تشخیص افسردگی

این اختلال منجر به برهم خوردن زندگی طبیعی فرد و ایجاد احساسات منفی مانند غم، اضطراب، ناامیدی و عصبانیت در فرد می‌شود. افسردگی بر فکر، احساس و عمل فرد تأثیر گذاشته و زندگی وی را مختل می‌کند. درصورتی‌که علائم شایع افسردگی بیش از دو هفته در فرد ادامه داشته باشد بهتر است که به متخصص اعصاب و روان مراجعه کرده و درخواست کمک کند. مهم است که افراد دچار افسردگی بدانند که علائم و احساسات فعلی آن‌ها تنها به خاطر بیماری‌شان هستند و نه خود واقعی آن‌ها. مهم نیست که چقدر احساس ناامیدی، یاس و افسردگی می‌کنید؛ با درک علل و درمان آن می‌توانید اولین قدم برای داشتن احساس بهتر و غلبه بر مشکلات را بردارید.

افسردگی چیست؟

احساس ناامیدی و غم در برخی مواقع، جزوی از زندگی طبیعی انسان است اما وقتی عواطفی مانند ناامیدی و ترس با گذشت زمان در فرد از بین نروند و تشدید شوند ممکن است فرد دچار افسردگی شود. افسردگی نه‌تنها باعث داشتن احساس غم و اندوه در تمامی مراحل زندگی فرد می‌شود بلکه توانایی وی در پاسخ به مشکلات زندگی، انجام فعالیت‌های روزانه و عملکرد جسمی و عقلانی را تحت‌الشعاع قرار داده و در خوردن، خوابیدن و لذات زندگی فرد اخلال ایجاد می‌کند تا حدی که حتی گذراندن یک روز معمولی نیز برای وی سخت و طاقت‌فرسا می‌شود. درحالی‌که برخی افراد افسردگی را تحت عنوان «زندگی در سیاه‌چاله» یا داشتن عذاب همیشگی تفسیر می‌کنند برخی احساس بی‌جانی، خالی بودن و بی‌تفاوتی می‌کنند. افسردگی ممکن است منجر به عصبانیت و بی‌قراری شده و میزان طاقت افراد در برابر مشکلات را بسیار کم می‌کند. در صورت عدم درمان، افسردگی ممکن است منجر به بروز اختلالات شدید جسمی و روحی در فرد شود.

انواع افسردگی و میزان شدت آن

افسردگی به اشکال و فرم‌های مختلفی درمی‌آید. در حالیکه تشخیص افسردگی پیچیده است، دانستن این‌که بیمار به کدام نوع افسردگی مبتلا شده است به مدیریت علائم توسط متخصص و ارائه بهترین راهکار کمک شایانی می‌کند. انواع افسردگی بر اساس نوع و شدت عبارتند از:

• افسردگی خفیف تا متوسط

افسردگی خفیف، شایع‌ترین نوع افسردگی است. این نوع از افسردگی می‌تواند در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد کرده و شادی و انگیزه فرد را از بین ببرد. این علائم معمولاً برای افسردگی متوسط، شدت بیش‌تری پیدا کرده و به کاهش اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس بیمار منجر می‌شود.

• افسردگی دوره‌ای مزمن (کج‌خلقی یا دیستایمی)

دیستایمی نوعی افسردگی مزمن ولی درجه پایین است. در این مدل از افسردگی، فرد معمولاً احساس خفیف و دائمی افسردگی را داشته و گاه‌به‌گاه نیز علائم آن کاملاً برطرف می‌شود. علائم افسردگی دیستایمی شدید نیست اما دوره ابتلای آن طولانی است (۲ سال یا بیشتر). در این مدل از افسردگی، علائم به‌گونه‌ای با زندگی فرد آمیخته می‌شوند که فرد حس می‌کند بی‌حال و بی‌حوصله بودن جزوی از شخصیت وی است و همیشه روحیه ضعیفی داشته است. برخی افراد در کنار افسردگی‌های دوره‌ای ممکن است دچار افسردگی مضاعف نیز شوند که در صورت عدم درمان ممکن است هر دوره از افسردگی مزمن تا ۶ ماه نیز افزایش یابد.

• افسردگی شدید

افسردگی شدید از انواع نادر افسردگی است که با علائم شدید و بی‌امان همراه است. در صورت عدم درمان، افسردگی شدید می‌تواند منجر به مختل شدن زندگی فردی و اجتماعی فرد و حتی آسیب جسمی به وی شود.

