ماجرای ناپدید شدن جزیره شبح در دریای خزر؛ تاییدیه ناسا

جزیره‌ای که عمری کوتاه داشت

این توده خشکی موقت در پایان ژانویه ۲۰۲۳ بر فراز گل‌فشان زیرآبی «کومانی بانک»، که در فاصله ۲۴ کیلومتری سواحل شرقی آذربایجان قرار دارد، ظاهر شد. بر اساس گزارش‌ها، این جزیره تا چهارم فوریه تکامل یافت و قطرش به حدود ۴۰۰ متر رسید. بااین‌حال، ساختار آن بسیار ناپایدار بود. آخرین تصاویر ماهواره‌ای ثبت‌شده در دسامبر ۲۰۲۴ نشان دادند که این جزیره به‌طور کامل ناپدید شده است.

فوران‌های مکرر در منطقه کومانی بانک

براساس اطلاعات منتشرشده از سوی لایوساینس، گل‌فشان کومانی بانک از زمان کشفش در سال ۱۸۶۱ تاکنون هشت بار فوران کرده است. هریک از این فوران‌ها تنها چند روز دوام داشته‌اند و تقریباً در همه موارد، جزیره‌های موقتی بر سطح دریا ظاهر شده‌اند. بزرگ‌ترین فوران ثبت‌شده مربوط به سال ۱۹۵۰ است که به پدید آمدن جزیره‌ای با قطر ۷۰۰ متر و ارتفاع ۶ متر انجامید.

ماهیت گل‌فشان‌ها

برخلاف آتشفشان‌های کلاسیک، گل‌فشان‌ها گدازه و خاکستر به بیرون پرتاب نمی‌کنند. بلکه ترکیبی از گل داغ، آب و گازهای طبیعی به سطح زمین می‌آورند. این پدیده‌ها هرچند شدت تخریبی کمتری نسبت به آتشفشان‌ها دارند، می‌توانند مقادیر زیادی گاز طبیعی تحت فشار تولید کنند. برخورد ذرات سنگ یا گازهای داغ می‌توانند موجب انفجارهای آتشین شوند.

به‌عنوان مثال، در سال ۲۰۲۱ فورانی در نزدیکی کومانی بانک ستونی از شعله‌های عظیم بر سطح آب دریای خزر ایجاد کرد که حتی تصاویر ماهواره‌ای نیز آن را ثبت کردند.

جمهوری آذربایجان میزبان بیش از ۳۰۰ گل‌فشان در خشکی و در بستر دریاست که این کشور را در زمره مناطقی با تراکم بالای این پدیده قرار داده است. موقعیت زمین‌ساختی این منطقه در برخورد صفحات تکتونیکی اوراسیا و عربستان ، علت اصلی فعالیت‌های زمین‌گرمایی بالای آن محسوب می‌شود.

موارد مشابه در دیگر نقاط جهان

پیدایش جزایر موقتی ناشی از فوران‌های آتشفشانی تنها محدود به دریای خزر نیست. در سال ۲۰۱۵، فوران آتشفشان زیرآبی هونگا تونگا-هونگا هائاپائی در اقیانوس آرام جنوبی به تشکیل جزیره‌ای به مساحت ۱.۹ کیلومتر مربع در تونگا انجامید. این جزیره تا سال ۲۰۲۲ وجود داشت اما به دنبال شدیدترین فوران‌ها، به‌طور کامل نابود شد. مطالعات بعدی نشان دادند که انفجار موجب نابودی گونه‌های خاصی از میکروب‌ها شده بود.

در اکتبر ۲۰۲۳ نیز فوران آتشفشانی در نزدیکی جزیره ایوو جیما در ژاپن باعث شکل‌گیری جزیره‌ای موقت شد که به وضوح از فضا قابل مشاهده بود. اما تا مارس ۲۰۲۴، تصاویر نشان دادند این جزیره به‌سرعت در حال غرق شدن در محیط آبی است.