کمبود کارگر / چالش جدید کارفرمایان در بازار کار

زهرا کریمی موغاری، عضو هیئت علمی اقتصاد دانشگاه مازندران، در خصوص شرایط اشتغال کارگران اتباع و وضعیت بازار کار ایران اظهار داشت: علی‌رغم نامطلوب بودن وضعیت بازار کار کشور، باید درک کنیم که بازار کار، کالایی همگن و یکسان ارائه نمی‌دهد. همان‌طور که انواع سیب با کیفیت و قیمت‌های مختلف در بازار عرضه می‌شود و مشتریان متفاوتی دارد، در بازار کار نیز نیروهای انسانی با سطوح مهارت و توانایی‌های متفاوت فعالیت می‌کنند.

وی افزود: در ایران، نیروی کار بی‌سواد و کم‌سواد تقریباً به طور کامل مشغول به کار هستند. به این معنا که نیروهایی که حاضرند در مشاغل ساده‌ای مانند باغبانی، نقاشی یا کارهای ساختمانی فعالیت کنند، عموماً همیشه کار دارند. حتی بسیاری از کارفرمایان برای یافتن چنین نیروهایی با چالش روبه‌رو شده و از ادارات کار درخواست معرفی نیرو می‌کنند.

کمبود نیروی کار ساده

کریمی ادامه داد: در مشاغل ساده، نیروی کار کم‌سواد یا بی‌سواد کمتر از تقاضا موجود است. بسیاری از واحدها نیاز به نیروی کار دارند و کافی نیروی کار داخلی در دسترس نیست. همین امر باعث شده که کارفرمایان برای استفاده از خدمات کارگران افغانستانی استقبال کنند. به نظر می‌رسد که دیگر دستمزد کارگران افغانستانی نیز به سمت حداقل مزد تعیین‌شده حرکت کرده است.

وی تصریح کرد: کارگران افغانستانی در این مشاغل جایگزین نیروی کار ایرانی نیستند، بلکه مکمل آن محسوب می‌شوند. چالش اصلی در بازار کار ایران مربوط به فارغ‌التحصیلان با مهارت‌های متوسط است، یعنی افرادی که توانایی تخصصی بالایی ندارند و تمایلی به انجام کارهای ساده نیز نشان نمی‌دهند. این قشر تعداد بیشتری دارند و کارفرماهایی که دنبال جذب این گروه هستند با تعداد زیادی از متقاضیان روبه‌رو می‌شوند که گاه حتی حقوقشان از کارگران ساده کمتر است.

او افزود: در مشاغل دشوار و پرریسک اقتصادی مانند کارهای ساختمانی، دامداری و مرغداری، بازار کار ایران با کمبود نیروی کار مواجه است. همین کمبود باعث شده که کارفرمایان تمایل بالایی به جذب کارگران اتباع به خصوص افغانستانی داشته باشند.

<

خروج اتباع و تأثیر آن بر بازار کار

کریمی در ادامه به موج اخیر خروج اتباع افغانستانی از ایران اشاره کرد و گفت: این خروج سبب تشدید کمبود برای مشاغل ساده شده است. حتی هنگامی که اتباع حضور داشتند، نیروی کار ساده و کم‌سواد در دسترس نیروی کار ایرانی قرار داشت و در ده سال گذشته این موضوع ادامه داشته است. با خروج آن‌ها، مشکلات بیشتری برای بازار کار به وجود آمده است. اگرچه در ابتدا تأثیر خاصی مشاهده نمی‌شود، اما بدون شک در میان‌مدت و بلندمدت این کمبود بیشتر احساس خواهد شد.

وی افزود: به همین دلیل، سفارت ایران در افغانستان برای ورود نیروی کار افغانستانی ویزا صادر می‌کند. این اقدام مثبت است، مشروط بر آنکه فرایند مربوطه با نظارت دقیق انجام شده و از بی‌نظمی جلوگیری شود. در این حالت، نیروی کار مهاجر می‌تواند برای اقتصاد ایران مفید باشد و مانع از هرج‌ومرج در بازار شود.

وی همچنین تأکید کرد: در شهرهای بزرگی همچون تهران، حضور نیروی کار افغانستانی برای ارائه بسیاری از خدمات شهری حیاتی است و نبود آن‌ها باعث ایجاد مشکلات بزرگی برای شهرداری‌ها خواهد شد.

مسائل مربوط به حضور اتباع در مشاغل تولیدی

کریمی با اشاره به تغییرات در نقش نیروی کار افغانستانی گفت: طی سال‌های اخیر برخی از کارگران افغانستانی از مشاغل سخت و ساده عبور کرده و وارد حوزه‌های تولیدی شده‌اند. در صنایعی مثل تولید کیف و کفش، بخش بزرگی از بازار کار توسط این قشر پوشش داده شده است. به نظر می‌رسد در بعضی حوزه‌ها به رقابت با نیروی کار داخلی رسیده‌اند، اما باید گفت که اگر سرمایه‌گذاران ایرانی از ابتدا علاقه‌مند بودند، شرایط برای سرمایه‌گذاران خارجی آسان نمی‌شد.

وی تاکید کرد: دولت باید با نظارت دقیق و ارائه ویزای کار برای حوزه‌هایی که نیاز به نیروی کار خارجی دارند از هرج‌ومرج در بازار کار جلوگیری کند. اما پذیرش کارگران اتباع در مشاغلی که کمبود نیرو در آن احساس می‌شود، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای اقتصاد ایران است.

<

چالش‌های ناشی از کاهش یا افزایش دستمزدها

در ادامه، کریمی به تأثیر خروج نیروی کار اتباع بر افزایش دستمزدها پرداخت و گفت: ورود نیروی کار مهاجر معمولاً سطح دستمزدهای مشاغلی که در آن فعالیت می‌کنند را کاهش می‌دهد. این یک قاعده جهانی است. برای مثال در انگلستان، ورود نیروی کار اروپای شرقی منجر به کاهش دستمزدها شده و باعث شده که این موضوع به یکی از دلایل مهم خروج از برگزیت تبدیل شود.

وی توضیح داد: در ایران، کمبود نیروی کار افغان باعث افزایش دستمزد نیروی کار داخلی خواهد شد. به عنوان نمونه، در فصل نشای برنج در استان مازندران، دستمزد کارگران گاهی به بیش از یک میلیون تومان در روز می‌رسد و این موضوع به استفاده از ابزارهای مکانیکی منجر شده است. اما در صورت نبود نیروی کار افغانستانی، همچنان دستمزدی بالاتر خواهد بود.

این استاد دانشگاه هشدار داد: به‌رغم اینکه افزایش دستمزد به نفع نیروهای زحمتکش ایران است، می‌تواند به تعطیلی واحدهای اقتصادی کوچک و متوسط منجر شود. افزایش هزینه نیروی کار، هزینه تولید را افزایش داده و در نتیجه بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک از بازار حذف می‌شوند.

کریمی در پایان خاطرنشان کرد: شرایط دشوار اقتصادی در کشور باعث شده تا مردم احساسات منفی‌ای نسبت به کارگران مهاجر پیدا کنند، زیرا تصور می‌کنند این گروه از امکانات اقتصادی استفاده کرده و فرصت‌ها را از آن‌ها می‌گیرند. این موضوع در شرایط رکود اقتصادی در همه جای دنیا شدت بیشتری پیدا می‌کند.