نقش خدیجه تجریش در عاشقانه های ناصرالدین شاه ! / جیران واقعی را بشناسید !

به گزارش رکنا، چهارمین شاه از سلسله حکومت قاجاریان ناصرالدین شاه نام دارد که در دوره حکومت او، به کمک صدر اعظم امیر کبیر در ایران شکوفایی هایی در زمینه هنر و آموزش اتفاق افتاد که مهم ترین آنان دوربین عکاسی، نمایش نوین (تئاتر اروپایی) و تاسیس مدارس دارالفنون بود.

او با دعوت از هنرمندان اروپایی، هنر موسیقی را به دانش آموزان مدارس دارالفنون آموزش داد ولی اغلب این هنر ها در خانواده دربار رواج پیدا کرد و خانواده سلطنتی با فراگیری این هنر، اجراهایی در دربار داشته اند.

ناصر الدین شاه اولین کسی است که موزه ملی را تاسیس کرد و در قسمتی از کاخ گلستان هدایایی که از فرنگ دریافت می کرد و اشیایی که اجدادش به آن ها علاقه داشتند و از آنان نگهداری می کردند، در این موزه قرار داد.

ناصر الدین شاه با 50 سال حکومت در بین تمام شاه های حاکم بر ایران، بیشترین طول عمر حکومت را دارا است ولی سرانجام به دست میرزا رضا کرمانی در پنجاهمین سالگرد تاج گذاری اش به ضرب گلوله کشته شد و پیکر او در حرم شاه عبدالعظیم حسنی واقع در شهر ری دفن شد.

تولد و خانواده ناصرالدین شاه

ناصر الدین میرزا سومین فرزند از محمد شاه (میرزا) و ملک جهان خانم بود که در 25 تیر 1210 شمسی در روستای کهنمو از توابع اسکو واقع در آذربایجان شرقی به دنیا آمد.

به واسطه شیوع وبا در تبریز، ملک جهان خانم دوران بارداری اش را در روستای کهنمو گذراند. در همان هنگام محمد شاه به همراه عباس میرزا در حال جنگ برای یکپارچگی سنی ها در خراسان بودند. به همین دلیل ناصر الدین میرزا در روستای کهنمو به دنیا آمد. محمد شاه به خاطر پیروزی در جنگ، نام ناصر الدین میرزا را بر خلاف سنت که نام اجداد را بر روی نوزاد می گذاشتند، بر روی فرزندش نهاد.

محمد شاه که به تفرقه های بین قوانلو و دولو آگاه بود، ازدواج ناصر الدین میرزای 12 ساله را با دختر عمه ۱۴ ساله اش به نام گلین در سال 1222 رسمی کرد. ملک نسا خانم تنها فرزند این خانواده بود که تا بزرگسالی زنده مانده بود.

تاج گذاری ناصرالدین در سن کم

در سال 1227(17 سالگی ناصر الدین میرزا) پس از مرگ محمد شاه بر اثر نقرس در 41 سالگی کشور دچار هرج و مرج شد. در حالی که میرزا آغاسی وزیر محمد شاه توانایی کنترل اوضاع حاکم در شهر را نداشت به شهر ری فرار کرد و ملک جهان خانم نبض دربار را در دست گرفت.

ابتدا پسران عباس میرزا (برادر محمد شاه) به نام های قهرمان میرزا و بهمن میرزا ادعای ولیعهدی در تبریز کردند. این ادعا مبنی بر سن کم ناصر الدین میرزا بود که چون 17 ساله است، توانایی اداره کشور را ندارد.

سیاست مهد علیا (ملک جهان خانم) در 45 روز حاکمیت برای آرام کردن ایران، اهدای حکومت آذربایجان به قهرمان میرزا بود که دیگر ادعایی برای حکومت نکند.

