اول ژوئن روز جهانی آب سنگ

به گزارش رکنا، امروز روز جهانی آب سنگ نامیده شده است.

آبسنگ‌ های مرجانی اکوسیستم‌های حساسی نسبت به گرم شدن آب دریاها و اقیانوس‌ها هستند به طوری که افزایش دما موجب تعدد دفعات سفیدشدگی مرجان‌های دریایی می‌شود و حیاتشان را تهدید می‌کند. به همین علت در سال ۲۰۱۶ حدود ۹۰ درصد از آبسنگ های مرجانی خلیج فارس در عمق کمتر از پنج متر سفید شدند.

خلیج فارس زیست بوم آبسنگهای مرجانی

خلیج فارس یکی از حوضه های آبی حساس و استراتژیک است که با وجود عمق کم، دمای بالای آب و گردش آبی بین ۶ تا ۷ سال؛ اما یکی از منحصربه فردترین زیست بوم های آبی دنیا را در خود جای داده است که به آبسنگ های مرجانی معروفند. آبسنگ ها از قدیمی‌ترین و غنی‌ترین اجتماع موجودات زنده بر روی زمین هستند که صخره های مرجانی را تشکیل می دهند. صخره‌های مرجانی یکی از مهمترین، ظریفترین و متنوع ترین اکوسیستم‌های آبی است که شکل‌گیری آن به زمان زیادی نیاز دارد و نقش بسیار مهمی در سلامت محیط زیست و آب و هوای کره زمین دارد. بیشتر صخره‌های مرجانی بین ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سال عمر دارند و بسیاری از آن‌ها صخره‌های آبی روی هم انباشته شده‌ای هستند که میلیون‌ها سال قدمت دارند.

حال در این میان خلیج فارس به عنوان اکوسیستم منحصر به فرد در میان حوضه‌های آبی جهان و زیستگاه‌های آبسنگ های مرجانی ۱۰۳ گونه از ۱۱۱ گونه آبسنگ های مرجانی شناسایی شده را در خود جای داده است. در واقع این تعداد مرجان های دریایی در ۱۷ جزیره‌ ایرانی خلیج فارس از جمله جزایر خارک، خارکو، فارسی، طاهری، کیش، لاوان، هندورابی، فارور، بنی فارور، شیدور، تنب بزرگ، تنب کوچک، سیری، لارک، ابوموسی، هنگام، قشم، هرمز، خلیج نای بند و خلیج چابهار وجود دارد که البته بیشترین حجم مرجان های دریایی مربوط به جزیره لارک است.

مرگ تدریجی آبسنگ های مرجانی

متاسفانه در چند سال گذشته عواملی مانند انواع آلایندگی ها، گرمایش زمین و افزایش دمای آب اقیانوس‌ها، اسیدی شدن دریاها، تیرگی آب‌ها، فعالیت سیستم‌های آب شیرین کن سواحل خلیج فارس به دلیل وارد کردن آب شور به دریا، ساخت و سازهای ساحلی، استحصال زمین از دریا و ریزش روغن کشتی‌ها باعث مرگ تدریجی آبسنگ‌های مرجانی شده است و بر اثر این عوامل در چند سال اخیر حجم زیادی از مرجان ها از بین رفته اند که براساس برخی برآوردها تا ۹۰ درصد این مرجان‌ها نابود شده اند.

همچنین ساخت جزایر مصنوعی مناطق مرجانی را به نابودی کشانده به طوری که تا سال ۲۰۱۴ حدود ٧٠ درصد از مساحت خود را از دست داده اند و مابقی نیز در شرایط بحران قرار دارند، کمتر از پنج درصد آن در شرایط خطر محدود قرار دارد که این میزان تخریب سه برابر دیگر مناطق است.

بنابر اعلام سازمان حفاظت محیط زیست، حدود ٢٠ سال گذشته تقریبا هزار هکتار از مناطق آبسنگ‌های مرجانی خلیج فارس در ایران به دلیل فعالیت‌های انسانی به طور کامل از بین رفته است. به عنوان مثال در عسلویه ٣۶٠ هکتار، خارک ١٨٠ هکتار و در کیش ١۵٠ هکتار آبسنگ مرجانی از بین رفته است در حالی که مصون ماندن آنها یعنی حفاظت از اکوسیستم طبیعی دریایی که اگر از بین بروند گونه‌های دریایی زیادی تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

محل زندگی ۲۵ درصد موجودات دریایی

طبق تحقیقات انجام شده، حیات ۲۵ درصد از موجودات دریایی به آبسنگ های مرجانی وابسته است. این آبسنگ‌ها محافظت از دریاها، سواحل، خشکی‌ها و جزیره‌های کم ارتفاع در مقابل امواج و فرسایش و همچنین کاهش شدت موج در توفان‌های دریایی، شفافیت آب، استفاده‌های توریستی، تفرجی و تامین غذا و دارو را برعهده دارند.

