ذرات PM2.5 تهران ۱۰ برابر حد مجاز !/ سوختِ آلوده، کامیونِ فرسوده ،کارگاه‌های پنهان و سیاستگذاری نادرست شهر را با آلودگی هوا به زانو درآوردند + جدول

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، تهران دوباره در گرداب آلودگی گرفتار شد. داده‌های رسمی سازمان حفاظت محیط زیست نشان می‌دهد در بازه یک تا شش آذر ۱۴۰۴، میانگین ۲۴ ساعته ذرات معلق PM2.5 در برخی مناطق شهر به بیش از ۱۴۰ میکروگرم بر مترمکعب رسید؛ یعنی حدود ده برابر حد مجاز سازمان جهانی بهداشت. در حالی که بادهای غربی و شمال‌غربی آلودگی را به مرکز و جنوب تهران هدایت می‌کردند، شهروندان در میان دود و ذرات ریز، روزهای ناسالمی را پشت سر گذاشتند. این بحران اما صرفاً یک مسئله جوی نیست؛ سوخت بی‌کیفیت، ناوگان دیزلی فرسوده و صنایع آلاینده در حاشیه و داخل شهر، عوامل اصلی آلودگی‌اند که سال‌هاست نادیده گرفته شده‌اند.

وضعیت کلی آلودگی و شاخص کیفیت هوا

بر اساس داده‌های ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا، تهران طی این دوره، ۴۵ روز با شاخص AQI بالاتر از ۱۰۰ تجربه کرده است که ۴۳ مورد آن به ذرات ریز PM2.5 نسبت داده شده است. مقایسه با سال گذشته نشان می‌دهد تعداد روزهای ناسالم برای گروه‌های حساس به شدت افزایش یافته است؛ از ۱۸ روز در سال ۱۴۰۳ به ۴۱ روز در سال جاری.

نقاط جنوبی و جنوب‌غرب تهران بیشترین غلظت PM2.5 را ثبت کرده‌اند. ایستگاه‌های شادآباد، وردآورد، شهرری و فتح شاخص‌هایی بالای ۱۳۰ واحد داشتند؛ سطحی که سلامت همه گروه‌ها را تهدید می‌کند. این داده‌ها نشان می‌دهد که جنوب و غرب تهران نه تنها منابع آلاینده مستقیم دارند، بلکه انتقال آلاینده‌ها از خارج شهر نیز سهم قابل توجهی در بحران دارد.

ذرات معلق PM2.5 و کربن سیاه (BC)

تحلیل شیمیایی ذرات نشان می‌دهد سهم کربن آلی و کربن دوده در ترکیب PM2.5 بالا است؛ این ذرات عمدتاً از سوخت ناقص خودروهای دیزلی، فعالیت واحدهای صنعتی و سوزاندن پسماند تولید می‌شوند. سهم BC در ترکیب ذرات بین ۱۱ تا ۱۵ درصد ثبت شده است، که نشان می‌دهد حمل‌ونقل سنگین شبانه و خودروهای دیزلی نقش مهمی در افزایش آلودگی دارند.

آلاینده‌های ثانویه؛ نیترات و سولفات

غلظت بالای این ترکیبات در برخی ایستگاه‌ها نشان می‌دهد که سوخت‌های سنگین صنعتی و احتراقی نقش مستقیم در تولید ذرات ثانویه دارند. ترکیب آلاینده‌ها بیانگر آن است که هم منابع داخلی شهر و هم منابع خارج از شهر در ایجاد بحران دخیل‌اند.

اکسیدهای نیتروژن و دی‌اکسید گوگرد

نقشه‌های ماهواره‌ای و داده‌های ایستگاهی نشان می‌دهد بیشترین انتشار NO₂ و SO₂ مربوط به ناوگان خودروهای سبک، صنایع کوچک و منابع خانگی است. سهم منابع خانگی و تجاری هر کدام حدود ۲۵ تا ۲۶ درصد و ناوگان سبک ۱۹ درصد از کل انتشار را تشکیل می‌دهند. افزایش SO₂ در جنوب‌غرب تهران نیز عمدتاً ناشی از تردد ناوگان سنگین با سوخت پرگوگرد است.

نقش عوامل محیطی و جوی

پایداری جوی و وارونگی دما باعث شده ذرات آلاینده در سطح شهر تجمع یابند. وزش باد غربی و شمال‌غربی آلاینده‌ها را از مناطق صنعتی غرب و جنوب به مرکز شهر منتقل کرده است. مدل‌سازی با HYSPLIT نشان می‌دهد ورود جریانات آلوده از خارج شهر، به ویژه از جنوب‌غرب و غرب تهران، سهم قابل توجهی در افزایش غلظت PM2.5 و سایر آلاینده‌ها داشته است.

