پروپاگاندا چیست؟

به گزارش رکنا، پروپاگاندا (Propaganda) نوعی روش ارتباطی است که هدف آن تأثیرگذاری بر افکار، احساسات و رفتارهای افراد است. در این فرآیند، اطلاعات معمولاً به صورت انتخابی، تحریف‌شده یا حتی نادرست ارائه می‌شوند تا مخاطب را به سمت یک نگرش، عقیده یا اقدام خاص هدایت کنند. پروپاگاندا ممکن است در سیاست، رسانه، تبلیغات، مذهب و حتی فرهنگ عمومی به کار گرفته شود.

تاریخچه و ریشه پروپاگاندا

کلمه "پروپاگاندا" از واژه لاتین "propagare" گرفته شده که به معنای "گسترش دادن" یا "انتشار دادن" است. این اصطلاح در ابتدا به هیچ وجه معنای منفی نداشت و فقط به روش‌هایی برای تبلیغ و ترویج یک ایده اشاره می‌کرد.

۱. ریشه اولیه (قرون وسطی و کلیسای کاتولیک)

اولین استفاده رسمی از واژه "پروپاگاندا" در سال ۱۶۲۲ میلادی اتفاق افتاد، زمانی که پاپ گرگوری پانزدهم سازمانی به نام "مجمع تبلیغ ایمان" (Congregatio de Propaganda Fide) را تأسیس کرد. هدف این سازمان، گسترش و تبلیغ مسیحیت کاتولیک در سراسر جهان بود.

در این دوران، کلیسا از روش‌های تبلیغاتی برای مقابله با اصلاحات پروتستانی استفاده می‌کرد. ابزارهای آنها شامل خطبه‌ها، کتاب‌ها و هنرهای مذهبی بود که برای هدایت افکار مردم به سمت آموزه‌های کلیسای کاتولیک طراحی شده بودند.

۲. عصر روشنگری و استفاده سیاسی از پروپاگاندا (قرن ۱۸ و ۱۹)

با ظهور عصر روشنگری در قرن ۱۸، حکومت‌ها و انقلابیون شروع به استفاده از پروپاگاندا برای اهداف سیاسی کردند.

انقلاب فرانسه (۱۷۸۹-۱۷۹۹):

انقلابیون از پوسترها، سخنرانی‌ها و روزنامه‌ها برای تحریک مردم علیه پادشاهی فرانسه استفاده کردند.

تصاویر و کاریکاتورهای پروپاگاندایی پادشاه لوئی شانزدهم را فردی بی‌کفایت و فاسد نشان می‌دادند.

جنگ‌های ناپلئونی (۱۸۰۳-۱۸۱۵):

ناپلئون بناپارت از پروپاگاندا برای ساختن تصویر یک رهبر نجات‌بخش و شکست‌ناپذیر استفاده کرد.

او رسانه‌ها را کنترل می‌کرد و فقط اخبار پیروزی‌هایش را منتشر می‌کرد، حتی اگر در جنگ شکست خورده بود.

انقلاب صنعتی و گسترش رسانه‌ها:

در قرن ۱۹، با رشد روزنامه‌ها و تبلیغات تجاری، پروپاگاندا وارد عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی شد.

شرکت‌های بزرگ از تبلیغات برای تأثیرگذاری بر مصرف‌کنندگان استفاده کردند.

۳. جنگ‌های جهانی و اوج قدرت پروپاگاندا (قرن ۲۰)

در قرن بیستم، با گسترش رادیو، سینما و روزنامه‌های دولتی، پروپاگاندا به یک سلاح قدرتمند سیاسی و نظامی تبدیل شد.

جنگ جهانی اول (۱۹۱۴-۱۹۱۸):

کشورها از پوسترهای جنگی، اخبار تحریف‌شده و فیلم‌های تبلیغاتی برای افزایش حس میهن‌پرستی و تشویق مردم به جنگیدن استفاده کردند.

بریتانیا و ایالات متحده خبرهای دروغین درباره جنایات آلمان منتشر کردند تا مردم را برای ورود به جنگ آماده کنند.

شعار معروف "من به تو نیاز دارم!" (پوستر لرد کیچنر در بریتانیا و "عمو سام" در آمریکا) از همین دوره نشأت گرفت.

جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹-۱۹۴۵):

پروپاگاندا به اوج خود رسید و رژیم‌های فاشیستی و دموکراسی‌ها هر دو از آن استفاده کردند.

نازی‌ها:

یوزف گوبلز، وزیر تبلیغات آلمان نازی، یکی از معروف‌ترین شخصیت‌های تاریخ در حوزه پروپاگاندا است.

او از رادیو، سینما، پوسترها و کتاب‌های درسی برای ترویج ایدئولوژی نازی و دشمن‌سازی علیه یهودیان، کمونیست‌ها و متفقین استفاده کرد.

شعار معروف: "یک دروغ را آن‌قدر تکرار کن تا مردم آن را باور کنند!"

ایالات متحده و متفقین:

از سینمای هالیوود، پوسترها و رادیو برای تقویت روحیه سربازان و شیطان‌سازی از دشمنان (آلمان، ژاپن و ایتالیا) استفاده کردند.

شخصیت‌های کارتونی مثل میکی موس و باگز بانی در فیلم‌های پروپاگاندایی علیه دشمنان به کار گرفته شدند.