از سوی دیگر آبسنگ های مرجانی مامن تعداد زیادی از ماهیان و انواع آبزیان است که محل تخم ریزی و زاد و ولد آنها را تشکیل می دهد. طبق آخرین بررسی‌های به عمل آمده، ۲۰۰ گونه ماهی وابسته به آبسنگ های مرجانی در سواحل جزیره کیش مشاهده شده که حدود ۸۵ گونه از آن‌ها ماهیان زینتی هستند. پروانه ماهیان، طوطی ماهیان، جراح ماهیان، دلقک ماهیان، سنگ رووک ماهیان و خفاش ماهیان از خانواده‌های ماهیان زینتی در جزیره کیش دارای فراوانی بیشتری هستند که ذخایر ژنتیکی ارزشمندی محسوب می شوند که مرجان ها پناهگاه اصلی این ماهیان را تشکیل می دهند که اگر در معرض نابودی قرار گیرند حیات این ماهیان نیز مورد تهدید قرار می گیرد.

با این روند و با توجه به بررسی‌های علمی انتظار می‌رود تا سال ۲۰۵۰ میلادی یعنی در سه دهه آینده ۷۵ درصد از مرجان‌های سطح اقیانوس و آب‌های آزاد جهان از بین بروند که این زنگ خطری برای آبزیان وابسته به آبسنگ های مرجانی است.

سفیدشدگی آبسنگ های مرجانی

گرم شدن آب دریاها و اقیانوس ها موجب سفیدشدگی آبسنگ های مرجانی می شود. به دلیل افزایش دما در سال ۲۰۱۶ حدود ۹۰ درصد از آبسنگ های مرجانی خلیج فارس در عمق کمتر از پنج متر سفید شدند و از بین رفتند.

گرمایش زمین یکی از عوامل سفیدشدگی آبسنگ های مرجانی است که از آن به عنوان عامل طبیعی یاد می شود هر چند که علت اصلی آن نیز انسان است. سفیدشدگی مرجان ها هر چند سال یکبار اتفاق می افتد اما در سال ۲۰۱۶ شدت سفیدشدگی از تمام دفعات قبل بیشتر بوده است.

موضوع دیگر این است که سال های قبل فاصله زمانی سفیدشدگی مرجان ها بیشتر بود اما اکنون این فاصله زمانی کوتاه تر شده است که به گرمتر شدن زمین بر می گردد. در واقع دمای آب نسبت به قبل افزایش یافته و همین مساله آبسنگ ها را تهدید می کند، مثلا اگر قبلا در ۳۳ درجه آب ۷۰ درصد سفید می شد اکنون در ۳۳.۵ درجه سفید می شوند.

به عنوان مثال در سال ۲۰۰۷ سفیدشدگی رخ داد آن زمان دمای آب مثلا ۳۲.۵ درجه بوده؛ در سال ۲۰۱۶ نیز دوباره سفیدشدگی رخ داد و در آن زمان مثلا دمای آب ۳۳.۵ درجه بوده است یعنی دمای آب یک درجه نسبت به سفیدشدگی قبلی بالاتر بود که این باعث شد میزان بیشتری مرجان سفید شود و این افزایش دما نیز باعث شد تا فاصله های سفید شدگی نیز کم شود. اگر قبلا هر ۷ تا ۱۰ سال یکبار اتفاق افتاده اکنون کمتر از هفت سال سفید شدگی رخ می دهد به همین دلیل تهدید مرجان ها در حال افزایش است و احتمال اینکه تاثیر منفی بیشتری بر روی مرجان ها داشته باشد زیاد است.

بعد از سال ۲۰۱۶ که سفیدشدگی مرجان ها در خلیج فارس رخ داد شرایط متعادلی داشتیم. معمولا وقتی که سفید شدگی رخ می دهد طبیعت به مرور خود را بازسازی می کند یعنی کم کم لارو و اسپرم هایی که مرجان های باقیمانده در دریا رها می کنند دوباره می نشیند و رشد می کنند. حالا ما به این روند چه کمکی می توانیم بکنیم؟ مثلا می توانیم یک سری شرایط استرس زایی که خودمان عامل آن هستیم را حذف کنیم، فعالیت های صنعتی، ماهیگیری را در مناطق مرجانی کنترل کنیم، آلودگی نفتی را کاهش دهیم و غواصی گردشگری را محدود کنیم تا به بازگشت سریع تر مرجان ها کمک کنیم.

یکی دیگر از تهدیدات آبسنگ های مرجانی وجود غواصان به ویژه غواصان تازه کار و گردشگر در مناطق مختلف مرجانی است. معمولا هر زیستگاهی از لحاظ پذیرش گردشگر و غواص ظرفیتی دارد مثلا ظرفیت یک زیستگاه ۵۰ نفر بازدید کننده در روز است بنابراین نباید بیشتر از این تعداد بازدید کننده وارد شود البته این خیلی مساله بغرنجی در مناطق مرجانی نیست چون بیشتر در کیش و قشم با این معضل روبرو هستیم که برای کنترل آن نیز یک سری برنامه ریزی ها صورت گرفته است.

جریمه تخریب آبسنگ های مرجانی

با توجه به اهمیت حفاظت از آبسنگ های مرجانی سازمان حفاظت محیط زیست برای تخریب و نابودی آنها جریمه تعیین کرده است. به طوری که جریمه تخریب آبسنگ ها هر کیلو ۶ میلیون تومان است که شامل قاچاق یا خسارت وارده بر این زیستگاه ها می شود البته تخریب مناطق مرجانی جداگانه محاسبه می شود. بر این اساس سازمان محیط زیست با بررسی شرایط، نحوه جبران خسارات را در قالب دریافت جریمه و یا بازسازی منطقه تخریب شده برآورد می کند.