سر انجام در 22 شهریور 1227 تاج گذاری ناصر الدین میرزا انجام شد و به نام های “قبله عالم” و “سلطان صاحبقران” خوانده شد و مادرش را به عنوان مشاوران اصلی خود به نشانه احترام خواند.

فعالیت های ناصر الدین شاه پس از تاج گذاری

امیر کبیر در دوران قبل از تاج گذاری و شورش ها به دستور ناصر الدین شاه به تهران خوانده شد ولی قبل از سفر، مراد میرزا حسام السلطنه را برای سرکوب پسر الله یار خان آصف الدوله به نام حسن خان سالار فرستاد و پس از سرکوبی، به سپاه ۳۰۰ نفری ارتش در تهران پیوست و در سال ۱۲۲۶ صدر اعظم ایران شد.

او با مشاوره هایش به ناصر الدین شاه برای تعلیم ارتش با اسلحه سازی، نظم و آراستگی را به ارتش افزود.

او با استخدام و پرورش سربازان شکوفایی ارتش ایران را دوچندان کرد. امیر کبیر با تغییرات نگارشی در نامه ها لقب های اضافی را حذف کرد و با مبارزه با رشوه خواری دربار را متحول کرد.

در دوره صدر اعظمی امیر کبیر در ایران، ساخت کاروانسراها قوت گرفت و بازارچه های زیادی در سراسر پایتخت و ایران ساخته شد.

صدر اعظم امیر کبیر با دخالت های مهد علیا مخالفت می کرد و این خشم طبقه اشراف را به همراه داشت زیرا که دیگر توانایی دخالت در امور کشور و ناصر الدین شاه را نداشتند. همچنین حقوقشان رفته رفته کمتر می شد و  به طبقه مستضعفان اضافه می شد یا در امور کشور خرج می شد.

به همین دلیل مهد علیا سعی داشت تا اشراف زادگان را شبانه دور هم جمع کند و در مورد فعالیت های صدر اعظم کشور بحث کنند.

دستور به قتل امیر کبیر

مهد علیا به دلیل ارتباط خوب با میرزا رضا کرمانی، سعی داشت تا جایگزین امیر کبیر را خود انتخاب کند. فشار های روانی برای برکناری امیر کبیر از طرف مهد علیا به ناصر الدین شاه زیاد شد ولی در ابتدا با مخالفت های قاطع شاه مواجه شد.

مهم ترین دلایلی که باعث شد ناصر الدین شاه دستور قتل صدر اعظم خود را دهد، فرستادن نماینده ای به قم برای فرمانروایی به قم بود که به دستور امیر کبیر این نماینده به تهران بازگشت. لغو دستور شاه توسط امیر کبیر خشم شاه را به همراه داشت و در همین زمان سفیر روسیه در ایران از امیر کبیر حمایت نظامی کرد و ذهنیت ناصر الدین شاه به طور کل در مورد صدر اعظم خود تغییر کرد تا در نهایت دستور مرگ امیر کبیر را در سال 1229 در کاشان داد.

ناصر الدین شاه پس از مرگ امیر کبیر پشیمان شده بود و سعی داشت تا راهی که امیر کبیر در پیش داشت را ادامه دهد و با بیگانه ستیزی و گسترش هنر شکوفایی ایران را دو چندان کند.

میرزا آقا خان نوری که به تازگی به عنوان صدر اعظم جدید معرفی شده بود، به دستور مستقیم شاه شمار معلمان و مدارس دارالفنون را برای تسلی خاطر خود از مرگ صدر اعظم پیشین، افزایش داد.

سفر های ناصر الدین شاه به فرنگ

ناصرالدین‌شاه در نخستین سفر به فرنگستان در بریتانیا

در سال 1251 سپهسالار دربار سلطنتی به قبله عالم پیشنهاد کرده بود که با سفر به کشور های اروپایی سعی کند با آیین های این کشورها آشنا شود که با الگو گرفتن از آنان در قوانین خود اصلاحاتی انجام دهد و به علاوه، از تجهیزات نظامی نو آوری که به تازگی ساخته بودند، دیدن کند.