۴. جنگ سرد و دوران جنگ روانی (۱۹۴۷-۱۹۹۱)

پس از جنگ جهانی دوم، ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی (شوروی سابق) درگیر یک جنگ روانی گسترده شدند که به "جنگ سرد" معروف شد. این دوران یکی از پیچیده‌ترین دوره‌های پروپاگاندا در تاریخ بود.

ایالات متحده:

از رسانه‌های غربی مثل CNN، هالیوود و تبلیغات ضدکمونیستی برای ترویج ارزش‌های دموکراسی و سرمایه‌داری استفاده کرد.

در مدارس، کمونیسم را به‌عنوان یک خطر جهانی معرفی کردند.

اتحاد جماهیر شوروی:

از رسانه‌های حکومتی مثل پراودا و رادیو مسکو برای تبلیغ ایدئولوژی کمونیستی و نشان دادن آمریکا به‌عنوان یک امپریالیست ظالم استفاده کرد.

فیلم‌ها و پوسترهای پروپاگاندایی برای تشویق مردم به حمایت از حزب کمونیست ساخته شد.

رقابت فضایی (دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰):

شوروی با فرستادن ماهواره اسپوتنیک و یوری گاگارین (اولین انسان در فضا) تبلیغات گسترده‌ای درباره برتری علمی و تکنولوژیکی خود انجام داد.

آمریکا با فرود روی ماه در سال ۱۹۶۹ پاسخی قدرتمند به این پروپاگاندا داد.

۵. پروپاگاندا در دنیای مدرن (قرن ۲۱)

رسانه‌های اجتماعی:

امروزه پروپاگاندا از طریق اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و اخبار جعلی (Fake News) گسترش پیدا کرده است.

دولت‌ها، شرکت‌ها و گروه‌های سیاسی از ربات‌ها، اینفلوئنسرها و کمپین‌های تبلیغاتی برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی استفاده می‌کنند.

پروپاگاندا در جنگ‌ها:

در جنگ‌های مدرن، کشورها از رسانه‌ها برای کنترل اطلاعات و هدایت افکار عمومی استفاده می‌کنند.

نمونه‌ها:

روسیه و اوکراین (۲۰۲۲): هر دو طرف جنگ از رسانه‌های خود برای شکل دادن به روایت‌های مختلف استفاده می‌کنند.

هوش مصنوعی و دیپ‌فیک:

امروزه تکنیک‌های جدیدی مثل ویدئوهای دیپ‌فیک (Deepfake) برای ساخت ویدئوهای جعلی و تغییر واقعیت استفاده می‌شوند.

ویژگی‌های پروپاگاندا

پروپاگاندا یک ابزار قدرتمند در دست سیاست‌مداران، دولت‌ها، سازمان‌ها و حتی گروه‌های اجتماعی است که برای هدایت افکار عمومی به کار گرفته می‌شود. در ادامه، ویژگی‌های اصلی آن را با توضیحات جامع بررسی می‌کنیم:

۱. جهت‌گیری مشخص و هدف‌دار بودن

پروپاگاندا همیشه یک هدف خاص را دنبال می‌کند. این هدف می‌تواند سیاسی، اجتماعی، اقتصادی یا ایدئولوژیک باشد. برخلاف اطلاعات بی‌طرف که جنبه خبری یا تحلیلی دارند، پروپاگاندا تلاش می‌کند تا مخاطب را به یک سمت مشخص هدایت کند.

مثال:

رسانه‌های جنگی که فقط روی پیروزی‌های یک کشور تأکید می‌کنند و شکست‌ها را نادیده می‌گیرند.

تبلیغات ضدکمونیستی در جنگ سرد که کمونیسم را به‌عنوان یک تهدید جهانی نشان می‌داد.

۲. تکرار زیاد (پروپاگاندا از طریق القا)‌

یکی از مهم‌ترین تکنیک‌های پروپاگاندا تکرار مداوم پیام‌ها است. وقتی یک مفهوم بارها تکرار شود، ذهن انسان ناخودآگاه آن را به‌عنوان یک حقیقت می‌پذیرد، حتی اگر نادرست باشد.

مثال:

شعارهای تبلیغاتی سیاسی که مدام در رسانه‌ها پخش می‌شوند (مثل «ما قوی‌ترین کشور دنیا هستیم!»).

استفاده مکرر از کلیشه‌های نژادی، مذهبی یا جنسیتی در رسانه‌ها برای ایجاد باورهای نادرست.

۳. تحریف واقعیت و انتخاب گزینشی اطلاعات

پروپاگاندا معمولاً از اطلاعاتی که حقیقت دارند، اما به‌صورت گزینشی انتخاب شده‌اند، استفاده می‌کند. یعنی فقط آن بخش‌هایی از واقعیت نمایش داده می‌شوند که به نفع گوینده هستند، و اطلاعات مخالف حذف یا تحریف می‌شوند.

مثال:

در جنگ‌ها، هر کشور فقط روی جنایات دشمن تمرکز می‌کند و اشتباهات خودش را نادیده می‌گیرد.

سیاستمدارانی که فقط روی آمارهای موفقیت خود تأکید می‌کنند و شکست‌هایشان را پنهان می‌کنند.

۴. احساسات‌گرایی و تحریک عواطف مردم

پروپاگاندا بیش از آنکه منطقی باشد، روی احساسات مخاطب تأثیر می‌گذارد. روش‌های رایج شامل برانگیختن ترس، خشم، امید، غرور ملی یا تنفر هستند.

مثال:

رسانه‌هایی که با نشان دادن تصاویر دلخراش از جنگ، احساسات مردم را جریحه‌دار کرده و آن‌ها را برای حمایت از جنگ تحریک می‌کنند.

