رویارویی عراقچی و ویتکاف؛ آیا لحظه حساس بازی همینجاست؟

همزمان با گرم‌تر شدن مذاکرات میان ایران و آمریکا و حواشی ایجاد شده پیرامون آن، هر روزه شاهد اخبار بیشتری در خصوص مذاکره‌کنندگان ارشد ایران و آمریکا در رسانه‌های تصویری و مکتوب هستیم. 

به گزارش فرارو، پس از روی کار آمدن ترامپ و پیروزی وی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، در ابتدا تردیدهایی در خصوص رویکرد دولت او در خصوص مسأله هسته‌ای ایران وجود داشت و مشخص نبود قرار است وی چه رویکردی را در قبال ایران پیش بگیرد؛ به خصوص آنکه در آغاز دولت وی اخبار مبنی بر فشار اسرائیل برای کشاندن آمریکا به جنگی علیه ایران وجود داشت. 

اما با این حال دولت ترامپ بر خلاف خواست اسرائیل، آغاز مذاکره با ایران و روند دیپلماسی را ترجیح داد و در همین راستا نیز دونالد ترامپ، «استیو ویتکاف»، دوست قدیمی خود را مذاکره کننده ارشد در این گفت‌وگوها انتخاب کرد. در طرف مقابل، ایران که بارها گفته بود هدفش از ادامه برنامه هسته‌ای، مقاصد صلح‌آمیز است، اعلام کرد آمادگی دارد تا نگرانی‌ها در خصوص برنامه هسته‌ای را مرتفع کند و در همین راستا نیز، «سید عباس عراقچی»، وزیر خارجه کشورمان، مسئولیت هدایت تیم مذاکره کننده ایرانی را برعهده گرفت. 

حال با داغ‌تر شدن اخبار مذاکرات و شنیدن اظهارات مختلف و گاه تند مذاکره کنندگان ارشد آمریکا و ایران و پاسخ‌های متقابلی که هرکدام از آن‌ها به همدیگر می‌دهند، ممکن است این پرسش به ذهن متبادر شود که هرکدام از این دو شخصیت چه ویژگی‌ها و پیشینه‌هایی دارند و آیا عباس عراقچی، نماینده کشورمان در تیم مذاکرات ایران قادر است تا در برابر ویتکاف ایستادگی کند؟ 

وقتی ترامپ همه را غافلگیر کرد! 

درست پس از آنکه ترامپ در کنفرانس مطبوعاتی خود با نخست وزیر اسرائیل در فروردین ماه به ناگاه همه را غافلگیر کرد و از انجام مذاکره با ایران سخن گفت، نگاه‌ها به این سمت رفت که چه کسی قرار است سکان گفت‌وگوهای هسته‌ای را از طرف آمریکا بر عهده گیرد. 

پس از آن بود که پایگاه خبری- آمریکایی آکسیوس همان زمان در خبری به نقل از یک منبع آگاه اعلام کرد ««استیو ویتکاف» فرستاده کاخ سفید به خاورمیانه از طرف آمریکا و «سید عباس عراقچی»، وزیر خارجه ایران ریاست این مذاکرات را عهده دار خواهند بود؛ خبری که بلافاصله از سوی منابع داخلی نیز مورد تأیید قرار گرفت. 

پس از این اعلام و در همان زمان، بلافاصله رسانه‌های خبری تلاش کردند تا نیم‌نگاهی به زندگی و کارنامه «استیو ویتکاف»، مذاکره کننده آمریکا بیندازند. 

همدم چهل‌ساله ترامپ

شاید یکی از دلایلی که سبب شد تا ترامپ سکان مذاکرات هسته‌ای را به دست «استیو ویتکاف» بسپارد، شناختی است که او از ویتکاف در طول چهار دهه گذشته دارد. بنابر آنچه شبکه الجزیره در گزارشی ژانویه ۲۰۲۵ در خصوص ویتکاف منتشر کرده، او و ترامپ چهار دهه است که با هم سابقه دوستی دارند و حتی با همدیگر نیز بازی گلف می‌کنند. او حتی سپتامبر سال گذشته (شهریور ماه سال ۱۴۰۳) زمانی که ترامپ در نزدیکی زمین گلفش درفلوریدا مورد سوءقصد ترور قرار گرفت، همراه او بود. 

مشاور املاکی که دیپلمات شد

ویتکاف در ابتدا حرفه خود را به عنوان مشاور املاک یا به اصطلاح دقیقتر «وکیل املاک» در آمریکا آغاز کرد و سپس به یک میلیاردر سرمایه‌گذار و سازنده املاک بدل شد. وال استریت ژورنال در نوامبر سال گذشته میلادی در توصیف خصوصیات ویتکاف پس از انتخاب به عنوان فرستاده رئیس جمهور در امور خاورمیانه، در گزارشی با عنوان «چگونه یک املاکی به مرد خاورمیانه‌ای ترامپ بدل شد» نوشت: استیو ویتکاف یک معامله‌گر و هم‌پیمان نزدیک رئیس جمهور ترامپ است. او هیچ سابقه دیپلماتیکی ندارد و احتمالا بحران‌ها را به مانند مذاکرات پیچیده ملکی می‌بیند. » این روزنامه البته می‌نویسد در میان فعالان بازار ملک، ویتکاف به عنوان فردی باهوش و مذاکره کننده‌ای با استعداد شناخته می‌شود. 

