بازی دو سر برد واشنگتن در بحران اوکراین
رکنا سیاسی: واشنگتن در مذاکرات ژنو با کاهش موارد طرح صلح ترامپ به ۱۹ ماده و همراهی شرکای اروپایی، گامی مثبت در مدیریت بحران اوکراین برداشت، اما مسکو طرح جدید را غیرقابل قبول میداند.
ولودیمیر زلنسکی ، رییسجمهور اوکراین بامداد سهشنبه پس از مذاکرات با نمایندگان امریکا و شرکای اروپایی در ژنو و با اشاره به نتایج این دور از مذاکرات گفت که فهرست گامهای لازم برای پایان جنگ اکنون قابل اجرا است. به گفته رییسجمهور اوکراین در چارچوب جدید، بسیاری از عناصر کلیدی و درست گنجانده شدهاند و تعداد موارد مورد توافق کاهش یافته است و دیگر این طرح شامل ۲۸ مورد اولیه دونالد ترامپ رییسجمهور امریکا نیست. زلنسکی در ادامه تاکید کرد که تیم اوکراینی به زودی گزارشی تازه از پیشنویس گامها ارایه کرده و این رویکرد را «کاملا درست» خواند.
به گزارش اعتماد، در حالی که خبرها حاکی از آن است که پس از مذاکرات ژنو، طرح ۲۸ مادهای ترامپ به ۱۹ ماده کاهش یافته، مسکو اعلام کرده که طرح اروپاییها را نمیپذیرد. در همین رابطه یوری اوشاکوف، دستیار رییسجمهور روسیه، با بیان اینکه طرح اروپایی در نگاه نخست کاملا غیرسازنده به نظر میرسد، گفت: «طرح جدید برای ما قابل قبول نیست.» اوکراینیها و اروپاییها پیشتر نسبت به بخشهایی از طرح 28 مادهای ترامپ که به رسمیت شناختن برخی اراضی اوکراین به عنوان قلمرو دوفاکتو روسیه و لغو تحریمها علیه مسکو میپرداخت، واکنش تندی نشان داده و خواستار ارایه طرح جایگزین شده بودند. حال آنکه تنها چند ساعت پس از آنکه دونالد ترامپ درباره چشمانداز پیشرفت دستیابی به یک توافق آتشبس اظهارنظر کرد، روسیه حملهای ترکیبی از موشک و پهپاد علیه اوکراین انجام داد که تمرکز آن به شدت بر کییف، پایتخت اوکراین بود.
پوتین در بازی جدید ناظر است یا بازیگر؟
مقامات اوکراینی و اروپایی در طول آخر هفته گذشته تلاش زیادی کردند تا طرح صلح ۲۸ مادهای جدید دونالد ترامپ برای پایان جنگ در اوکراین را که با مشارکت روسیه تهیه شده و به شدت به نفع کرملین بود، تغییر دهند. حال نیز مقامات امریکایی و اوکراینی از پیشرفتهایی خبر دادند، از جمله برخی تغییرات نامشخصی که مدعیاند در این پیشنویس اعمال کردهاند. ولادیمیر پوتین، رییسجمهور روسیه تاکنون در این میان صرفا نظارهگر بوده است. برای رهبر روسیه، یک طرح صلح دوستانه با کرملین که تابعیت و آسیبپذیری دایمی اوکراین را تثبیت کند، یک پیروزی محسوب میشود. پوتین پیشتر و در یک کنفرانس ویدیویی با مقامات ارشد امنیتیاش گفت که طرح ۲۸ مادهای مشروط بر بحثهای جدی و معنادار میتواند پایهای برای یک توافق صلح نهایی باشد، در غیر این صورت روسیه میتواند همچنان با زور اهداف خود را در اوکراین پیش ببرد. در همین رابطه الکساندر گابوف، مدیر مرکز کارنگی روسیه و اوراسیا، به نیویورک تایمز گفت: «واقعیت این است که غرب وارد مسابقه «درد» با ولادیمیر پوتین شده است. چه کسی میتواند درد بیشتری تحمل کند؟ در این رقابت، پوتین میتواند سختجان باشد و سیستم او نیز سختجان است.»