تبلیغات نژادپرستانه که از احساس ترس برای متقاعد کردن مردم علیه یک گروه خاص استفاده می‌کنند.

۵. دشمن‌سازی (ساختن یک دشمن مشترک)

یکی از روش‌های قدیمی پروپاگاندا، ایجاد یک دشمن خیالی یا واقعی برای متحد کردن مردم است. این روش باعث می‌شود که مردم برای مقابله با آن دشمن، بیشتر از قبل از حکومت یا ایدئولوژی خود حمایت کنند.

مثال:

در دوران هیتلر، نازی‌ها یهودیان را دشمن اصلی معرفی کردند و تمام مشکلات کشور را به آن‌ها نسبت دادند.

در جنگ سرد، آمریکا و شوروی یکدیگر را «شیطان» خطاب می‌کردند تا مردمشان از سیاست‌های جنگی حمایت کنند.

۶. ساده‌سازی بیش از حد مسائل پیچیده

یکی از مهم‌ترین تکنیک‌های پروپاگاندا، تبدیل مسائل پیچیده به یک توضیح ساده و قابل درک است. این کار باعث می‌شود که مردم بدون نیاز به تحلیل عمیق، همان دیدگاهی را بپذیرند که به آن‌ها ارائه شده است.

مثال:

"اگر این سیاست را قبول نکنی، کشور نابود می‌شود!" (در حالی که مسائل اقتصادی یا سیاسی بسیار پیچیده‌تر از این جمله ساده هستند).

"همه مشکلات اقتصادی ما تقصیر یک گروه خاص است!" (یک نگاه تک‌بعدی و غیرعلمی به مشکلات جامعه).

۷. استفاده از نمادها، شعارها و تصاویر قوی

پروپاگاندا از تصاویر، نمادها و شعارهای تأثیرگذار برای برانگیختن احساسات و هدایت تفکر مردم استفاده می‌کند.

مثال:

پوسترهای جنگی که سربازان دشمن را به شکل شیاطین ترسیم می‌کنند.

پرچم‌ها، سرودهای ملی و تصاویر رهبران سیاسی که برای تحریک حس ملی‌گرایی استفاده می‌شوند.

۸. کنترل رسانه‌ها و فیلتر اطلاعات

دولت‌ها و سازمان‌هایی که پروپاگاندا را به کار می‌گیرند، معمولاً رسانه‌ها را کنترل کرده یا بر انتشار اطلاعات نظارت دارند. این کنترل می‌تواند شامل سانسور اخبار مخالف یا انتشار اخبار دستکاری‌شده باشد.

مثال:

در کره شمالی، رسانه‌ها فقط اطلاعاتی منتشر می‌کنند که حکومت می‌خواهد.

در دوران جنگ جهانی دوم، بسیاری از کشورها روزنامه‌ها را مجبور می‌کردند که فقط اخبار رسمی را منتشر کنند.

۹. فریب، دروغ‌پردازی و شایعه‌پراکنی

گاهی پروپاگاندا به‌جای تحریف واقعیت، کاملاً مبتنی بر دروغ و اطلاعات جعلی است. در دنیای مدرن، این روش از طریق فیک‌نیوز (اخبار جعلی)، دیپ‌فیک و شبکه‌های اجتماعی گسترش پیدا کرده است.

مثال:

انتشار اخبار جعلی درباره یک سیاستمدار برای خراب کردن وجهه او قبل از انتخابات.

استفاده از فناوری‌های دیپ‌فیک برای ساخت ویدئوهای دروغین و دستکاری‌شده.

۱۰. استفاده از رهبران کاریزماتیک و تأثیرگذاری شخصی

پروپاگاندا اغلب بر چهره‌های کاریزماتیک و تأثیرگذار تکیه می‌کند تا پیام‌های خود را به‌طور مؤثرتر منتقل کند. این افراد می‌توانند سیاستمداران، رهبران مذهبی، اینفلوئنسرها یا سلبریتی‌ها باشند.

مثال:

سخنرانی‌های آدولف هیتلر که احساسات مردم آلمان را برمی‌انگیخت و آن‌ها را به حمایت از جنگ تشویق می‌کرد.

تأثیر اینفلوئنسرهای شبکه‌های اجتماعی که دیدگاه‌های سیاسی یا اجتماعی خاصی را تبلیغ می‌کنند.

انواع پروپاگاندا و توضیح کامل آنها

پروپاگاندا را می‌توان از جنبه‌های مختلف دسته‌بندی کرد. برخی از این دسته‌بندی‌ها بر اساس هدف، روش، اخلاقیات، رسانه‌های مورد استفاده و میزان آشکار بودن پیام صورت می‌گیرند. در ادامه، انواع مختلف پروپاگاندا را بررسی می‌کنیم.

۱. دسته‌بندی بر اساس اخلاقیات (مثبت یا منفی بودن تأثیر آن)

۲. دسته‌بندی بر اساس هدف و کاربرد

۳. دسته‌بندی بر اساس روش انتشار و رسانه‌ها

۴. دسته‌بندی بر اساس میزان آشکار بودن پیام

روش‌های رایج در پروپاگاندا

پروپاگاندا از روش‌های مختلفی برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی استفاده می‌کند. این روش‌ها می‌توانند مستقیم یا غیرمستقیم باشند و بسته به هدف، رسانه و مخاطب تغییر کنند. در ادامه، مهم‌ترین روش‌های پروپاگاندا را بررسی می‌کنیم:

۱. تکرار (Repetition)

چیست؟ پیام‌های پروپاگاندا بارها و بارها تکرار می‌شوند تا در ذهن مردم نهادینه شوند. هرچه یک پیام بیشتر تکرار شود، احتمال پذیرش آن بیشتر است، حتی اگر نادرست باشد.