کیفیت سوخت در جایگاه‌های تهران و البرز پایین‌تر از استاندارد است

گزارش رسمی نشان می‌دهد کیفیت سوخت در جایگاه‌های تهران و البرز پایین‌تر از استاندارد است. غلظت گوگرد در برخی نمونه‌های بنزین تا ۳۷۰ ppm رسیده، یعنی هفت برابر حد مجاز. گازوئیل مصرفی در برخی جایگاه‌ها تا ۱۹۹۲ ppm گوگرد داشته است، یعنی چهل برابر استاندارد. نیروگاه‌ها نیز مقادیر بالایی گوگرد مصرف می‌کنند، تا ۶۶۵۷ mg/kg در برخی نمونه‌ها.

این سوخت‌ها در کنار ناوگان دیزلی فرسوده و صنایع فاقد فیلتر استاندارد، سهم اصلی در تشدید آلودگی دارند. آلودگی تهران، تنها محصول فعالیت‌های داخل شهر نیست، بلکه سیستم ناقص کنترل کیفیت سوخت و صنایع، بحران را تشدید کرده است.

نقاط داغ آلایندگی در جنوب و جنوب‌غرب تهران

نقاط داغ آلایندگی در جنوب و جنوب‌غرب تهران به طور پیوسته شناسایی شده‌اند. این مناطق نه تنها منابع داخلی آلاینده دارند، بلکه آلاینده‌های وارداتی از خارج شهر نیز به شدت در این نقاط تجمع می‌کنند. مسیر باد باعث شده که آلودگی از جنوب‌غرب و غرب به مناطق مرکزی و حتی شمالی منتقل شود.

 ارگان‌های مقصر و واقعیت‌ها

گزارش سازمان حفاظت محیط زیست عمدتاً منابع صنعتی، خودروهای دیزلی و سوخت‌های پرگوگرد را مقصر می‌داند و کمتر به نقش سیاست‌گذاری، ضعف نظارت، مدیریت شهری و نوسازی ناوگان عمومی اشاره کرده است. واقعیت اما فراتر از این است.ضعف نظارت بر کیفیت سوخت و توزیع آن باعث شده سوخت‌های چند برابر استاندارد وارد شهر شود.عدم نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی و دیزلی فرسوده سهم قابل توجهی در انتشار ذرات دارد.ضعف مدیریت واحدهای صنعتی کوچک و غیرمتمرکز در حاشیه شهر، بحران را تشدید کرده است.

سیاست‌گذاری ناکارآمد و نبود اقدام فوری در زمان شرایط اضطرار، مانند محدودیت تردد یا تعطیلی موقت صنایع، اثرات بحران را طولانی کرده است.بنابراین مقصرشناسی گزارش تا حدی درست است، اما بدون انتقاد از نهادهای اجرایی و سیاست‌گذار، تصویر واقعی بحران ناقص ارائه شده است.

 راهکارها

گزارش سازمان حفاظت از محیط زیست کشور راهکارهایی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت ارائه کرده است.

کوتاه‌مدت: توقف موقت صنایع آلاینده، محدودیت تردد ناوگان سنگین، هشدار سریع و کنترل اضطراری.

میان‌مدت: نوسازی ناوگان حمل‌ونقل، بهبود کیفیت سوخت، استانداردسازی صنایع کوچک، توسعه پایش مداوم.

بلندمدت: توسعه شبکه حمل‌ونقل عمومی، اصلاح ساختار تولید و توزیع سوخت، مدیریت یکپارچه صنایع و سیاست‌گذاری مبتنی بر پایش علمی.

آلودگی تهران بحران دیرینه‌ای است که سال‌ها نادیده گرفته شده است. بادهای غربی و جنوب‌غربی، سوخت بی‌کیفیت، صنایع فاقد استاندارد و ناوگان دیزلی فرسوده، همه در هم آمیخته‌اند تا زندگی روزمره شهروندان را تهدید کنند. سازمان حفاظت محیط زیست، درست می‌گوید منابع صنعتی و ترافیک سهم دارند، اما بدون نقد جدی سیاست‌گذاری، مدیریت سوخت و ناوگان، راه‌حل‌های ارائه‌شده به نتیجه ملموس نمی‌رسند.

تهران در این بحران، نه تنها قربانی طبیعت و باد است، بلکه قربانی ضعف مدیریت و بی‌توجهی به داده‌های علمی هم هست. تا زمانی که نظارت جدی، اصلاح سیاست‌های سوخت و حمل‌ونقل و مدیریت منابع شهری رخ ندهد، هر دوره پاییز و زمستان، تکرار همین سناریوی غم‌انگیز خواهد بود.

جدولی که عوامل اصلی آلودگی، سهم تقریبی، منشاء و توضیح مختصر هر عامل را نشان دهد: