بمب‌افکن پنهانکار B-2 اسپیریت ؛ روح گران‌ قیمت و مرموز آمریکا در آسمان

به گزارش رکنا، ایده ساخت هواپیمای رادارگریز در ارتش آمریکا به دهه ۱۹۶۰ بازمی‌گردد؛ زمانی که پنتاگون با معرفی پروژه XB-70 تلاش کرد بمب‌افکنی مافوق‌صوت و بلندپرواز بسازد که بتواند از دست رادارهای شوروی بگریزد. این رویکرد بعدها در دهه ۱۹۷۰ با توسعه بمب‌افکن B-1 ادامه یافت که با پرواز در ارتفاع پایین، تلاش داشت از دید سامانه‌های پدافندی پنهان بماند، اما پیشرفت فناوری موشکی روس‌ها این راهبردها را ناکارآمد کرد.

در سال ۱۹۷۴، بخش تحقیقات پیشرفته پنتاگون (DARPA) بررسی امکان ساخت جنگنده‌ای به اندازه F-4 با سطح مقطع راداری برابر یک پهپاد شناسایی را آغاز کرد. نتیجه این پژوهش با همکاری شرکت لاکهید نشان داد که ترکیب طراحی بدنه با زوایای خاص و استفاده از مواد جاذب امواج راداری، می‌تواند هواپیمایی واقعاً پنهانکار بسازد. این دستاورد، ابتدا به تولد جنگنده F-117 و سپس به بمب‌افکن استراتژیک B-2 منجر شد که طراحی آن به شرکت نورثروپ (با مشارکت بوئینگ) سپرده شد.

B-2 اسپیریت برگرفته از طرح بال‌ پرنده دهه ۴۰

طراحی B-2 بر پایه مفهوم «بال پرنده» بود؛ الگویی که در دهه ۱۹۴۰ با هواپیمای YB-49 توسط نورثروپ مطرح شد. اگرچه آن پروژه به دلیل مشکلات پایداری لغو شد، اما در دهه ۱۹۸۰ با پیشرفت رایانه‌ها، امکان کنترل پرواز بال‌پرنده ممکن شد و نورثروپ مجدداً این ایده را در قالب B-2 ارائه کرد. این پروژه با هزینه‌ای بالغ بر ۲۳ میلیارد دلار و در بالاترین سطوح محرمانگی دنبال شد تا اینکه B-2 سرانجام در سال ۱۹۸۹ پرواز کرد و یک سال بعد در معرض دید عموم قرار گرفت.

ویژگی‌های پروازی و طراحی فنی B-2 اسپیریت

B-2 یک بمب‌افکن مادون‌صوت با طول ۲۱ متر، وزن خالی ۷۱ تن و حداکثر وزن برخاست ۱۷۰ تن است. طراحی آن به‌گونه‌ای است که هیچ سکان عمودی ندارد و پایداری آن تنها از طریق رایانه و سطوح متحرک بال تأمین می‌شود. بدون سیستم کنترل دیجیتال، پرواز با B-2 عملاً ناممکن است.

این بمب‌افکن از چهار موتور توربوفن جنرال الکتریک F118-GE-100 بدون پس‌سوز بهره می‌برد که در درون بدنه و به شکلی طراحی شده‌اند که کمترین بازتاب راداری و امواج فروسرخ را تولید کنند.

تسلیحات مرگبار B-2 اسپیریت ؛ از بمب خوشه‌ای تا هسته‌ای

B-2 می‌تواند تا ۲۳ تن سلاح حمل کند، هرچند ظرفیت عملیاتی آن حدود ۱۸ تن است. تسلیحات قابل حمل این بمب‌افکن شامل:

• تا ۸۰ بمب هدایت ماهواره‌ای GBU-38

• ۱۶ بمب سنگین GBU-31 یا Mk-84

• تا ۳۶ بمب خوشه‌ای

• موشک‌های دوربرد AGM-154 (برد ۲۲ تا ۱۳۰ کیلومتر)

• توانایی حمل ۱۶ بمب هسته‌ای

• در آینده: موشک استراتژیک AGM-158 JASSM-ER با برد ۱۰۰۰ کیلومتر

یکی از قابلیت‌های منحصربه‌فرد B-2، توانایی هدف‌گیری هم‌زمان ده‌ها هدف با بمب‌های هدایت‌شونده است؛ یعنی یک پرواز، ۸۰ هدف. این ویژگی، B-2 را به کابوس واقعی دشمنان تبدیل کرده است.