مثال‌ها:

تبلیغات انتخاباتی که یک شعار خاص را بارها تکرار می‌کنند («ما بهترین هستیم!»).

رسانه‌هایی که مرتباً روی یک موضوع تأکید می‌کنند، مثل «دشمن شماره یک ما فلان کشور است».

۲. دروغ بزرگ (Big Lie)

چیست؟ یک دروغ آن‌قدر بزرگ و عجیب بیان می‌شود که مردم تصور می‌کنند ممکن نیست کسی چنین دروغی بگوید، بنابراین آن را باور می‌کنند.

مثال‌ها:

تبلیغات نازی‌ها که ادعا می‌کردند یهودیان عامل تمام مشکلات آلمان هستند.

تئوری‌های توطئه‌ای که بدون مدرک علمی منتشر می‌شوند، مانند «فرود روی ماه جعلی است!».

۳. انتخاب گزینشی اطلاعات (Card Stacking)

چیست؟ فقط اطلاعاتی ارائه می‌شود که از یک دیدگاه خاص حمایت می‌کند و اطلاعات مخالف حذف یا تحریف می‌شوند.

مثال‌ها:

یک شرکت دارویی فقط نتایج مثبت تحقیقات روی داروی خود را نشان می‌دهد و عوارض جانبی را پنهان می‌کند.

یک سیاستمدار فقط از موفقیت‌های خود صحبت می‌کند و شکست‌هایش را نادیده می‌گیرد.

۴. برچسب‌زنی (Name Calling)

چیست؟ استفاده از کلمات منفی یا توهین‌آمیز برای بدنام کردن یک فرد، گروه یا ایده. این روش باعث می‌شود مردم بدون بررسی منطقی، نسبت به آن فرد یا ایده احساس منفی پیدا کنند.

مثال‌ها:

در جنگ سرد، آمریکا شوروی را «امپراتوری شر» و شوروی آمریکا را «سرمایه‌داری فاسد» می‌نامید.

برچسب‌هایی مانند «خائن»، «تروریست»، «بی‌دین» یا «افراطی» که برای حذف مخالفان استفاده می‌شوند.

۵. تأثیر گروهی (Bandwagon)

چیست؟ این روش بر این ایده تأکید دارد که «همه این کار را می‌کنند، پس تو هم باید انجام دهی!». هدف آن ایجاد فشار اجتماعی برای پیروی از یک جریان است.

مثال‌ها:

«میلیون‌ها نفر از این محصول استفاده می‌کنند، پس تو هم باید بخری!» (تبلیغات تجاری)

«همه به این نامزد رأی می‌دهند، اگر عاقل باشی تو هم رأی می‌دهی!» (تبلیغات سیاسی)

۶. استفاده از شخصیت‌های معتبر (Testimonial)

چیست؟ استفاده از شخصیت‌های مشهور، کارشناسان یا افراد محبوب برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی.

مثال‌ها:

یک بازیگر معروف تبلیغ یک برند خاص را انجام می‌دهد.

سیاستمداران از حمایت افراد مشهور برای جلب رأی استفاده می‌کنند.

۷. دشمن‌سازی (Scapegoating)

چیست؟ نسبت دادن تمام مشکلات یک جامعه یا گروه به یک فرد یا گروه خاص. این روش باعث می‌شود مردم به‌جای حل واقعی مشکلات، دنبال مقصر بگردند.

مثال‌ها:

«مهاجران باعث بیکاری شده‌اند!» (در حالی که مشکل بیکاری دلایل اقتصادی دارد).

«رسانه‌های خارجی عامل تمام مشکلات کشور هستند!» (بدون ارائه دلیل و مدرک).

۸. ساده‌سازی بیش از حد (Oversimplification)

چیست؟ مسائل پیچیده به‌صورت بسیار ساده و سطحی نمایش داده می‌شوند تا مخاطب بدون تحلیل، آن را بپذیرد.

مثال‌ها:

«اگر این حزب برنده شود، کشور نابود خواهد شد!»

«تنها راه حل مشکل اقتصادی این است که فلان گروه را از بین ببریم!»

۹. تحریک احساسات (Emotional Appeal)

چیست؟ استفاده از احساسات (ترس، خشم، عشق، غرور، امید) به‌جای منطق برای متقاعد کردن مردم.

مثال‌ها:

پوسترهای جنگی که کودکان مظلوم را نشان می‌دهند تا مردم را به جنگ تحریک کنند.

تبلیغات خیریه که تصاویر افراد فقیر را نشان می‌دهند تا حس ترحم مخاطب را برانگیزند.

۱۰. استفاده از نمادها و تصاویر قوی (Symbolism)

چیست؟ استفاده از پرچم‌ها، سرودها، تصاویر رهبران، نمادهای دینی یا ملی برای تحریک احساسات مردم.

مثال‌ها:

استفاده از پرچم و سرود ملی برای ایجاد حس وطن‌پرستی در سخنرانی‌های سیاسی.

نمایش تصاویر رهبران کاریزماتیک همراه با شعارهای تأثیرگذار.