• افسردگی غیرمعمول یا آتیپیک

افسردگی آتیپیک زیرمجموعه افسردگی معمول ولی با الگوی رفتاری خاص است. این نوع از افسردگی بهتر به روش‌های درمانی و دارو پاسخ داده و شناسایی آن در مراحل ابتدایی منجر به درمان سریع آن می‌شود. افراد مبتلا به افسردگی آتیپیک در برخورد با یک اتفاق خوب یا بودن در جمع دوستان، یک احساس خوشی موقت را تجربه کرده و بعد از آن مجدد به مود ناراحت خود برمی‌گردند. علائم شایع دیگر افسردگی غیرمعمول شامل افزایش وزن، افزایش اشتها، خواب بیش از حد، احساس سنگینی در دست‌وپا و حساسیت فرد به طرد شدن توسط دیگران است.

• افسردگی فصلی

در برخی افراد هم‌زمان با شروع زمستان و کوتاه شدن ساعات روز، نوعی از افسردگی با نام افسردگی فصلی بروز می‌کند. افسردگی فصلی یا اختلال عاطفی فصلی، حدود ۱ تا ۲درصد افراد جامعه به‌ویژه زنان و جوانان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. فرد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی، در هنگام زمستان حس می‌کند که به شخص دیگری تبدیل شده و دائماً علائمی مانند ناامیدی، غم، استرس و بی‌حالی را تجربه می‌کند.

• افسردگی پس از زایمان

این نوع از افسردگی معمولاً از افسردگی معمول، جدی‌تر بوده و به طور معمول علائم آن طی دو هفته بعد از زایمان بروز می‌کند. زنان مبتلا به افسردگی پس از زایمان در دوران بارداری نیز دچار افسردگی شدید و علائمی مانند غم و اندوه، اضطراب و بی‌حوصلگی هستند که با زایمان این علائم تشدید شده و انجام مراقبت‌های روزانه خودشان و نوزاد را برای آن‍ها سخت و طاقت‌فرسا می‌کند.

• افسردگی سایکوتیک

افسردگی سایکوتیک شدید زمانی رخ می‌دهد که فرد دارای یک بیماری شدید روانی مانند توهم در کنار افسردگی خود باشد. این توهمات می‌توانند شامل شنیدن یا دیدن چیزهایی که بقیه نمی‌بینند، توهم انجام گناه بزرگ و توهم داشتن فقر یا بیماری باشند.

مهم ترین علائم افسردگی کدامند؟

علائم افسردگی در افراد مختلف متفاوت است اما نکات مشترک زیادی در بین آن‌ها وجود دارد که می‌تواند برای تشخیص راهبردی باشد. بسیاری از این موارد در بیش‌تر وقت‌ها جزو روند طبیعی زندگی فرد هستند اما هرچه این علائم شدیدتر باشد، قوی‌تر باشد و ماندگاری بیش‌تری داشته باشد خطر ابتلا به افسردگی در فرد افزایش می‌یابد. ۱۰ علامت شایع افسردگی عبارت‌اند از:

• داشتن احساس ناتوانی و ناامیدی شدید: این احساس که هیچ‌چیز در زندگی وی بهتر نخواهد شد و هیچ کاری هم برای بهبود این شرایط نمی‌شود کرد.
• از دست‌دادن علاقه برای انجام فعالیتهای روزانه: بیمار هیچ حسی نسبت به فعالیت‌هایی که قبلاً وی را خوشحال می‌کرده ندارد و نسبت به عادات، سرگرمی‌ها و حتی رابطه جنسی هیچ لذت و حس خوبی ندارد.
• تغییر اشتها و وزن: کاهش قابل‌توجه و یا افزایش بیش از حد وزن در یک فاصله یک‌ماهه (تغییرات بیش از ۵درصد وزن) می‌تواند یکی از علائم هشدار دهنده شروع افسردگی باشد.
• تغییرات در روتین خواب: بی‌خوابی و یا خوابیدن بیش از حد به‌خصوص بیدار ماندن تا صبح و خوابیدن تمام روز در افراد دارای افسردگی بسیار شایع است.
• عصبانیت یا تحریک‌پذیری شدید: با شروع افسردگی، فرد به شدت حساس و کم طاقت می‌شود و دائماً احساس خشم، اضطراب و بی‌قراری می‌کند. هر دلیل کوچکی می‌تواند شروع یک عصبانیت برای وی باشد و همیشه در حال بحث و جدل است.
• از دست‌دادن انرژی: احساس خستگی، کندی و ناتوانی بدن. ممکن است فرد در اعضای بدنش احساس سنگینی کند و حس کند حتی برای انجام کارهای کوچک نیز خسته است.
• بی حالی و کسالت: یکی از نشانه های شایع و اولیه افسردگی است. برای درمان بی حالی و کسالت می توانید به کلینیک دکتر کربلایی مراجعه کنید.
• احساس بی‌فایده بودن: بیمار دائماً در حال انتقاد از خود و مقصر دانستن خود در تمامی اتفاقات زندگی‌اش است.
• رفتارهای خطرناک: فرد ممکن است درگیر مشکلاتی مانند سوءمصرف مواد، قمار، رانندگی خطرناک یا ورزش‌های خطرناک شود.
• عدم توانایی تمرکز: فرد افسرده در متمرکز کردن حواس خود، به خاطر سپردن کارها و تصمیم‌گیری دچار مشکل می‌شود.
• دردهای بدون علت قبلی: افسردگی باعث بروز دردهای جسمی بی‌دلیل مانند سردرد، کمردرد، درد عضلات، معده درد و گرفتگی‌ ناگهانی ماهیچه‌ها می‌شود.

علائم افسردگی در مردان

مردان افسرده معمولاً کم‌تر علائم ناامیدی و خودتخریبی دارند و در عوض، دائماً از خستگی و مشکلات خوابیدن گلایه می‌کنند. احساس خشم، حساسیت بی از حد نسبت به رفتار دیگران، به‌سرعت از کوره دررفتن، از دست‌دادن علاقه به کار و اموری که آن‌ها را سرگرم می‌کرده از علائم شایع بروز افسردگی در مردان است. مردان دارای افسردگی پرخاشگری، سوءمصرف مواد و رفتارهای خطرناک از خود نشان می‌دهند.

علائم افسردگی در زنان

زنان برعکس مردان در هنگام ابتلا به افسردگی دچار نگاه خودتخریبی شده و احساس گناه می‌کنند. زنان افسرده معمولاً دچار خواب‌آلودگی بیش از حد، پرخوری، افزایش وزن و  حمله پانیک می‌شوند. البته زنان در کل بیش‌تر مستعد ابتلا به افسردگی بوده و در دوران قاعدگی، بارداری و یائسگی تحت تأثیر تغییرات هورمونی ممکن است به افسردگی خفیف دچار شوند. همچنین افسردگی پس از زایمان نیز در زنان بسیار شایع بوده و از هر ۷ زن ۱ نفر به افسردگی بعد از زایمان مبتلا می‌شود.

علائم افسردگی در کودکان

علائم افسردگی در کودکان بسیار متنوع است و هر کودک دسته‌ای از این علائم را بروز می‌دهد. برخی نشانه‌های متداول افسردگی در کودکان عبارت‌اند از:

• تحریک‌پذیری، عصبانیت و دائماً در حالت جدل بودن
• احساس مداوم غم و ناامیدی
• دور شدن کودک از فعالیت‌هایی که قبلاً از آن‌ها لذت می‌برده و یا دور شدن از افرادی که قبلاً آن‌ها را بسیار دوست داشته
• افزایش حساسیت کودک نسبت به تذکر، انتقاد یا نه شنیدن از طرف والدین
• تغییرات اشتها (پرخوری یا بی اشتهایی عصبی)
• تغییر در میزان خواب (بی‌خوابی یا پرخوابی)
• گریه و بی‌تابی زیاد
• عدم توانایی در تمرکز
• خستگی دائمی و کمبود انرژی
• شکایت از دردهای طولانی‌مدت مانند دل‌درد و سردرد که به درمان مقاوم هستند
• صحبت درباره خودکشی و مرگ

توجه داشته باشید که همه کودکان افسرده این علائم را ندارند و در زمان‌های مختلف و تحت شرایط مختلف، علائم متفاوتی بروز می‌دهند و برخی کودکان نیز ممکن است در محیط‌های سازمان‌یافته علائم کاملاً طبیعی داشته باشند. اما در اکثر کودکان دارای افسردگی، یک تغییر چشم گیر در میزان فعالیت اجتماعی، از دست‌دادن علاقه نسبت به مدرسه و عملکرد ضعیف در دروس مشاهده می‌شود.

گرچه اقدام به خودکشی در کودکان زیر ۱۲ سال بسیار نادر است اما ممکن است درصورتی‌که تحت اضطراب، عصبانیت و ناراحتی بیش از حد قرار گیرند اقدام به خودکشی و یا آسیب به خود نیز کنند. کودکانی که سابقه خانوادگی خشونت، سوءمصرف مواد مخدر و یا سوءاستفاده جنسی دارند بیشتر در معرض خودکشی هستند به‌خصوص در حالاتی که به سلاح‌های گرم و یا داروهای خطرناک دسترسی داشته باشند.

علائم افسردگی در نوجوانان

تحریک‌پذیری، عصبانیت، اضطراب از جمله قابل‌توجه‌ترین علائم افسردگی در بین جوانان و نوجوانان است. در کنار مشکلات روحی، سردرد، معده درد و سایر دردهای ناگهانی نیز در بسیاری از جوانان دارای افسردگی دیده شده است.

علائم افسردگی در سالمندان

افراد مسن معمولاً به‌جای داشتن علائم عاطفی و علائم معمول افسردگی دچار دردهای جسمی و مشکلاتی مانند خستگی و فراموشی می‌شوند. آن‌ها هم چنین ممکن است از ظاهر خویش غافل شده و از مصرف داروهای روتین روزانه خودداری کنند.

نشانه‌های افسردگی شدید

علائمی که برای افسردگی پیش از این عنوان شد در صورت ادامه یافتن به مدت طولانی و با شدت زیاد، می‌توانند نشان‌دهنده افسردگی اساسی باشند. در کنار عوامل ذکر شده، علائمی مانند تفکرات خودکشی، دور شدن بیش از حد از دوستان و خانواده، احساس ناامیدی بیش از حد، تلاش برای خودکشی (خریدن اسلحه، سم و مشاهده فیلم‌های خودکشی) و رساندن آسیب به خود (زخمی کردن خود، گرسنگی دادن به بدن، اوردوز) از جمله علائم اخطاردهنده برای بروز افسردگی اساسی در فرد هستند.

علل ابتلا به افسردگی

برخلاف بسیاری از بیماری‌ها که دلایل پزشکی مشخصی دارند و درمان آن‌ها راحت است، افسردگی بسیار پیچیده است. برخی از داروها مانند باربیتوراتها، مسکن‌ها و داروهای خاص فشار خون می‌توانند علائم افسردگی را در فرد ایجاد کنند. هم چنین یک سری بیماری‌های جسمی مانند پرکاری تیروئید نیز می‌تواند در فرد، افسردگی را القا کند اما در بیشتر موارد، افسردگی ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، روان‌شناختی و اجتماعی است که از فرد تا فرد دیگر متفاوت است.

برخلاف تصور عموم، افسردگی تنها نتیجه عدم تعادل مواد شیمیایی در مغز نیست و علاوه بر عوامل بیولوژیکی مانند تغییرات هورمونی، بیماری‌های خودایمنی، کمبودهای مغزی و کوچک شدن سلول‌های مغزی، عوامل روان‌شناختی و اجتماعی زیاد مثل حوادث گذشته، تنهایی، مصرف مواد مخدر، عزت‌نفس پایین و شیوه زندگی بد می‌توانند منجر به بروز افسردگی در فرد شوند.

در کنار علل ابتلا، برخی عوامل هستند که امکان ابتلاء فرد به افسردگی را بیشتر می‌کنند. عواملی مانند بودن در شرایط طلاق و جدایی، داشتن یک بیماری شدید و مشکلات استرس‌زا می‌توانند فرد را به سمت افسردگی سوق دهند. برخی از مهم‌ترین این عوامل عبارت‌اند از:

• تنهایی و انزوا: بین تنهایی و افسردگی رابطه بسیار قوی‌ای وجود دارد. فقدان حمایت اجتماعی نه‌تنها می‌تواند باعث افسردگی شود، بلکه افسردگی نیز می‌تواند منجر به دور شدن فرد از خانواده و دوستان و انزوای وی گردد.
• مشکلات خانوادگی و زناشویی: درحالی‌که داشتن یک شریک خوب می‌تواند به افزایش اعتمادبه‌نفس فرد کمک کند، روابط مشکل‌دار نیز خطر ابتلای فرد به افسردگی را افزایش می‌دهند.
• بودن در شرایط استرس‌زا: تغییرات سخت در زندگی مانند طلاق، بیکاری یا مشکلات مالی می‌تواند استرس زیادی را به فرد وارد کرده و منجر به بروز علائم افسردگی شوند.
• بیماری‌های مزمن: داشتن بیماری لاعلاج و بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی و دیابت می‌توانند در فرد احساس ناامیدی و افسردگی ایجاد کنند.
• سابقه خانوادگی افسردگی: ازآنجاکه فرد مدت‌زمان زیادی را به زندگی در کنار خانواده می‌گذراند ممکن است دیدن افسردگی سایر اعضای خانواده منجر به بروز افسردگی در وی شود. مسأله ژنتیک هم نقش بسیار مهمی در ایجاد افسردگی دارد.
• شخصیت: داشتن شخصیت حساس، زودرنج و نگران می‌تواند یک دیدگاه منفی در زندگی فرد ایجاد کرده و شرایط را برای ابتلا به افسردگی مساعد کند.
• مصرف مواد مخدر
• آسیب‌های دوران کودکی

اختلال افسردگی تا چه میزان شایع است؟

آمار نشان می‌دهد که بیش از ۱۶ میلیون نفر از آمریکایی‌ها به‌نوعی از افسردگی مبتلا هستند. طبق این گزارش متوسط آمار ابتلا در حدود ۶.۷ درصد بوده و جوانان بین ۱۸ تا ۲۵ سال مستعدترین گروه برای ابتلا به افسردگی هستند. دراین‌بین زنان جوان بیش‌تر به افسردگی مبتلا شده و کمترین آمار افسردگی مربوط به پسران ۱۲ تا ۱۷ سال و مردان بالای ۶۰ سال است. با وجود آمار بالای مبتلایان، درمان افسردگی به‌راحتی امکان‌پذیر بوده و در صورت مراجعه بیمار در زمان مناسب معمولاً ۹۵درصد افراد درمان می‌شوند.

آیا پیشگیری از افسردگی امکان پذیر است؟

هیچ راه مطمئنی برای جلوگیری از افسردگی وجود ندارد؛ بااین‌حال، برخی استراتژی‌ها ممکن است در کاهش خطر ابتلا مؤثر باشند:

• کنترل استرس، افزایش مقاومت و صبوری و تقویت اعتمادبه‌نفس
• ورزش‌کردن و فعال بودن
• سپری کردن وقت با خانواده و دوستان
• مراجعه و صحبت با دوستان، آشنایان و متخصصین در زمان‌های بحرانی
• مراجعه سریع به روانپزشک در صورت مشاهده علائم افسردگی و پایبند بودن به روند درمانی
• عدم مصرف مواد مخدر، داروهای روان‌گردان و مسکن‌های قوی
• تلاش برای پیدا کردن راه‌حل و مشورت گرفتن از دیگران در هنگام برخورد با مشکلات سخت

تشخیص بیماری افسردگی چگونه است؟

در صورت داشتن چهار تا یا بیش‌تر از علائم افسردگی ذکر شده در این مقاله به مدت بیش از دو هفته، بهتر است که به متخصص اعصاب و روان یا روان‌پزشک مراجعه کنید.

• معاینه بدنی

ممکن است پزشک معاینه فیزیکی انجام داده و در مورد وضعیت سلامتی بیمار پرس‌وجو کند. زیرا که در بسیاری که از مواقع افسردگی ممکن است با یک مشکل اساسی در زمینه سلامتی فرد در ارتباط باشد. ممکن است پزشک از برخی آزمایش‌های تشخیصی مانند تشخیص بیماری تیروئید بهره ببرد تا از سلامت بدن شما مطمئن شود.

• ارزیابی روان‌پزشکی

متخصص اعصاب و روان ممکن است درباره علائم، افکار، احساسات و الگوهای رفتاری بیمار سؤال کرده و حتی از یک سری پرسش‌نامه‌های تشخیصی نیز استفاده کند. 

• DSM-۵

متخصص اعصاب و روان ممکن است از معیارهای افسردگی ذکر شده در دفترچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-۵) که توسط انجمن روان‌پزشکی آمریکا منتشر شده است، استفاده کند.

امروزه افسردگی به مانند سایر بیماری‌های علم پزشکی به خوبی قابل کنترل و درمان است. درمان افسردگی در سنین مختلف و جنس‌های مختلف مثل درمان افسردگی در مردان، درمان افسردگی در زنان و درمان افسردگی در کودکان با ملاحظات خاص سنی و جنسیتی انجام می‌شود. در ادامه با آگاهی از تنوع درمان‌های افسردگی نسبت به رهایی از سایه سنگین این بیماری امیدوار خواهید شد. روانپزشکی حتی برای افرادیکه از دارو گریزانند هم روش‌های درمانی خوبی در نظر دارد.