رادار پیشرفته و سامانه‌های هوشمند

B-2 دارای رادار آرایه فازی فعال APQ-181 است که با ۲۱ حالت مختلف هوا به زمین، قابلیت شناسایی اهداف متحرک، ترسیم نقشه سه‌بعدی از زمین و ناوبری دقیق را دارد، بدون آنکه پنهانکاری پرنده را به خطر اندازد. همچنین سامانه‌های نظارتی داخلی با استفاده از نرم‌افزارهای پیشرفته، به‌صورت پیوسته سلامت اجزای اصلی هواپیما را بررسی و گزارش می‌کنند.

ارتقاءهایی نظیر تبدیل کنترل موتور از آنالوگ به دیجیتال، نصب لینک 16 برای اشتراک داده‌های تاکتیکی، و بهبود پوشش‌های جاذب رادار باعث شده B-2 در گذر زمان مدرن باقی بماند.

تولید محدود؛ هزینه‌های نجومی

اگرچه نیروی هوایی آمریکا قصد خرید ۱۳۲ فروند را داشت، اما پس از فروپاشی شوروی و به دلیل هزینه بالا، تنها ۲۱ فروند تولید شد. میانگین قیمت هر فروند نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار بود، اما در صورت افزودن هزینه‌های پشتیبانی و زیرساخت‌ها، بهای تمام‌شده هر فروند به ۹۲۰ میلیون دلار رسید. هزینه عملیاتی هر ساعت پرواز B-2 بالغ بر ۱۳۵ هزار دلار است، در حالی که این عدد برای B-52 تنها ۷۲ هزار دلار است.

B-2 اسپیریت در میدان نبرد

• جنگ کوزوو (۱۹۹۹): B-2 برای نخستین بار در عملیاتی رزمی ظاهر شد و از خاک آمریکا برخاسته، یوگسلاوی را بمباران کرد و بازگشت. حدود ۳۳٪ از اهداف راهبردی توسط B-2 نابود شد.

• افغانستان (۲۰۰۱): پروازی ۴۴ ساعته برای بمباران اهداف طالبان.

• عراق (۲۰۰۳): از پایگاه دیگو گارسیا بلند شد و حدود ۶۸۰ تن بمب رها کرد که شامل ۵۸۳ بمب هدایت‌شونده بود.

شکست در مأموریت؛ واقعیتی تلخ

در سال ۲۰۲۳، رسانه‌های آمریکایی از حمله‌ای ناموفق با B-2 به یکی از اهداف در خاورمیانه گزارش دادند. این حمله که به‌واسطه اطلاعات نادرست ماهواره‌ای انجام شد، با انحراف از هدف و اثری محدود پایان یافت. برخی منابع اعلام کردند که یکی از بمب‌ها در منطقه‌ای دورتر از هدف از پیش تعیین‌شده فرود آمد. اگرچه هواپیما سالم به پایگاه بازگشت، اما این شکست پرسش‌هایی درباره قابلیت B-2 در مقابله با سامانه‌های نوین دفاعی مطرح کرد.

B-2 اسپیریت، نماد اوج فناوری هوافضا و پنهانکاری آمریکاست؛ بمب‌افکنی گران‌قیمت، پیچیده و راهبردی که هرچند همیشه در میدان نبرد حاضر نیست، اما حضور احتمالی‌اش کافی‌ست تا دشمن را در وضعیت آماده‌باش دائم قرار دهد. با ورود نسل جدید بمب‌افکن‌ها مانند B-21، ممکن است روزهای پایانی خدمت «روح پنهانکار» فرارسیده باشد، اما میراث آن در تاریخ هوافضا جاودانه خواهد ماند.