۱۱. دروغ‌پردازی و شایعه‌پراکنی (Disinformation & Fake News)

چیست؟ انتشار اخبار جعلی یا اطلاعات تحریف‌شده برای تغییر افکار عمومی.

مثال‌ها:

اخبار دروغین در شبکه‌های اجتماعی که چهره یک سیاستمدار را تخریب می‌کند.

دیپ‌فیک‌هایی که سخنرانی‌های جعلی از شخصیت‌های معروف می‌سازند.

۱۲. تأکید بر یک دشمن مشترک (Common Enemy)

چیست؟ معرفی یک دشمن مشترک برای اتحاد مردم و منحرف کردن توجه آن‌ها از مشکلات داخلی.

مثال‌ها:

«همه مشکلات ما به خاطر این کشور/حزب/گروه خاص است!»

جنگ‌های تبلیغاتی که دشمن را موجودی شرور و خطرناک نشان می‌دهند.

پروپاگاندا در دنیای مدرن

پروپاگاندا در دنیای امروز به‌شدت پیچیده‌تر و گسترده‌تر از گذشته شده است. با پیشرفت فناوری و ظهور رسانه‌های دیجیتال، روش‌های انتشار پروپاگاندا تغییر کرده و تأثیرگذاری آن افزایش یافته است. در اینجا به مهم‌ترین ویژگی‌ها، ابزارها و نمونه‌های پروپاگاندا در دنیای مدرن می‌پردازیم.

۱. ویژگی‌های پروپاگاندا در دنیای مدرن

گستره جهانی: رسانه‌های دیجیتال این امکان را فراهم کرده‌اند که پیام‌های پروپاگاندایی در عرض چند دقیقه به سراسر جهان برسند.

انتشار سریع: شبکه‌های اجتماعی باعث شده‌اند که اخبار، شایعات و اطلاعات نادرست در کوتاه‌ترین زمان ممکن پخش شوند.

 هدف‌گذاری دقیق: با استفاده از هوش مصنوعی و داده‌های کلان (Big Data)، پیام‌های پروپاگاندا دقیقاً به مخاطبان هدف ارسال می‌شوند.

غیرمستقیم و نامحسوس: بسیاری از پیام‌های پروپاگاندایی دیگر مستقیماً سیاسی یا تبلیغاتی نیستند، بلکه در قالب سرگرمی، طنز، میم‌ها (Memes) و محتوای فرهنگی منتشر می‌شوند.

تأثیرگذاری عاطفی: در دنیای مدرن، پروپاگاندا به‌جای ارائه استدلال‌های منطقی، بیشتر بر تحریک احساسات مخاطبان تمرکز دارد.

۲. ابزارهای مدرن پروپاگاندا

شبکه‌های اجتماعی:

فیس‌بوک، توییتر، اینستاگرام، تیک‌تاک و تلگرام بستری برای گسترش سریع پیام‌های پروپاگاندایی هستند.

بات‌ها (Bots) و اکانت‌های جعلی برای پخش اطلاعات نادرست استفاده می‌شوند.

اخبار جعلی (Fake News):

برخی رسانه‌ها یا افراد با انتشار اطلاعات نادرست، افکار عمومی را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

نمونه: پخش اخبار دروغین درباره واکسن‌های کرونا برای ایجاد تردید در مردم.

دیپ‌فیک (Deepfake):

استفاده از هوش مصنوعی برای ساخت ویدئوهای جعلی که افراد را در حال گفتن یا انجام دادن کارهایی نشان می‌دهد که هرگز انجام نداده‌اند.

نمونه: ویدئوهای جعلی از سیاستمداران برای تخریب اعتبار آن‌ها.

میم‌ها و طنز:

بسیاری از پیام‌های پروپاگاندا در قالب تصاویر طنز و میم منتشر می‌شوند تا به‌صورت غیرمستقیم تأثیر بگذارند.

نمونه: استفاده از میم‌ها برای ایجاد تصویری منفی از یک کشور یا ایدئولوژی.

تبلیغات سفارشی (Targeted Ads):

شرکت‌ها و دولت‌ها از تبلیغات هدفمند برای ارسال پیام‌های خاص به افراد مشخص استفاده می‌کنند.

نمونه: تبلیغات سیاسی سفارشی در فیس‌بوک که برای تأثیرگذاری بر رأی‌دهندگان طراحی می‌شوند.

سانسور و دستکاری اطلاعات:

حذف اطلاعات مخالف یک ایدئولوژی خاص از اینترنت یا تحریف واقعیت‌ها در رسانه‌ها.

نمونه: سانسور اعتراضات در برخی کشورها از طریق بستن اینترنت یا محدود کردن رسانه‌ها.

۳. نمونه‌های پروپاگاندا در دنیای مدرن

انتخابات و سیاست:

استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای تأثیرگذاری بر نتایج انتخابات (مانند اتهامات درباره دخالت روسیه در انتخابات آمریکا ۲۰۱۶).

کمپین‌های تبلیغاتی که فقط جنبه‌های مثبت یک نامزد را نشان می‌دهند و اطلاعات منفی را سانسور می‌کنند.

جنگ‌های اطلاعاتی:

کشورها با انتشار اطلاعات جعلی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، افکار عمومی را علیه کشورهای دیگر تغییر می‌دهند.

نمونه: جنگ رسانه‌ای میان آمریکا و چین درباره منبع ویروس کرونا.

شرکت‌های تجاری و تبلیغات:

برندها با استفاده از تبلیغات گمراه‌کننده، محصولات خود را بهتر از واقعیت نشان می‌دهند.

نمونه: تبلیغات درباره تأثیرات فوق‌العاده یک محصول بدون ذکر عوارض جانبی.

رسانه‌های سرگرمی:

برخی فیلم‌ها و سریال‌ها دارای پیام‌های پروپاگاندایی هستند که دیدگاه خاصی را تبلیغ می‌کنند.

نمونه: فیلم‌های هالیوودی که آمریکا را همیشه به‌عنوان نجات‌دهنده جهان نشان می‌دهند.

آیا پروپاگاندا در رسانه‌های اجتماعی هم وجود دارد؟

بله، پروپاگاندا در رسانه‌های اجتماعی به‌شدت رایج است و به یکی از ابزارهای اصلی تأثیرگذاری در دنیای مدرن تبدیل شده است. در رسانه‌های اجتماعی، پیام‌ها به سرعت و به راحتی منتشر می‌شوند و می‌توانند به مخاطبان وسیعی برسند. این ویژگی‌ها به پروپاگاندا اجازه می‌دهند که به‌طور مؤثر و با سرعت بالا در جوامع مختلف تأثیر بگذارد.

روش‌های پروپاگاندا در رسانه‌های اجتماعی

انتشار اخبار جعلی (Fake News):

اخبار نادرست یا گمراه‌کننده به‌راحتی از طریق پلتفرم‌هایی مانند فیس‌بوک، توییتر، و تلگرام منتشر می‌شوند. این اخبار می‌توانند بر افکار عمومی تأثیر بگذارند و حتی منجر به تغییر رفتار سیاسی یا اجتماعی شوند.

ایجاد حس اضطرار یا ترس (Fearmongering):

پیام‌های پروپاگاندایی در رسانه‌های اجتماعی می‌توانند بر اساس ترس و نگرانی ساخته شوند. به‌عنوان مثال، پست‌هایی که ادعا می‌کنند یک بحران یا تهدید در حال وقوع است و نیاز به اقدام فوری دارد.

دستکاری الگوریتم‌ها:

شبکه‌های اجتماعی از الگوریتم‌های خاصی برای نمایش محتوای مورد علاقه کاربران استفاده می‌کنند. این الگوریتم‌ها می‌توانند برای ترویج یک پیام خاص یا حتی گمراه کردن کاربران به‌کار گرفته شوند.

استفاده از بات‌ها (Bots) و حساب‌های جعلی:

برخی از گروه‌ها یا دولت‌ها از حساب‌های جعلی و ربات‌ها برای ارسال پیام‌های خاص، ایجاد هشتگ‌های خاص، و افزایش پخش یک پیام خاص استفاده می‌کنند. این رویکرد باعث می‌شود که پیام‌های پروپاگاندا به نظر طبیعی‌تر برسند.

فشار گروهی و نظرات جمعی:

در بسیاری از موارد، پروپاگاندا در رسانه‌های اجتماعی از تکنیک‌های فشار اجتماعی استفاده می‌کند تا مردم را ترغیب به پذیرش یک عقیده یا رفتار خاص کند. این می‌تواند از طریق نظرسنجی‌های مصنوعی یا هشتگ‌ها باشد که به‌طور مصنوعی در دنیای دیجیتال گسترش می‌یابند.

نمونه‌ها

انتخابات سیاسی:

در انتخابات مختلف، پروپاگاندا در رسانه‌های اجتماعی نقش مهمی ایفا کرده است. برای مثال، در انتخابات آمریکا ۲۰۱۶، گروه‌هایی از روسیه به استفاده از تبلیغات سیاسی و انتشار اخبار جعلی در فیس‌بوک و توییتر برای تأثیرگذاری بر رأی‌دهندگان پرداخته بودند.

تبلیغات تجاری:

شرکت‌ها برای ترویج محصولات خود یا شکل دادن به تصویر خاص از برندشان از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. گاهی اوقات این تبلیغات می‌توانند به‌گونه‌ای طراحی شوند که به‌نظر برسد یک جریان اجتماعی یا فرهنگی واقعی است.

چرا رسانه‌های اجتماعی برای پروپاگاندا جذاب هستند؟

دسترس‌پذیری آسان:

رسانه‌های اجتماعی میلیون‌ها کاربر فعال دارند و پیام‌ها می‌توانند در عرض چند دقیقه به مخاطبان مختلف در سرتاسر جهان برسند.

افزایش تعاملات:

کاربران به راحتی می‌توانند پیام‌های پروپاگاندایی را به اشتراک بگذارند، لایک کنند یا نظراتی بگذارند که می‌تواند به‌طور غیرمستقیم دیگران را تحت تأثیر قرار دهد.

هدف‌گیری دقیق:

الگوریتم‌های رسانه‌های اجتماعی قادر به شناسایی علاقه‌مندی‌ها و رفتارهای کاربران هستند. بنابراین پیام‌های پروپاگاندایی می‌توانند به دقت به افراد خاص یا گروه‌های هدف ارسال شوند.

به‌طور کلی، پروپاگاندا در رسانه‌های اجتماعی بسیار مؤثر است و می‌تواند بر افکار عمومی، رفتارها، و حتی انتخاب‌های سیاسی تأثیر بگذارد.

