ترک شیرازی در غزل حافظ که بود که سمرقند و بخارا را فدای خال هندویش کرد؟!
«ترک شیرازی» کیست که حافظ دل به خال هندویش سپرده و سمرقند و بخارا را فدای عشق او کرده است؟ این معشوق رازآلود از زوایای مختلف بررسی شده و سه نظریه اصلی درباره هویت او وجود دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
از میان بیت‌های جاودانه دیوان حافظ ، کدام مصرع به اندازه این ابیات پرحرف و حدیث بوده است؟ «اگر آن ترک شیرازی به دست آرد دل ما را.» در این مطلب، به بررسی این پرسش می‌پردازیم: ترک شیرازی که حافظ برای خال هندویش سمرقند و بخارا را بخشیده، کیست و چگونه به این شهرت رسیده است؟
چه نظریه‌هایی درباره ترک شیرازی وجود دارد؟
از گذشته تا امروز، سه نظریه مهم درباره هویت این معشوق شگفت‌انگیز مطرح شده است. هر نظریه زوایای متنوعی از غزل حافظ را روشن می‌کند.
۱. معشوقی واقعی و زمینی
برخی پژوهشگران بر این باورند که ترک شیرازی، انسانی واقعی بوده است. این نظریه به تاریخی بودن حضور ترک‌زبان‌ها در شیراز استناد می‌کند؛ منطقه‌ای که در دوران حکومت‌های مختلف به خصوص تیموریان، محل سکونت قبایل و مقام‌های نظامی ترک‌تبار بود. حافظ ممکن است دل به زیبایی و جذابیت یکی از این چهره‌های ترک‌تبار سپرده باشد. شایان ذکر است که در ادبیات فارسی، ترک معمولاً برای اشاره به چهره‌های زیبا و دلربا که چشم و ابروی خاصی داشته‌اند، به کار برده شده است. این تحلیل به زیبایی زمینی ترک شیرازی اشاره دارد.
حضرت فیل کیست؟ نگاهی به ریشه‌ای تاریخی و مرموز ضرب‌المثلی جالب!
۲. معشوقی عارفانه و معنوی
گروه دیگری از مفسران بر این باورند که ترک شیرازی، نمادی عرفانی و الهی است. این دیدگاه اشاره دارد که خال هندو نمودی از نقطه وحدت وجود در عالم هستی است و ترک نمادی از زیبایی آفریدگار. شهر عشق و عرفان یعنی شیراز در این تحلیل، جایگاهی فرازمینی می‌یابد. این تفسیر بر آن است که بخشیدن سمرقند و بخارا، نمادی از دل‌کندن از دنیای مادی برای رسیدن به معشوق مطلق می‌باشد. قطعاً این نگاه، معنایی عمیق از عشق حافظ را بازگو می‌کند.
حاتم طایی که بود؟ چگونه نماد بخشندگی و ثروت شد؟
۳. شخصیتی تاریخی
گروه سوم، نظریه‌ای تاریخی را مطرح نموده‌اند. این گروه معتقدند که ترک شیرازی شاید شخصیتی نظیر شاه شجاع، حاکم مقتدر شیراز در زمان زندگی حافظ، باشد. شباهت‌های تاریخی و ترک‌تبار بودن شاه شجاع از دلایل این نظریه عنوان شده است. اما عده‌ای مخالف‌اند، چرا که روابط حافظ و شاه شجاع همواره مسالمت‌آمیز نبوده و نسبت دادن چنین غزلی به او، محل تأمل است.
چرا این غزل تا این اندازه مهم شده است؟
رمز ماندگاری این غزل حافظ در پیچیدگی و چندلایه بودن آن نهفته است. او کلماتی برگزیده که معنای عشق زمینی را در کنار اشارات عرفانی به نمایش می‌گذارد. این قابلیت، چیزی است که هر خواننده‌ای با دیدگاه خود آن را فهمیده و در هر دوره‌ای معنای جدیدی از آن استخراج کرده است. می‌توان گفت، حافظ با این هنر، مخاطبان خویش را به سفری درونی دعوت کرده است.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
شخصیت حقیقی ترک شیرازی به احتمال فراوان در پس پرده ابهام باقی خواهد ماند. اما شاید این راز، همان نیرویی باشد که برای همیشه این غزل را در ادبیات فارسی ماندگار نموده است. با این حساب، ترک شیرازی هر که بوده، تصویر جایگزینی برای اظهار نهایت عشق به معشوق است؛ جایی که برای خال هندویش، تمام سمرقندها و بخاراهای دنیا بی‌ارزش می‌شوند.
ارسال نظر