در ادامه این گفتوگو، گابوف همچنین اشاره کرد که اوکراینیها نیز همانقدر مقاوم هستند، اما کمبود منابع دارند؛ آنها از کمبود پرسنل نظامی، تسلیحات و پول رنج میبرند و همچنین از نبود حمایت متحد و یکپارچه غربی آسیب میبینند.» این درحالی است که توانایی پوتین نیز برای ادامه جنگ نامحدود نیست. اقتصاد او با مشکلاتی روبهرو است، به ویژه پس از کاهش چشمگیر درآمد نفتی که با تحریمهای اخیر دولت ترامپ تشدید شده است. مسکو برای تامین هزینههای جنگ، مالیاتها را افزایش داده و بودجه نظامی سال آینده را کاهش داده است. نیروهای روسیه در حالت تهاجمی هستند، اما پیشروی آنها از نظر تلفات انسانی و تجهیزات آهسته و پرهزینه بوده است. با این حال، پوتین معتقد است که در مقایسه با اوکراین، زمان به نفع اوست. به نظر میرسد وضعیت میدان نبرد برای اوکراین با سرعت در حال وخیمتر شدن است. زلنسکی در داخل کشور به دلیل رسوایی فزاینده فساد تضعیف شده و اوکراین با کمبود نقدینگی برای تامین دفاع و اقتصاد خود مواجه است، در حالی که متحدان اروپاییاش در استفاده از میلیاردها دلار دارایی روسیه مسدود شده برای حمایت مالی از کییف مردد هستند. در این میان ترامپ نیز بار دیگر به اوکراین تاخته و زلنسکی را متهم کرد که از تلاشهای امریکا قدردانی نمیکند. به باور تحلیلگران این تلاشها بود که منجر به ارایه طرح ۲۸ مادهای شد که بر عدم تمایل پوتین برای عقبنشینی در جنگ تاکید داشت و اکنون اوکراین و متحدان اروپایی آن تلاش میکنند تا آن را اصلاح کنند.
توپ در زمین اوکراین است؟
در روزهای اخیر، کرملین عملا دست به کار خاصی نزده است و نیازی هم نداشته. طرح صلح ۲۸ مادهای امریکا و روسیه که هفته گذشته به صورت غیررسمی در رسانهها فاش شد، واشنگتن، کییف و پایتختهای اروپایی را دچار سردرگمی کرده و دقیقا همان شرایطی را ایجاد کرده که ولادیمیر پوتین مدتها به دنبال آن بود: میز مذاکرهای که وزنهاش به شدت به نفع رییسجمهور روسیه سنگینی میکند، اوکراینیهایی که در شرایطی قرار گرفتهاند که باید شرایطی را بسنجند که نمیتوانند بپذیرند و تهدید از دست دادن مهمترین متحدشان را بالای سر خود میبینند. از زمان بازگشت دونالد ترامپ به قدرت، هم پوتین و هم ولودیمیر زلنسکی، بیوقفه تلاش کردهاند تا امریکا را قانع کنند که در برابر صلح مقاومت نمیکنند. از سوی خود ترامپ اما، اوضاع نوسانی و پر فراز و نشیب بوده؛ او در این مدت یکی از طرفین را با پستها و تهدیدهای خشمگینانه مورد انتقاد قرار داده است. با این همه پس از اجلاس ترامپ و پوتین در آلاسکا، که به گفته اغلب منابع ترامپ را ناراضی گذاشت، او برای مدت کوتاهی به طور آشکارتر با کییف همراه شد و روسیه را به مانعتراشی در مسیر صلح متهم کرد. تحریمهای قابلتوجه امریکا علیه نفت روسیه نیز در پی آن اعمال شد. اما طرح صلح 28 مادهای هفته گذشته این دینامیک را به کلی دگرگون کرده است. به گزارش گاردین و در همین حال، مسکو به طور قابلتوجهی سکوت کرده است. وزارت خارجه برای روزها وانمود میکرد که از هرگونه ابتکار صلح بیخبر است. واشنگتن اما در تلاش است تا کییف قبل از سفر هیات امریکایی به مسکو برای نهایی کردن شرایط، با طرح صلح موافقت کند. کرملین بر این باور است که هر حرکت زلنسکی برای پذیرش چیزی نزدیک به پیشنویس ۲۸ مادهای، بحران سیاسی در اوکراین را برخواهد انگیخت؛ نتیجهای که مسکو آن را خوشایند قلمداد میکند. در هر حال پوتین میداند که اوکراین نمیتواند به سادگی مذاکرات را رها کند، چراکه این کشور همچنان به تسلیحات و اطلاعات ارایه شده توسط امریکا وابسته است و اگر متحد اصلیاش کنار بکشد، با یک زمستان بالقوه فاجعهبار روبهرو خواهد شد. حتی اگر کییف از طرح صلح حمایت کند، تحلیلگران و منابع داخلی روسیه انتظار دارند پوتین برای گرفتن امتیازات بیشتر فشار بیاورد. در این رابطه آنتون بارباشین، پژوهشگر مهمان در شورای اروپایی روابط خارجی گفت: «ممکن است ۷۰درصد این طرح قابل قبول باشد، اما بخش باقیمانده آن شامل مواردی است که احتمالا پوتین هرگز با آن موافقت نخواهد کرد.»
به گفته بارباشین، پوتین قطعا خواهد گفت که بله، بیایید روی این کار کنیم؛ اما این موارد هم موارد اصلاحات من هستند.» همزمان تاتیانا ستانووایا، پژوهشگر ارشد در مرکز کارنگی روسیه و اوراسیا، در این رابطه و درگفتوگو با گاردین پیشنویس کنونی طرح صلح ترامپ را که معتقد است به طور ناشیانهای تهیه شده، گفت فضای زیادی برای تفسیر باقی گذاشته و نوعی سند است که پوتین هرگز آن را امضا نخواهد کرد. ستانووایا در ادامه افزود که عبارتهای مبهم درباره بیطرفی اوکراین و توسعه آینده ناتو نیازمند «اسناد، جدول زمانی و تعهدات مشخص» است. به گفته این پژوهشگر بعید است پوتین از هدف اصلی خود یعنی سلطه بر اوکراین عقبنشینی کند و در عوض فشار خواهد آورد تا نسخه بازبینیشدهای از طرح کنونی تهیه شود که بیشتر منافع روسیه را منعکس کند. با این همه اما به نظر میرسد اگر دیپلماسی متوقف شود، پوتین هیچ مشکلی با ادامه جنگ نخواهد داشت، زیرا کرملین بر این باور است که موقعیت اوکراین با گذر زمان بدتر خواهد شد به ویژه اگر ترامپ تهدیدهای خود برای توقف کمکهای نظامی امریکا را عملی کند. ستانووایا میگوید پوتین احتمالا منتظر است ببیند اختلافات ظاهری درون دولت امریکا درباره طرح چگونه پیش میرود. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه امریکا نیز پیشتر و در روز شنبه پس از آنکه یک سناتور جمهوریخواه مدعی شد او خود را از این طرح جدا کرده و آن را ابتکار روسیه خوانده است، تاکید کرد که امریکا این طرح صلح را تهیه کرده است. ستانووایا گفت: «کرملین در حال مشاهده است تا ببیند کدام جناح درون دولت امریکا پیروز میشود. هنوز برای مسکو خیلی زود است که جشن بگیرد.» در سوی دیگر ماجرا نیز امید اوکراین، این است که همراه با متحدان اروپاییاش بتواند طرح را به سندی قابل قبول برای کییف تبدیل کند و ترامپ را متقاعد کند تا از آن نسخه حمایت کند. روز دوشنبه، امریکا و اوکراین یک طرح صلح ۱۹ مادهای ارایه دادند که به طور قابلتوجهی به نفع کییف است، اما حساسترین مسائل سیاسی را به بعد موکول کردهاند. مسکو تقریبا یا حتی مطمئنا این پیشنهاد متقابل را رد خواهد کرد و همه چیز را به نقطه صفر بازخواهد گرداند. به گفته فیودور لوکیانوف، تحلیلگر سیاست خارجی نزدیک به کرملین، با توجه به سرعت تحولات، احتمالا پوتین فعلا نقش تماشاگر را ایفا خواهد کرد. لوکیانوف همچنین تاکید کرد: روسیه احتمالا فشار نظامی را در سطح فعلی حفظ خواهد کرد تا اوکراین طرح ۲۸ مادهای اصلی را بپذیرد، پس از آن مسکو آماده خواهد بود به بحثهای جزییتر وارد شود.