تفاوت پروپاگاندا و تبلیغات

پروپاگاندا و تبلیغات هر دو به‌عنوان ابزارهای ارتباطی برای تأثیرگذاری بر افکار و رفتارهای افراد استفاده می‌شوند، اما تفاوت‌های اساسی در هدف، روش‌ها و کاربردهای آنها وجود دارد. در اینجا به تفاوت‌های کلیدی بین این دو پرداخته شده است:

۱. هدف و انگیزه

پروپاگاندا:

هدف اصلی پروپاگاندا تغییر نگرش‌ها، باورها و رفتارهای مردم در راستای اهداف ایدئولوژیک، سیاسی یا اجتماعی است. پروپاگاندا معمولاً به‌منظور ترویج یک عقیده خاص، توجیه اقدامات یا تغییر در دیدگاه‌های عمومی به کار می‌رود.

مثال: استفاده از پروپاگاندا برای ترویج یک سیاست دولتی یا جهت‌دهی به افکار مردم در یک جنگ.

تبلیغات:

تبلیغات معمولاً به‌منظور فروش یک محصول، خدمت یا برند خاص طراحی می‌شود. هدف اصلی آن، جذب مشتری و افزایش فروش است. تبلیغات بیشتر در دنیای تجاری و بازاریابی کاربرد دارد و هدف آن ایجاد شناخت و علاقه در میان مشتریان است.

مثال: تبلیغات تلویزیونی یا آنلاین برای معرفی یک محصول جدید مانند تلفن همراه یا لوازم خانگی.

۲. محتوای پیام

پروپاگاندا:

پروپاگاندا ممکن است شامل اطلاعات نادرست یا تحریف‌شده باشد تا نظر یا دیدگاهی خاص را تأثیر بگذارد. این پیام‌ها معمولاً بر احساسات، ترس، یا امید افراد تکیه دارند و ممکن است از روش‌های گمراه‌کننده استفاده کنند.

مثال: تولید اخبار جعلی برای تحریک مخالفت با یک گروه یا دولت خاص.

تبلیغات:

تبلیغات بیشتر روی ویژگی‌ها و مزایای مثبت یک محصول یا خدمت تمرکز دارد. در تبلیغات معمولاً از اطلاعات واقعی و مستند برای معرفی برند یا محصول استفاده می‌شود، هرچند که ممکن است این اطلاعات به‌گونه‌ای ارائه شوند که جذاب‌تر به نظر برسند.

مثال: تبلیغ یک غذای خاص که مزایای سلامتی آن را برجسته می‌کند.

۳. ابزارها و روش‌ها

پروپاگاندا:

پروپاگاندا اغلب از ابزارهای رسانه‌ای، سخنرانی‌ها، فیلم‌ها، و دیگر رسانه‌ها برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی استفاده می‌کند. این پیام‌ها ممکن است از طریق رسانه‌های سنتی یا جدید مانند تلویزیون، رادیو، و شبکه‌های اجتماعی منتشر شوند.

مثال: استفاده از فیلم‌های مستند یا اخبار تلویزیونی برای ترویج یک ایدئولوژی سیاسی.

تبلیغات:

تبلیغات بیشتر از روش‌های بازاریابی، رسانه‌های دیجیتال، تبلیغات تلویزیونی، رادیویی، بیلبوردها و رسانه‌های چاپی برای جذب مشتریان استفاده می‌کند. تبلیغات معمولاً دارای طراحی گرافیکی جذاب و محتوای تبلیغاتی مشخص هستند.

مثال: تبلیغات اینترنتی یا بیلبوردهای خیابانی برای معرفی یک برند.

۴. مدت زمان و گستره

پروپاگاندا:

پروپاگاندا ممکن است به مدت طولانی ادامه پیدا کند و در طول زمان تأثیرات عمیقی بر نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی داشته باشد. این پیام‌ها معمولاً بر مسائل اجتماعی، سیاسی یا فرهنگی تمرکز دارند و می‌توانند در سطوح مختلف جوامع هدف قرار گیرند.

مثال: پروپاگاندا در طول جنگ‌ها یا انقلاب‌ها که به‌منظور تشویق یا تحریک مردم برای پیوستن به یک حرکت اجتماعی یا سیاسی خاص استفاده می‌شود.

تبلیغات:

تبلیغات معمولاً هدف کوتاه‌مدت‌تری دارد، به‌ویژه در زمینه فروش محصول یا خدمت. در تبلیغات، معمولاً تأکید بر جذب مشتریان جدید و حفظ مشتریان قبلی است.

مثال: تبلیغات فصلی برای فروش محصولات در زمان‌های خاص مانند تعطیلات یا فصول خاص.

۵. نگرش اخلاقی

پروپاگاندا:

پروپاگاندا ممکن است با استفاده از تکنیک‌های گمراه‌کننده، تحریف واقعیت‌ها یا حتی شایعات، از مردم بهره‌برداری کند. در برخی موارد، این ابزار می‌تواند به‌طور عمدی اطلاعات نادرست یا تحریک‌آمیز را منتشر کند.

مثال: استفاده از اطلاعات نادرست برای ایجاد نارضایتی در بین مردم یا به‌دست آوردن حمایت سیاسی.

تبلیغات:

تبلیغات به‌طور کلی به ارائه اطلاعات مثبت و واقعی درباره یک محصول یا برند می‌پردازد، هرچند ممکن است گاهی به‌صورت اغراق‌آمیز ارائه شود. اما برخلاف پروپاگاندا، هدف آن تأثیرگذاری بر عقاید یا رفتارهای اجتماعی نیست.

مثال: تبلیغ برای یک برند معتبر که تنها ویژگی‌های واقعی محصول را معرفی می‌کند.