سلطان صاحبقران به همراه همسران و ملازمان دربار مسکو را اولین مقصد سفر خود انتخاب کرد ولی در آنجا به دلیل کسالت و خستگی هایی که برای همسران پیش آمد، قبله عالم ترجیح دادند که همسران را با چندین ملازم به ایران بازگرداند.

مقصد بعدی ناصر الدین شاه برلین بود که از راه های ویلنا و کوئینسبرگ این سفر طی شد.

در برلین ایشان با امپراتور آلمان به نام ویلهام یکم دیدار کردند. بروکسل مقصد بعدی شاه ایران بود که لئوپولد دوم، شاه وقت بلژیک از ایشان استقبال کردند.

در همین هنگام نمایندگان دولت انگلستان شاه ایران را به انگلستان بردند که ملکه انگلستان مهمانی بزرگی را به خاطر سفر شاه ایران به انگلستان ترتیب داد.

پس از انگلستان، فرانسه، سوئیس، ایتالیا و اتریش مقصد های بعدی شاه بود که در طول این سفر ها پول های زیادی صرف خوش گذرانی های وی شد. ناصر الدین شاه که نبود همسران را احساس می کرد و از وقت گذرانی بیهوده خسته شده بود، درنهایت تصمیم گرفت به ایران بازگردد.

سفر دوم شاه ایران در سال 1256 مجدد به مقصد اروپا اتفاق افتاد که این بار با پول شخصی خودش در پی جبران خسارات مالی سفر گذشته این سفر انجام شد. او در مسکو، وین و برلین به این نتیجه رسید که یک عده را به عنوان بریگارد قزاق (پلیس) انتخاب کند. این افراد در سفر بازگشت شاه به ایران از افراد روسی و اتریشی تشکیل شد.

معشوقه ای به نام جیران

پس از مرگ صدر اعظم امیر کبیر، سلطان صاحبقران برای بهبودی روحیه خود به دلیل پشیمانی، تصمیم گرفت تا با ملازمانش در نواحی کوهسار به شکار رود. در تجریش تهران قدیم که در حال حاضر در آن مکان محله ای به همین نام وجود دارد ناصر الدین شاه و ملازمانش برای شکار اتراق کردند.

در طی شکار ناصر الدین شاه متوجه دخترکی روستایی شد که در بالای درخت در حال چیدن میوه بود.

ناصر الدین شاه خطاب به دخترک روستایی گفت: زن من میشوی؟

دخترک روستایی که نمیدانست شاه مملکت روبروی او ایستاده است، به او گفت: تو که داخل آدم نیستی، من فقط زن شاه میشوم.

پس از چندی ملازمان شاه آمدند و دختر روستایی را از درخت پایین آوردند و به او گفتند که آن کس که روبروی تو ایستاده است ناصر الدین شاه است. دخترک روستایی نیز عذر تقصیر کرد و به سمت خانه اش روانه شد. اما خبر نداشت که ناصر الدین شاه دل باخته او شده است.

دخترک روستایی خدیجه تجریشی نام داشت که به دلیل داشتن چشمانی درشت ناصر الدین شاه لقب جیران (آهو) را به او داد.

کمی بعد سربازان شاه به تجریش رفتند و خدیجه تجریشی را از پدرش خواستگاری کردند و به دربار شاه بردند.

او علاقمند به جیران شد زیرا که با همسران خود در حرمسرا به طور کامل فرق می کرد جیران خلق و خویی جسورانه داشت و شکارچی ماهری بود.

ازدواج با جیران

جیران احتمالا در سال در 1230 با ناصرالدین‌شاه ازدواج کرد. فرزند اول یعنی سلطان محمد میرزا عمری کوتاهی داشت او در 8 روزگی فوت کرد و فرزند دوم به نام محمد قاسم میرزا در سال 1230 به دنیا آمد.

