گذار بزرگ از پول دولتی به «اعتماد الگوریتمی»؛ اقتصاددانان در سمینار رمزارزها چه گفتند؟
رکنا اقتصادی: روز دوشنبه ۲۶ آبان‌ماه، سمیناری تحت عنوان «گذشته و آینده پول با نگاهی به چشم‌انداز رمزارزها» با همکاری صرافی آبان‌تتر و آکادمی سامان برگزار شد که میزبان جمعی از اقتصاددانان، فعالان حوزه مالی و رمزارز بود. محور اصلی این نشست، بررسی ریشه‌های تورم، تحول پول از گذشته تا امروز و نقش نوظهور رمزارزها در ساختار مالی بود.
به گزارش رکنا، برگزارکنندگان با اشاره به اهمیت مفهومی پول توضیح داد که پول صرفاً ابزار مبادله نیست بلکه نهاد اعتماد جمعی است؛ موضوعی که در سه سخنرانی و دو پنل به بحث گذاشته شد. در ادامه گزارش، محتوای نشسـت را بر پایه محورهای تاریخی پول، چالش نظام فعلی و چشم‌انداز رمزارزها مرور می‌کنیم.
پول از مبادله پایاپای تا رمزارزها
ابتدا علی میرزاخانی، مدیر واحد مطالعات آکادمی سامان موضوع «پول چیست و در طول تاریخ دچار چه تحولاتی شده است» را پیش کشید. او یادآور شد، در ابتدای تاریخ بشر، مبادله صرفاً بر پایه پایاپای صورت می‌گرفت؛ سپس پول کالایی مانند غلات، پوست حیوان و صدف ظاهر شد که نقش ابزار تسهیل مبادله را ایفا می‌کرد. در ادامه، با ظهور سکه‌های فلزی و بعداً پول کاغذی، ساختار پولی به شکل امروزی درآمد.
به گفته میرزاخانی، پول در عین اینکه ابزار مبادله است، بزرگ‌ترین و کارآمدترین سازوکار اعتماد جمعی است.
او اشاره کرد که از سال ۱۹۳۰ به این سو، نظام پولی جهان عمدتاً مبتنی بر بانک‌ها یعنی نظام بانکداری مرکزی بوده است؛ اما با ورود اینترنت و فناوری از دهه ۲۰۰۰، پول الکترونیک، پرداخت دیجیتال و در ادامه بلاک‌چین مسیر تازه‌ای گشوده‌اند. به‌گفته او، این روند شکافی بین «رسمیت دولتی» و «کاربرد واقعی مردم» ایجاد کرده است.
میرزاخانی به آماری اشاره کرد که نشان می‌دهد حدود ۸۰۰ میلیون نفر در دنیا اکنون از رمزارزها استفاده می‌کنند و این در حالی است که نظام مالی سنتی هنوز آن را به رسمیت نمی‌شناسد.
او پرسش محوری نشست را اینگونه مطرح کرد: «اگر پول یک نظام اعتماد است و بلاک‌چین نیز سازوکاری الگوریتمی برای تولید اعتماد ایجاد می‌کند، آیا اکنون در آغاز یک گذار بزرگ از اعتماد دولتی به اعتماد مبتنی بر الگوریتم قرار گرفته‌ایم؟»
پول خصوصی و مسیر مهار تورم
در ادامه، موس غنی‌نژاد، اقتصاددان برجسته با تمرکز بر تحولات تاریخی پول، گفت که درک آینده پول بدون مرور ریشه‌های تاریخی آن ممکن نیست. او سرعت تحولات را در چهار مرحله توضیح داد: مبادله کالایی، سکه فلزی، پول کاغذی بانکی، نظام پولی دولتی مدرن. غنی‌نژاد افزود که در مرحله مدرن، نظام پولی جهان عمدتاً انحصاری شده و دولت‌ها از طریق بانک مرکزی پول خلق می‌کنند. وی با بررسی مکاتب اقتصادی ارزشیابی پول، به مکتب Currency School اشاره کرد که انتشار بی‌ضابطه پول توسط بانک‌های خصوصی را عامل تورم می‌داند، و مکتب Banking School که معتقد است بانک‌ها مطابق نیاز واقعی اقتصاد پول خلق می‌کنند. همچنین از مکتب بانکداری آزاد نام برد که نقد می‌کند مشکل اصلی، «رقابت بانک‌ها» نیست بلکه امتیاز انحصاری دولت است.
غنی‌نژاد تأکید کرد که تورم فراتر از کاهش قدرت خرید است؛ بلکه سیگنال‌های قیمتی را مختل می‌کند و این اختلال از خودِ افت ارزش پول هم مخرب‌تر است. وی افزود که مهار تورم از نظر فنی امکان‌پذیر است اما از نظر سیاسی تقریباً ناممکن، زیرا گروه‌های ذی‌نفع اجازه انضباط پولی نمی‌دهند.