چه کسانی از پروپاگاندا استفاده می‌کنند؟

پروپاگاندا ابزار قدرتمندی است که توسط گروه‌ها، سازمان‌ها و حتی دولت‌ها برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی، تغییر نگرش‌ها و رفتارها، و دستیابی به اهداف خاص استفاده می‌شود. در اینجا به افرادی یا گروه‌هایی که معمولاً از پروپاگاندا استفاده می‌کنند، اشاره می‌کنیم:

۱. دولت‌ها و مقامات سیاسی

دولت‌ها به‌ویژه در شرایط بحرانی یا برای حفظ قدرت سیاسی خود از پروپاگاندا استفاده می‌کنند. این می‌تواند شامل تبلیغ سیاست‌های خاص، تأثیرگذاری بر رأی‌دهندگان، یا ایجاد تصویری مثبت از حکومت باشد.

مثال‌ها:

جنگ‌ها و انقلاب‌ها: در جنگ‌ها، حکومت‌ها ممکن است از پروپاگاندا برای ترغیب مردم به حمایت از جنگ یا مشروعیت دادن به اقدامات نظامی خود استفاده کنند.

انتخابات: دولت‌ها و گروه‌های سیاسی ممکن است از پروپاگاندا برای جلب حمایت مردم در انتخابات استفاده کنند.

۲. گروه‌های سیاسی و ایدئولوژیک

گروه‌های سیاسی، حزب‌ها و ایدئولوژی‌های خاص برای گسترش یا ترویج باورهای خود از پروپاگاندا بهره می‌برند. این نوع پروپاگاندا ممکن است در قالب سخنرانی‌ها، تبلیغات، یا انتشار اخبار جعلی باشد.

مثال‌ها:

حزب‌های سیاسی: تبلیغات برای تأثیرگذاری بر رای‌دهندگان یا ایجاد تضاد با رقبای سیاسی.

گروه‌های ایدئولوژیک: مانند گروه‌های مذهبی یا فکری که تلاش دارند ایده‌ها و باورهای خود را به جامعه تحمیل کنند.

۳. شرکت‌ها و برندها

شرکت‌ها برای ترویج محصولات، خدمات یا برندهای خود از تکنیک‌های پروپاگاندا استفاده می‌کنند. در این موارد، هدف بیشتر به‌دست آوردن توجه و وفاداری مشتریان و ایجاد تصویری مثبت از برند است.

مثال‌ها:

تبلیغات برند: شرکت‌ها می‌توانند از پروپاگاندا برای تأثیرگذاری بر تصمیمات خرید و ایجاد تصویر مثبت از محصولات خود استفاده کنند.

ترویج مصرف‌گرایی: بعضی برندها برای تشویق مردم به خرید بیشتر و مصرف بیشتر از تکنیک‌های پروپاگاندایی بهره می‌برند.

۴. رسانه‌ها و خبرنگاران

رسانه‌ها گاهی از پروپاگاندا برای هدایت افکار عمومی یا تأثیرگذاری بر نظر مردم درباره مسائل خاص استفاده می‌کنند. این می‌تواند از طریق انتشار اخبار یا گزارش‌های خاص صورت گیرد.

مثال‌ها:

تحریف اخبار: برخی رسانه‌ها ممکن است برای پیشبرد یک برنامه خاص، اطلاعات را تحریف کنند یا اخبار جعلی منتشر کنند.

مسائل اجتماعی و سیاسی: رسانه‌ها ممکن است در پوشش اخبار سیاسی یا اجتماعی، جهت خاصی را دنبال کنند که به نفع منافع سیاسی یا اقتصادی خودشان باشد.

۵. گروه‌های تروریستی یا افراطی

گروه‌های تروریستی و افراطی ممکن است از پروپاگاندا برای جذب اعضای جدید، ترغیب به اقدامات خشونت‌آمیز، یا جلب حمایت عمومی برای اهداف خود استفاده کنند.

مثال‌ها:

گروه‌های افراطی: گروه‌هایی که از طریق اینترنت، شبکه‌های اجتماعی یا فیلم‌های تبلیغاتی، پیام‌های افراطی خود را منتشر می‌کنند تا افراد جدید را به پیوستن به صفوف خود ترغیب کنند.

۶. شخصیت‌های عمومی و چهره‌های سیاسی

شخصیت‌های برجسته، از جمله رهبران سیاسی، چهره‌های مشهور و حتی افراد در رسانه‌ها، ممکن است از پروپاگاندا برای تقویت تصویر خود یا تأثیرگذاری بر نظر عموم استفاده کنند.

مثال‌ها:

رهبران سیاسی: برای ایجاد تصویری مثبت از خود در برابر مردم یا برای ایجاد حمایت عمومی در مواقع بحرانی.

چهره‌های مشهور: برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی در زمینه‌های مختلف مانند سیاست، فرهنگ و مسائل اجتماعی.

۷. گروه‌های اجتماعی و جامعه‌شناسی

گروه‌های اجتماعی مانند فعالان حقوق بشر، جنبش‌های اجتماعی و اتحادیه‌های کارگری ممکن است از پروپاگاندا برای جلب توجه به مسائل خاص استفاده کنند و تلاش کنند که افکار عمومی را به نفع اهداف اجتماعی خود تغییر دهند.

مثال‌ها:

جنبش‌های اجتماعی: برای اطلاع‌رسانی در مورد حقوق بشر، عدالت اجتماعی یا تغییرات اجتماعی.

اتحادیه‌های کارگری: برای حمایت از حقوق کارگران و فشار به دولت‌ها یا شرکت‌ها.