پیدا و پنهان طرح ۲۸ مادهای ترامپ
به گزارش نیویورک تایمز، اکثر مفاد پیشنویس اولیه 28 مادهای، بازتابدهنده خواستههای طولانیمدت پوتین است، ازجمله محدودیت بر ارتش اوکراین و ممنوعیت عضویت این کشور در ناتو. همچنین حمایتهایی از زبان روسی و کلیسای ارتدوکس روسیه در قالب عباراتی مرتبط با قوانین اتحادیه اروپا درباره زبانها و ادیان اقلیت گنجانده شده بود، اما پوتین در اظهارات روز جمعه خود گفت وقتی در آگوست با ترامپ در آلاسکا دیدار کرده، امریکاییها از روسها خواسته بودند انعطاف نشان دهند و او آماده بود که این کار را انجام دهد. به ادعای ناظران به احتمال زیاد منظور پوتین از این حرف، موضوع قلمروهای تصرف شده است. مذاکرهکنندگان روسیه خواسته اولیه خود برای واگذاری کامل چهار منطقهای که مسکو در سال ۲۰۲۲ «ضمیمه» کرده بود را کنار گذاشتند، هر چند روسیه کنترل بخشهای وسیعی از آن مناطق، ازجمله دو مرکز استان را در دست ندارد. گفتنی است در آلاسکا، پوتین آمادگی خود را برای توقف جنگ اعلام کرد، مشروط بر اینکه اوکراین علاوه بر رعایت سایر خواستههای کرملین، تنها بخش باقیمانده از منطقه «دونتسک» که دراختیار داشت را واگذار کند. حال نیز طرح ۲۸ مادهای خواستار خروج اوکراین از این قلمرو است، که به «منطقه غیرنظامی» تبدیل شده و به عنوان خاک روسیه به رسمیت شناخته شود. از آنجا که پوتین جنگ خود را در داخل کشور به عنوان عملیاتی برای نجات مردم روسزبان «دونتسک» و منطقه مجاور «لوهانسک» معرفی کرده، دشوار خواهد بود که پیروزیای در داخل کشور به شکلی برجسته گردد که منجر به تصرف بقیه دونتسک نشود. روسیه هماکنون کنترل «لوهانسک» را در دست دارد. در این راستا اشتفان مایستر، تحلیلگر روسیه فعال در شورای آلمان برای روابط خارجی، گفت هنوز مشخص نیست که پوتین حاضر به مصالحه خواهد بود یا خیر. به گفته مایستر، پوتین ممکن است در تلاش باشد تا ترامپ را از اوکراینیها و اروپاییها جدا کند و مسیر تسلط روسیه بر اوکراین از طریق زور را هموارتر سازد. مایستر در ادامه گفتوگویش با نیویورک تایمز گفت: «محاسبه پوتین این است که امیدوار است ترامپ از زلنسکی ناامید شود و هرگونه حمایتی را پس بگیرد و اگر تبادل اطلاعات یا موشکهای برد بلند وجود نداشته باشد، اروپاییها نمیتوانند جایگزین واشنگتن شوند. پوتین میخواهد اوکراین را بشکند!»