محمد قاسم میرزا در سال 1235 با لقب امیرنظام فرمانده کل ارتش ایران شد. در 13 مرداد 1235 به ولیعهدی رسید و در 5 سالگی درگذشت. آنها صاحب 2 فرزند پسر دیگر هم شدند که هردو در کودکی فوت کردند. سلطان رکن‌ الدین میرزا در 3 سالگی درگذشت. خورشید کلاه در 2 سالگی درگذشت.

 سال 1238 جیران به بیماری سل مبتلا شد. در این مدت ناصر الدین شاه هر شب برای دیدار او می رفت و به شدت نگران او بود اما طولی نکشید که سل، جیران را از پای در آورد.

ناصرالدین‌شاه تا 37 سال پس از درگذشت جیران زنده بود و به گزارش بسیاری از منابع تا پایان عمر او را از یاد نبرد.

به نوشته دوستعلی معیری، شاه هرگز لقب جیران و اجازه سکونت در عمارت او را به کسی نداد. او گاه خود به تنهایی به سکونت‌گاه سابق همسرش می‌رفت و زمانی را به فکر روزگار گذشته و دیدن یادگارهای جیران می‌گذراند.

 روزی که ناصرالدین‌شاه در حرم شاه عبدالعظیم هدف گلوله میرزا رضا کرمانی قرار گرفت، خود را به آرامگاه جیران رساند و در کنارش جان داد.

  جسد ناصرالدین‌شاه را در همان مقبره به خاک سپردند.

اقدامات سیاسی ناصر الدین شاه

ناصر الدین شاه اقدامات بسیار زیادی را در راستای آبادانی کشور انجام داد که از مهم ترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

الغای امتیازنامه رویتر

در طی این قرارداد ایران به ازای گرفتن ۲۰۰ هزار لیره قرار شد تا امتیاز ساخت راه آهن، بهره برداری از معادن، ایجاد قنات و کانال های آب، حق انحصاری از گمرک و منابع طبیعی در اختیار بارون ژولیوس دو رویتر که کارآفرینی آلمانی و انگلستانی است قرار گیرد.

الغای این امتیاز پس از بازگشت سفر شاه از اروپا بر اثر شورش و اعتراضات مردم صورت گرفت.

امتیاز رژی

یکی از واگذاری هایی که در دوره زمان صدر اعظمی امین السلطان اتفاق افتاد، امتیاز تجارت توتون بود که به تالبوت واگذار شده بود.

این واگذاری با مخالفت مردم رو به رو شد و میرزا حسن شیرازی و میرزا حسن مجتهد آشتیانی در تهران با تشویق مردم به اعتراضات، این تظاهرات ها را رهبری می کردند.

در شهر های دیگر نیز این اعتراضات گسترش یافت و شاه ایران مجبور به لغو این امتیاز شد. لغو این قرارداد باعث شد تا شاه به تالبوت بدهکار شود و این پول از طریق وامی از کشور های بیگانه پرداخت شد.

معاهده آخال

در سال ۱۲۶۰ بین نمایندگان ایران و روسیه عهد نامه ای به نام آخال نوشته شد که در بند های این قرارداد قید شده بود که روسیه از حملات ترکمن ها به شمال ایران جلوگیری کند و رود اترک را مرز بین ایران و روسیه تعیین کردند.

میرزا سعید خان موتمن الملک به عنوان نماینده ایران بود که سرانجام کشور های شمال شرقی ایران مستقل شدند.

ایجاد عدلیه

در سال ۱۲۳۸ که صدر اعظم میرزا آقا خان نوری عزل شد، شاه ایران سعی کرد دخالت روحانیون را در امورات کشور به حداقل برساند و این امر با مشورت سید جعفر خان مشیر الدوله که در فرنگ تحصیل کرده بود، محقق شد.