او راه‌حل پیشنهادی‌اش را اینگونه توصیف کرد: همانگونه که در تجارت آزاد دولت‌ها عقب‌نشینی کردند، در حوزه پول نیز باید مسیر «پول آزاد» طی شود؛ یعنی از شکل‌گیری پول خصوصی به‌عنوان گزینه جدی صحبت شود. به‌گفته وی، ظهور رمزارزها همان چیزی است که اقتصاددانانی چون فریدریش هایک نیم‌قرن پیش پیش‌بینی کرده بودند — تحول ساختاری در تولید پول.
بیت‌کوین؛ طلای دیجیتال؟
در پنل اول نشست، فرهاد نیلی، اقتصاددان، با تمرکز بر جایگاه رمزارزها و به‌ویژه بیت‌کوین در اقتصاد جهانی، گفت که یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها، اختلاف‌نظر میان اقتصاددانان و سرمایه‌گذاران است؛ موضوعی که نشان می‌دهد با پدیده نوظهور اما تعیین‌کننده‌ای روبه‌رو هستیم. وی به داده‌هایی اشاره کرد که ETFهای بیت‌کوین در ۱۲ ماه نخست بیش از ۲۴ میلیارد دلار جذب کرده‌اند؛ رقمی فراتر از ETFهای طلا. این نشان‌دهنده آن است که بیت‌کوین رفتاری مشابه سهام یا طلا ندارد، بلکه دارای ویژگی‌های منحصر به فرد است.
نیلی گفت که اگرچه طلا عرضه محدود دارد و از دولت‌ها مستقل است، بیت‌کوین نیز با ویژگی عرضه محدود و استقلال عمل، می‌تواند نقش پوشش ریسک را ایفا کند. او همچنین گفت که برای کشورهایی که به دنبال تنوع‌بخشی ذخایر ارزی یا کاهش وابستگی به دلار هستند، بیت‌کوین اهمیت پیدا می‌کند.
وی در ادامه رشد سریع استیبل‌کوین‌ها را مورد توجه قرار داد و پیش‌بینی کرد که ارزش این بازار طی سه سال آینده ممکن است به ۲تریلیون دلار برسد. نیلی مزیت استیبل‌کوین‌ها را در انتقال بین‌المللی سریع، هزینه پایین‌تر و ظرفیت تحول نظام پرداخت جهانی دانست.
او پیشنهاد کرد که ابتدا در محیط‌ای کم جمعیت مانند جزیره کیش، پروژه پایلوت بلاک‌چینی اجرا شود تا نقاط قوت و ضعف آن مشخص شود و این باید مطالبه از نهادهای دولتی مانند بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران باشد.
بلاک‌چین؛ زیرساخت تحول
سپس سهند حمزه‌ای، مدیرعامل آبان‌تتر، مرزبندی روشنی میان «بلاک‌چین» و «کریپتو» کشید. او با این جمله آغاز کرد که قضاوت درباره فناوری بلاک‌چین صرفاً بر اساس رفتار بازار رمزارزها، اشتباهی جدی است؛ چون رمزارزها تنها یکی از خروجی‌های این فناوری هستند و محدود کردن بلاک‌چین به نوسانات بیت‌کوین مانع درک ظرفیت واقعی آن می‌شود.
حمزه‌ای بلاک‌چین را یک اختراع تخریب‌گر (disruptive) نامید؛ اختراعی که برای بازسازی زیرساخت‌های قدیمی آمده است. وی توضیح داد که در محیط کنترل‌شده‌ای مانند جزیره کیش می‌توان کل شبکه پرداخت را روی بلاک‌چین خصوصی مستقر کرد؛ شبکه‌ای که شفافیت تراکنش، ردیابی لحظه‌ای و دفترکل واحد را فراهم می‌آورد و هزینه‌های نظارتی و فنی را کاهش می‌دهد.
او مثال «بانکداری بدون بانک» را مطرح کرد: پلتفرم‌های لندینگ/باروینگ مانند Aave، با ارزش قفل‌شده حدود ۲۵ میلیارد دلار و حجم معاملات روزانه نزدیک به ۱۰ میلیارد دلار، کارکردهای بانکی را بدون بانک انجام می‌دهند. صرافی‌های غیرمتمرکز نیز نمونه دیگری از این تحول هستند. حمزه‌ای تأکید کرد که کشورهایی که با محدودیت‌های مالی و سیاسی مواجه‌اند، می‌توانند از رمزارز برای حفظ ذخایر ارزی استفاده کنند و از این دارایی برای وثیقه‌گذاری بنگاه‌های داخلی بهره بگیرند.
او چشم‌انداز آینده را اینگونه ترسیم کرد: که بلاک‌چین نه جایگزین رمزارز، بلکه جایگزین زیرساخت‌های ناکارآمد نظام مالی سنتی خواهد بود؛ فناوری‌ای که مدل بانکداری، پرداخت و جذب سرمایه را از نو تعریف می‌کند.