تاجرزاده‌ای که دیپلمات شد

اما در این سوی ماجرا، مذاکره کننده کشورمان یعنی سید عباس عراقچی قرار دارد. در همین ارتباط، چند روز پیش پایگاه خبری نشریه صهیونیستی «یدیعوت آحارونوت» در مطلبی با عنوان «مذاکره کننده‌ای چیره دست که شیطان را در کلمات غرق می‌کند»، به زندگی و پیشینه مذاکره کننده ارشد کشورمان پرداخت و نوشت: عراقچی که در سال ۱۹۶۲ (۱۳۴۱ شمسی) در یک خانواده تاجر زاده شد، از همان ابتدا با هنر چانه‌زنی آشنا شد. پدربزرگ وی که یک تاجر معروف فرش بود، خانواده‌اش را به ادامه کار بازرگانی تشویق می‌کرد؛ هرچند عراقچی مسیری متفاوت را برگزید. او در طول جنگ ایران و عراق به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ملحق شد و در آنجا به عنوان یک افسر میدانی خدمت کرده و مجروح شد. 

پس از آن او در دانشکده روابط بین‌الملل وزارت خارجه به تحصیل پرداخت و در سال ۱۹۸۸ موفق به کسب مدرک لیسانس شد. او بعدا مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته علوم سیاسی از دانشگاه آزاد اسلامی و مدرک دکترای خود را در رشته «اندیشه سیاسی» از دانشگاه کنت (University of Kent) در انگلستان دریافت کرد. او تا کنون چندین نقش دیپلماتیک از جمله مشاور حقوقی، سخنگوی وزارتخانه، سفیر و دبیر شورای روابط خارجی را بر عهده داشته است. 

عراقچی در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد وارد پرونده هسته‌ای ایران شد و زمانی که حسن روحانی در سال ۲۰۱۳ انتخاب شد، محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، او را به عنوان معاون امور حقوقی و بین‌المللی منصوب کرد؛ اقدامی که به شکلی مؤثر او را به نفر دوم تأثیرگذار در وزارت خارجه تبدیل کرد. او رهبری تیم ایران را در مذاکراتی که به برجام منتهی شد، برعهده داشت. 

دو مذاکره کننده‌ای که اهل چانه‌زنی هستند

اما همانطوری که از پیشینه هر دو مذاکره کننده ایران و آمریکا مشخص است، هم ویتکاف و هم عراقچی با هنر چانه‌زنی کاملا آشنایی دارند. ویتکاف همانطوری که در بالاتر ذکر شد، پیشینه اصلی‌اش مشاوری املاک بوده است و از همین رو نیز با فوت و فن چانه‌زنی در کسب و کار آشنایی کامل دارد. حتی همانطوری که از شواهد و قرائن بر می‌آید، یکی از دلایلی که ترامپ تلاش کرد تا بجای استفاده از دیپلماتهای کهنه کار از وی به عنوان مذاکره کننده ارشد استفاده کند، پیشینه طولانی وی در امر تجارت و مشاوری املاک بوده است. 

در سوی مقابل، عراقچی نیز همانطوری که بیان شد، فردی است که در خانواده‌ای اهل تجارت و چانه‌زنی بزرگ شده است. پدربزرگ وی تاجر معروف فرش بوده و خانواده را نیز به ادامه کار بازرگانی تشویق می‌کرده است. همین پیشینه تاجری برای عراقچی کافی بود تا وی با هنر چانه‌زنی آشنا باشد و بعدها نیز همین مسأله را دستاویز نگارش کتابی به عنوان «قدرت مذاکره» کند؛ کتابی که البته به تازگی نسخه‌ای از آن نیز به عربی منتشر شده است. 

او در کتاب خود می‌نویسد که مذاکرات صرف یکسری نشست میان دیپلمات‌ها نیست؛ بلکه هنری است ریشه‌دار در فرهنگ ایران که به خصوص در بازارهای ملی مشهود است؛ جایی که تجاری قدیمی با مهارتی بی‌نظیر چانه‌زنی می‌کنند. 

تمایزی که شخصیت ویتکاف را از عراقچی جدا می‌سازد

اگرچه در بالا ذکر کردیم که عراقچی از خانواده‎ای تاجر است که با هنر چانه‌زنی آشنایی دارد، اما وجود برخی تمایزها سبب می‌شود تا شخصیت وی از فردی مانند ویتکاف متمایز شود. 

مهمترین ویژگی که شخصیت ویتکاف را از عراقچی جدا می‌سازد، این است که ویتکاف همانطوری که در بالاتر ذکر شد، صرفا دارای پیشینه تجاری بوده و پیش از ریاست جمهوری ترامپ هیچ سابقه دیپلماتیکی ندارد. طبق آنچه در نشریه وال استریت ژورنال در خصوص وی آمده و بالاتر نیز آمد: «ویتکاف هیچ سابقه دیپلماتیکی ندارد و احتمالا بحران‌ها را به مانند مذاکرات پیچیده ملکی می‌بیند.» 

در مقابل اما عراقچی هنر چانه زنی که از پیشینه خانوادگی‌اش به ارث رسیده را با دانش علوم سیاسی در هم آمیخته، و انجام سال‌ها کار دیپلماتیک سبب شده است تا از وی چهره‌ای پر سابقه در هنر مذاکرات به نمایش در بیاید. شاید به خاطر همین تجارب بوده است که حتی رسانه‌ای اسرائیلی در توصیف او می‌نویسد: مذاکره کننده‌ای چیره دست که شیطان را در کلمات غرق می‌کند.