حقوقی که تا نیمه ماه دوام نمی‌آورد/ فشار معیشتی و ترک برداشتن روابط خانوادگی

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا،  با گذشت کمتر از شش ماه از سال ۱۴۰۴، بسیاری از خانواده‌های کارگری در ایران با بحرانی عمیق در معیشت روزمره مواجه‌اند. حقوق و دستمزدی که به‌طور رسمی برای یک ماه در نظر گرفته شده، در عمل حتی تا نیمه همان ماه هم دوام نمی‌آورد. تورم مزمن، افزایش اجاره‌خانه، قیمت بالای خوراکی‌ها و هزینه‌های آموزشی و درمانی، دستمزد را عملاً بی‌ارزش کرده است.

اما فراتر از جیب‌های خالی، این بحران پیامدهای جدی‌تری بر بنیان خانواده‌ها گذاشته است؛ جایی که روابط زناشویی، تعامل والدین با فرزندان و حتی امید به آینده در معرض فرسایش قرار گرفته است.

 استرس اقتصادی و فرسایش روابط زناشویی

خانواده در فرهنگ ایرانی همواره به‌عنوان «پناهگاه عاطفی» شناخته شده است؛ جایی برای آرامش و همیاری. اما فشار اقتصادی این مأمن را به عرصه تنش و جدل تبدیل کرده است. جامعه‌شناسان معتقدند که استرس اقتصادی نوعی استرس مزمن ایجاد می‌کند که روابط صمیمانه را به چالش می‌کشد.

در گفت‌وگو با چند خانواده کارگری مشخص شد که بیشترین تنش‌ها حول «مدیریت هزینه‌های روزانه» می‌چرخد. یک کارگر نساجی در اصفهان می‌گوید:

«همسرم از من انتظار دارد مخارج خانه را تأمین کنم، اما وقتی دستمزد بعد از دو هفته تمام می‌شود، احساس می‌کنم مردانگی‌ام زیر سؤال رفته. همین حس باعث عصبانیت و دعواهای پی‌درپی می‌شود.»

روانشناسان خانواده این وضعیت را فرسایش نقش‌ها می‌نامند؛ یعنی وقتی فرد نتواند نقش اقتصادی یا حمایتی خود را ایفا کند، درگیر بحران هویت شده و این بحران به رابطه زناشویی منتقل می‌شود.

فرزندان فراموش‌شده

یکی از اثرات عمیق‌تر بحران اقتصادی بر خانواده‌ها، کاهش کیفیت ارتباط والدین با فرزندان است. پدر و مادری که اغلب روز را در کار می‌گذرانند یا با اضطراب مالی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، انرژی و زمان کافی برای تربیت و گفت‌وگو با فرزندان ندارند.

یک مادر شاغل در مشهد می‌گوید:

«صبح زود می‌روم سر کار، عصر که برمی‌گردم، خسته‌تر از آنم که با بچه‌ام حرف بزنم. او بیشتر وقتش را با گوشی می‌گذراند. گاهی احساس می‌کنم داریم غریبه می‌شویم.»

تحقیقات اجتماعی نشان می‌دهد که این فاصله عاطفی میان والدین و فرزندان می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی چون افت تحصیلی، گرایش به گروه‌های همسالان ناسالم و حتی بحران هویت در نوجوانی شود. به‌عبارتی، هزینه واقعی بحران اقتصادی نه در قیمت کالاها، بلکه در آینده فرزندان جامعه پرداخت می‌شود.

سکوت و خشونت

در بسیاری از خانواده‌ها، تنش مالی ابتدا با بحث و گلایه آغاز می‌شود، اما به‌تدریج به سکوت سرد یا حتی خشونت خانگی منجر می‌گردد. جامعه‌شناسان این چرخه را «مارپیچ فرسایش اجتماعی» می‌نامند:

کاهش درآمد → افزایش تنش

افزایش تنش → کاهش صمیمیت

کاهش صمیمیت → انباشت خشم

انباشت خشم → بروز خشونت یا فروپاشی عاطفی

آمار رسمی طلاق در سال‌های اخیر مؤید همین روند است؛ بخش قابل توجهی از جدایی‌ها به دلایل مالی ثبت شده‌اند.

نقش ساختارهای حمایتی و غیبت آنها

در کشورهای دیگر، در شرایط بحران اقتصادی، دولت‌ها با سیاست‌های حمایتی (یارانه مسکن، بیمه درمانی کارآمد، مراکز مشاوره رایگان) بخشی از فشار خانواده‌ها را کاهش می‌دهند. اما در ایران، بسیاری از این حمایت‌ها یا ناکافی‌اند یا به‌دلیل بروکراسی پیچیده به دست کارگران نمی‌رسند.

نبود حمایت نهادی باعث شده خانواده‌ها عملاً تنها بمانند و بار فشار اقتصادی را به‌طور مستقیم بر روابط عاطفی‌شان حمل کنند.

کارشناسان معتقدند تنها راه مهار این بحران، ترکیب اصلاحات اقتصادی کلان با حمایت‌های روانی و اجتماعی خرد است.

در سطح کلان این وضعیت با کنترل تورم، واقعی‌سازی دستمزدها و حمایت از مسکن کارگری انجام می شود.

در سطح خرد این شرایط با توسعه مراکز مشاوره خانوادگی رایگان، آموزش مهارت‌های گفت‌وگوی زناشویی، ایجاد فضاهای تفریحی و فرهنگی ارزان برای خانواده‌ها ساماندهی می شود.

همچنین، تقویت تاب‌آوری خانوادگی از طریق آموزش والدین برای مدیریت تنش‌های اقتصادی می‌تواند مانع از انتقال بحران مالی به روابط عاطفی شود.

بحران اقتصادی سال ۱۴۰۴ فقط یک مسأله اقتصادی نیست؛ بلکه یک بحران اجتماعی است که به آرامی در تار و پود خانواده‌ها نفوذ کرده است. استرس مداوم، فرسایش نقش‌های خانوادگی، فاصله عاطفی والدین و فرزندان و افزایش احتمال فروپاشی روابط زناشویی، نشان می‌دهد که هزینه واقعی این وضعیت بسیار فراتر از «قدرت خرید» است.

اگر راهکاری فوری برای بازسازی معیشت و حمایت اجتماعی از خانواده‌ها اندیشیده نشود، این بحران می‌تواند به نسلی از فرزندان تبدیل شود که با بی‌اعتمادی، ناامیدی و خلأ عاطفی بزرگ می‌شوند؛ نسلی که بار بحران امروز را تا سال‌های آینده به دوش خواهد کشید.