ابزارهای نوین مالی در ایران
در پنل دوم نشست، بهزاد بهمن‌نژاد، معاون واحد مطالعات اقتصادی آکادمی سامان، با محوریت آینده بیت‌کوین و مقایسه بازار آن با طلا و سایر بازارها، گفت برخی اقتصاددانان بزرگ نسبت به آینده بیت‌کوین بسیار بدبین‌اند. از جمله، یوجین فاما پیش‌بینی کرده قیمت بیت‌کوین در ده سال آینده صفر می‌شود، و وارن بافت گفته اگر تمام بیت‌کوین‌های جهان را با قیمت حتی ۲۵ دلار به او بدهند، حاضر به خرید نیست. در مقابل، بهمن‌نژاد به تغییر موضع چهره‌هایی مانند لری فینک اشاره کرد که ابتدا بیت‌کوین را ابزار پول‌شویی دانسته بود اما در سال ۲۰۲۴ آن را ابزار مهم سرمایه‌گذاری معرفی کرد. وی گفت بازار دارد در حال بازتعریف نقش رمزارزهاست و رفتار بازار نیز همین نشانه‌ها را تأیید می‌کند.
در ادامه، امیرحسین خالقی، پژوهشگر اقتصادی، با نقد پروژه‌های ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) گفت تنها راه‌حل واقعی، پول خصوصی است و بیت‌کوین بهترین نمونه آن است. او تأکید کرد اگر ابزار مبادله و ذخیره ارزش کارآمد باشد، مردم آن را انتخاب می‌کنند و دولت‌ها نباید سلیقه‌شان را تحمیل کنند. خالقی افزود بیت‌کوین مهم‌ترین سلاح دولت‌ها را از آن‌ها می‌گیرد و طبیعی است با آن مقابله کنند؛ همان‌طور که بدون دلار عملاً قدرت نمایی آمریکا ممکن نیست. وی گفت اگر بیت‌کوین به پذیرش عمومی برسد، می‌تواند همان ثبات مورد انتظار از استیبل‌کوین‌ها را ایجاد کند؛ درست مانند وضعیتی که طلا زمانی مرجع پولی بود.
همچنین، رحمان آراسته، مدیر بازارهای مشتقه بورس کالا، با مرور تجربه موفق ایران در «مالی‌سازی کالاها» گفت بازار سرمایه کشور ظرفیت پذیرش ابزارهای نوین را دارد و می‌تواند میزبان دارایی‌های دیجیتال نیز شود. او با اشاره به اینکه ایران توانسته ابزارهایی مانند صندوق‌های طلا و گواهی‌سپرده متنوع را بومی‌سازی کند، تأکید کرد زمان طراحی ابزارهای بومی برای ورود رسمی به بازار رمزارزها فرا رسیده است. آراسته نتایج بررسی خود را معرفی کرد: ایجاد گواهی‌سپرده بیت‌کوین به‌عنوان نقطه شروع؛ هدف نهایی، مسیر ETF بیت‌کوینی است؛ طرحی که تنها وقتی قابل تأیید است که پشت هر واحد آن دارایی واقعی و قابل راستی‌آزمایی وجود داشته باشد.
در همین راستا، امیر بهزادی‌نیا، مدیر کسب‌وکار آبان‌تتر، با اشاره به محدودیت‌های بازار سرمایه برای شرکت‌های کوچک و متوسط گفت بسیاری از بنگاه‌ها امکان ورود به بورس و انجام IPO را ندارند. بهزادی‌نیا توکنیزیشن را راه‌حلی عملی دانست که با توکن‌سازی دارایی یا درآمد شرکت، مسیر جذب سرمایه را برای این بنگاه‌ها باز می‌کند. وی یکی از مزایای اصلی توکنیزیشن را معاملات ۲۴ ساعته و انعکاس لحظه‌ای اطلاعات دانست؛ مزیتی که به ویژه برای شرکت‌های کوچک اهمیت دارد و شفافیت و کارایی بازار را بالا می‌برد.
آراسته نیز با اشاره به آنکه در بسیاری از روزها حجم معاملات کریپتو در ایران با بورس تهران برابری می‌کند، این روند را نشانه تغییر رفتار سرمایه‌گذاران دانست. وی بر لزوم طراحی ابزارهای تنوع‌بخشی تأکید کرد تا سرمایه‌گذار بتواند میان رمزارز، سهام، اوراق بدهی و طلا به‌سادگی جابه‌جا شود؛ تغییری که به عقلانی‌تر شدن رفتار سرمایه‌گذار و کنترل ریسک بازار کمک می‌کند. او خاطرنشان کرد که سیاست‌گذار باید واقعیت رشد کریپتو را بپذیرد و به‌جای رویکرد انفعالی، در شکل‌دهی به اقتصاد دیجیتال نقش فعال بگیرد تا از فرصت‌های نوظهور عقب نماند.
ارسال نظر