به دستور شاه، دارالشورای دولتی متشکل از ۶ وزیر به نام عدلیه اعظم تاسیس شد.  اولین وزیر عدلیه ای که انتخاب شد، عباس قلی خان معتمد الدوله نام داشت.

ایجاد موزه ملی

به دستور سلطان صاحبقران، قسمتی از شمال کاخ گلستان که شاهان پیشین در آنجا هدایایی که از مهمان های خارجی دریافت می کردند را تخریب کرد.

او پس از بازسازی، کتابخانه، حوضخانه، سرسرا و دیگر اشیاء ارزشمند را به به طور کامل جمع آوری و سپس در موزه قرار داد.

دیگر اقدامات ناصرالدین شاه

ایجاد خط راه آهن شهر ری به حرم عبدالعظیم حسنی و تهران، خریداری کشتی پرسپولیس از آلمان، انتصاب استخراج نفت از کجور، تنکابن و کلارستان به محمد ولی خان خلعتبری، همگی به دستور مستقیم ناصر الدین شاه قاجار صورت پذیرفت.

صدر اعظم های ناصر الدین شاه

ناصرالدین‌شاه (نشسته در طرف راست) و عزیزالسلطان (ایستاده) در شکارگاه

در طول حکومت ۵۰ ساله سلطان صاحبقران صدر اعظم های زیادی به این شغل منصوب و عزل یا کشته شدند که به ترتیب:

    امیر کبیر

    میرزا آقا خان نوری

    میرزا جعفر خان مشیر الدوله

    میرزا محمد خان سپهسالار

    مستوفی الممالک

    میرزا حسین خان سپهسالار

    امین السلطان

زندگی شخصی ناصر الدین شاه

سلطان صاحبقران در دربارش حرمسرایی داشت که در مجموع تعداد زن های عقدی و صیغه ای او به 85 زن رسید و 42 فرزند داشت که 14 فرزند او در همان کودکی فوت شدند.

آخرین تاج گذاری

ناصر الدین شاه در پنجاهمین سالگرد تاج گذاری اش در سال 1275 تصمیم گرفت جشنی بزرگ را در حرم عبدالعظیم حسنی ترتیب دهد.

در همین هنگام سیدجمال الدین اسد آبادی یکی از یارانش به نام میرزا رضا کرمانی را برای قتل شاه ایران فرستاد که در نهایت این ترور موفق آمیز بود و شاه بر اثر ضرب گلوله کشته شد.

سلطان صاحبقران را در حرم عبدالعظیم حسنی با سنگ قبری مرمر و وزنی ۷ تنی دفن کرده است و از این آثار یکی از هنر های برجسته تاریخ سنگ تراشی یاد می شود.

امروز این سنگ در کاخ موزه گلستان واقع در تهران نگهداری می شود تا مردم از این شاهکار هنری دوره قجری دیدن کنند. فیلمی نیز در ارتباط با وقایع تاریخی و زندگی ناصرالدین شاه در کشور ساخته شد که در ادامه به آن پرداخته ایم.

فیلم ناصرالدین شاه

ناصرالدین‌شاه آکتور سینما با عنوان فرعی روزی روزگاری، سینما یک فیلم کمدی فانتزی به کارگردانی محسن مخملباف است که در سال 1370   ساخته شد. مسعود جعفری جوزانی و محمدمهدی دادگو تهیه کنندگان این فیلم بودند. در این فیلم بازیگران سرشناسی همچون عزت الله انتظامی در نقش ناصرالدین شاه، اکبر عبدی، مهدی هاشمی و ... بازی کرده اند.

این فیلم در بستر کمدی، تاریخ سینمای ایران را روایت می‌کند. این فیلم در دهمین جشنواره فیلم فجر 1370 کاندیدای بهترین فیلم و بهترین کارگردانی شد. این فیلم در نظرسنجی منتقدان و نویسندگان ماهنامه سینمایی فیلم به عنوان یکی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران انتخاب شده است.