صلح یا سردرگمی؟
با این همه و با مطالعه تحلیلها در پایتختهای غربی، ممکن است اینگونه به نظر برسد که طرح صلح پیشنهادی دونالد ترامپ برای پایان جنگ اوکراین، سند رویایی روسیه است. حتی مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، به سناتورهای امریکایی گفته است که این طرح «لیست آرزوهای» مسکو است. روبیو از آن زمان همراه با هیات اوکراینی ظاهر شد تا یک چارچوب صلح بهروز شده و اصلاح شده را معرفی کند که به طور کامل حاکمیت اوکراین را تضمین میکند. به نظر میرسد اکنون امریکاییها باید برای بحث درباره جزییات این طرح به مسکو سفر کنند. اما با وجود همه این صحبتها، رهبران کرملین احتمالا از آنچه تاکنون روی میز بوده راضی نیستند. متن پیشنویس کاملا مبهم، متناقض و گاه حتی مضحک است. به گزارش شورای راهبردی روابط خارجی اروپا چندین ماده از این طرح مستقیما به هسته خواستههای اصلی روسیه مربوط میشود: یعنی تبدیل شدن عضویت اوکراین در ناتو به یک آرزو! براساس پیشنویس، کییف باید یک بند «بدون ناتو» را در قانون اساسی خود ثبت کند و بسته به نحوه تفسیر عبارات ناشیانه، ناتو نیز از پذیرش اوکراین خودداری کرده و ممکن است از گسترش نفوذش در سایر مناطق نیز خودداری کند. هیچ نیرویی از اعضای ناتو نباید در اوکراین مستقر شود و اوکراین باید اندازه ارتش خود را از حدود یک میلیون نفر به ۶۰۰ هزار نفر کاهش دهد. مسکو بخش «بدون ناتو» را تایید میکند، اما احتمالا خواستار تعهدات قانونی و الزامآور خواهد شد؛ برای مثال، رد رسمی تصمیم اجلاس ناتو در بخارست ۲۰۰۸ مبنی بر امکان عضویت اوکراین. با این حال، ارتش ۶۰۰ هزار نفری اوکراین برای مسکو قابلقبول نیست. مسکو ممکن است حاضر به مذاکره درباره عدد دقیق باشد، اما این سقف هنوز فاصله زیادی با «غیرنظامیسازی» دارد که مقامات روسیه از آغاز جنگ بر آن اصرار داشتهاند. با این همه اما موضوع سرزمینها موضوع بسیار مشکلسازتری برای مسکو است. این پیشنویس تنها به روسیه وضعیت «عملا موجود» میدهد، خطوط مرزی را در خط تماس تثبیت میکند و یک منطقه غیرنظامی در بخش باقیمانده تحت کنترل اوکراین در استان «دونتسک» ایجاد میکند. این وضعیت برای اوکراین اما به دلیل نقض حاکمیتش غیرقابل قبول است، اما برای مسکو نیز کافی نیست، زیرا روسیه خواستار به رسمیت شناختن کامل قانونی دستاوردهای خود است. برای مسکو، وضعیت «عملا موجود» به معنای آن است که شرایط میتواند تغییر کند و کنترل روسیه بر این مناطق ممکن است به چالش کشیده شود. در ادامه گزارش شورای راهبردی روابط خارجی درباره جزییات پیشنویس صلح احتمالی روسیه و اوکراین آمده است که تضمینهای امنیتی نیز یک بنبست دیگر ایجاد میکند، چراکه این سند مشخص نمیکند که اوکراین تحت این توافق چه چیزی دریافت خواهد کرد. روسیه تنها تضمینهایی را میپذیرد که در آنها حق وتو دارد و بتواند به طور موثر تعیین کند که چه چیزی نقض پیمان صلح است و چه پاسخی مناسب است.
صلح برای اوکراین یا معامله دو سربرد برای واشنگتن؟
این طرح جنجالی همچنین یک هدف بزرگ امریکایی را محقق خواهد کرد: کسب سود از ارایه امنیت و مشارکت در بازسازی اوکراین. در این سند آمده است که امریکا از ۱۰۰ میلیارد دلار دارایی مسدود شده روسیه برای بازسازی استفاده خواهد کرد و ۵۰درصد از سود حاصل را نگه میدارد. باقی داراییها برای ابزار سرمایهگذاری ویژه امریکا-روسیه برای پروژههای مشترک با هدف تقویت منافع متقابل و ثبات بلندمدت به کار گرفته میشود. به طور کلی، واشنگتن از حدود ۳۰۰ میلیارد دلار از داراییهای مسدود شده روسیه استفاده خواهد کرد. مسکو ممکن است اگر سایر خواستههایش برآورده شود، با اکراه این وجوه را نادیده بگیرد. موضوع مهمتر اما برای مسکو، رفع تحریمها است. در این پیشنویس چارچوب مشخصی برای رفع تحریمها ارایه نشده و تنها گفته شده که تحریمها به طور جداگانه و تدریجی بررسی و درباره حذفشان توافق خواهد شد. مسکو قطعا بر برنامهای محکم و الزامآور برای رفع تحریمها با جدول زمانی تضمینشده اصرار خواهد کرد که امریکا یا اتحادیه اروپا نتوانند به صورت یکجانبه آن را تغییر دهند. با این حال، کرملین ممکن است از غیبت اتحادیه اروپا به طور غیررسمی خرسند باشد. طرح ۲۸ مادهای هیچ نقشی برای این بلوک در شکلدهی به توافق پیشبینی نمیکند و دستورهای مستقیمی از امریکا به همتایان اروپایی خود تعریف کرده. ابتدا، اتحادیه اروپا باید تمامی داراییهای مسدودشده روسیه که دراختیار دارد را تحویل دهد. طرح تحت حمایت امریکا همچنین مقرر شده که نیروهای اتحادیه اروپا/ناتو در لهستان مستقر شوند، اتحادیه اروپا ۱۰۰ میلیارد دلار برای بازسازی اوکراین هزینه کند، تحریمها علیه روسیه طبق جدول زمانی که امریکا و روسیه تعیین میکنند، برداشته شود. انتظار میرود اتحادیه اروپا فرآیند الحاق اوکراین به اتحادیه اروپا را تسریع کند، درحالی که نقشی اساسی در معماری امنیتی پس از جنگ اوکراین نخواهد داشت. به گزارش این موسسه مطالعاتی، نقاط مبهمتری در این طرح وجود دارد، به گونهای که در بخشهای مختلف سند، برخی مواد کاملا عجیب دیده میشود. بندی که میگوید «اگر اوکراین به طور غیرعمد موشکی به مسکو یا سن پترزبورگ شلیک کند، تضمینهای امنیتی لغو میشوند» ظاهرا این بند به طور ضمنی حمله به دیگر شهرها را قابل قبول میداند!
اروپا و صلح اوکراین
واقعیت این است که تاکنون خواستههای اصلی مسکو حتی یک قدم هم جابهجا نشده است. مهم نیست که یک طرح اروپایی چقدر خوب تدوین شده باشد یا هر پیشنویس بعدی امریکایی چگونه باشد؛ هیچ طرحی با مشارکت امریکا، اتحادیه اروپا و اوکراین شانس واقعی پذیرش کرملین را ندارد. این وضعیت دو نتیجه احتمالی باقی میگذارد؛ اول اینکه مسکو به طور کامل پیشنهاد را نادیده بگیرد. این وضعیت به ترامپ اجازه میدهد که اوکراین را مقصر ندانسته و حمایت خود را ادامه دهد. دوم اینکه مسکو به اندازهای مشارکت کند که حداقل یک فرصت فرضی برای مصالحه ایجاد شود. با این حال، احتمال گزینه دوم کم است. به هر حال، حتی اگر برای غربیها به نظر برسد که این طرح هدیهای به روسیه است، طرح ۲۸ مادهای همچنان از فهرست آرزوهای طولانیمدت مسکو کوتاه است.
سناریوی محتملتر این است که امریکا، اتحادیه اروپا و اوکراین به نوعی مصالحه حداقلی برسند، اما نهایتا مسکو طرح را به دلیل برآورده نکردن خواستههای اصلی خود رد کند، چراکه به نظر میرسد شکاف بین نتایج نهایی موردنظر دوطرف همچنان گسترده و تاحد زیادی ناسازگار است.
مسکو به دنبال توافقی است که دستاوردهای سرزمینی خود را تثبیت و گسترش دهد، درحالی که کییف و پایتختهای اروپایی بر حفظ حاکمیت اوکراین اصرار دارند. نه ترامپ و نه روبیو جزییاتی درباره تغییرات اعمال شده بر طرح اولیه ۲۸ مادهای ارایه نکردند؛ طرحی که رهبران اروپایی در آن مشارکت نداشتند و طبق آن اوکراین از ناتو خارج نگه داشته شده و هواپیماهای جنگنده اروپایی در لهستان همسایه مستقر میشوند.
ارسال نظر