از ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۶.

در آن دوره، ضیاء همچنین با اتهاماتی روبه‌رو شد مبنی بر اینکه پسر بزرگ‌ترش، طارق رحمان، یک دولت موازی را اداره می‌کرد و در فساد گسترده نقش داشت.

در سال ۲۰۰۴، حسینه دولت ضیاء و رحمان را مسئول حملات نارنجکی در داکا دانست که به کشته شدن ۲۴ عضو حزب لیگ عوامی و زخمی شدن صدها نفر انجامید. حسینه به‌سختی از این حمله جان سالم به در برد؛ حمله‌ای که آن را تلاشی برای ترورش توصیف کرد. او در ادامه انتخابات عمومی ۲۰۰۸ را پیروز شد.

حزب ضیاء و متحدانش انتخابات ۲۰۱۴ را در اختلاف بر سر دولت موقت تحریم کردند و این امر به پیروزی یک‌جانبه حکومت هرچه اقتدارگراتر حسینه انجامید. حزب او در انتخابات ۲۰۱۸ شرکت کرد، اما بار دیگر در سال ۲۰۲۴ انتخابات را تحریم کرد و این امر به بازگشت حسینه به قدرت برای چهارمین دوره متوالی از طریق انتخاباتی جنجالی انجامید.

ضیاء در دو پرونده جداگانه فساد به ۱۷ سال زندان محکوم شد؛ پرونده‌هایی که به سوءاستفاده از قدرت در اختلاس از وجوه اختصاص‌یافته به یک خیریه به نام همسر فقیدش مربوط می‌شد. حزب او این اتهامات را دارای انگیزه سیاسی برای تضعیف اپوزیسیون دانست، اما دولت حسینه اعلام کرد در این پرونده دخالتی نداشته و موضوع در اختیار دستگاه قضایی بوده است.

حسینه به دلیل زندانی کردن ضیاء از سوی مخالفان و منتقدان مستقل به‌شدت مورد انتقاد قرار گرفت.

ضیاء در سال ۲۰۲۰ با تصمیم دولت حسینه از زندان آزاد شد و به خانه‌ای اجاره‌ای منتقل گردید و از آنجا به‌طور منظم به یک بیمارستان خصوصی مراجعه می‌کرد. خانواده‌اش بارها از دولت حسینه خواستند اجازه سفر او به خارج از کشور برای درمان صادر شود، اما این درخواست‌ها رد شد.

پس از ۱۵ سال حضور حسینه در قدرت، او در پی یک خیزش مردمی در اوت ۲۰۲۴ برکنار شد و از کشور گریخت. دولت موقت به رهبری محمد یونس، برنده جایزه صلح نوبل، به ضیاء اجازه داد به خارج از کشور سفر کند.

ضیاء سال‌ها از سیاست کناره‌گیری کرده و در گردهمایی‌های سیاسی حضور نداشت، اما تا زمان مرگش رئیس حزب ملی‌گرای بنگلادش باقی ماند. طارق رحمان از سال ۲۰۱۸ به عنوان رئیس موقت حزب فعالیت می‌کرد.

آخرین حضور عمومی او در مراسم سالانه ارتش بنگلادش در پادگان داکا در ۲۱ نوامبر بود؛ جایی که محمد یونس و دیگر رهبران سیاسی با او دیدار کردند. او روی ویلچر نشسته بود و رنگ‌پریده و خسته به نظر می‌رسید.

از او یک پسر بزرگ‌تر، طارق رحمان، به عنوان وارث سیاسی این خاندان برجای مانده است. پسر کوچک‌ترش، عارفات، در سال ۲۰۱۵ درگذشت.